ماه خوب خدا

شَهْرُ رَمَضَانَ الَّذِیَ أُنزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ هُدًى لِّلنَّاسِ وَبَیِّنَاتٍ مِّنَ الْهُدَى وَالْفُرْقَانِ فَمَن شَهِدَ مِنكُمُ الشَّهْرَ فَلْیَصُمْهُ وَمَن كَانَ مَرِیضًا أَوْ عَلَى سَفَرٍ فَعِدَّةٌ مِّنْ أَیَّامٍ أُخَرَ یُرِیدُ اللّهُ بِكُمُ الْیُسْرَ وَلاَ یُرِیدُ بِكُمُ الْعُسْرَ وَلِتُكْمِلُواْ الْعِدَّةَ وَلِتُكَبِّرُواْ اللّهَ عَلَى مَا هَدَاكُمْ وَلَعَلَّكُمْ تَشْكُرُونَ

ترجمه:ماه رمضان [همان ماه‏] است كه در آن، قرآن فرو فرستاده شده است، [كتابى‏] كه مردم را راهبر، و [متضمّن‏] دلایل آشكار هدایت، و [میزان‏] تشخیص حق از باطل است. پس هر كس از شما این ماه را درك كند باید آن را روزه بدارد، و كسى كه بیمار یا در سفر است [باید به شماره آن،] تعدادى از روزهاى دیگر [را روزه بدارد]. خدا براى شما آسانى مى‏خواهد و براى شما دشوارى نمى‏خواهد تا شماره [مقرر] را تكمیل كنید و خدا را به پاس آنكه رهنمونیتان كرده است به بزرگى بستایید، و باشد كه شكرگزارى كنید

«صوم» در فرهنگ عرب به‏معناى امساك و خوددارى است؛ به همین جهت واژه «صمت» را كه به‏مفهوم سكوت و خوددارى از گفتار است، به «روزه سكوت» معنا كرده‏اند. امّا در اصطلاح دین، روزه عبارت است از پرهیز از ده چیز در زمان معیّن كه به آنها مفطرات روزه مى‏گویند. «سفر» در اصل به‏معناى آشكارشدن است؛ و از آنجا كه در مسافرت، گوشه‏هایى از آداب و اخلاق مردم براى انسان روشن مى‏شود، به آن سفر مى‏گویند.

«عدّه»: شمرده‏شده. «یطیقونه» از مادّه «طوق» به‏معناى نهایت توانایى است؛ امّا در آیه شریفه، با توجّه به ضمیر آخر آن كه به روزه برمى‏گردد، به این مفهوم است كه انسان براى بجاآوردن فریضه روزه، نهایت توانایى خویش را بكار برد و سخت به زحمت افتد.«شهر» به‏معناى «ماه» و جمع آن «شهور» و «اشهر» است. مفهوم این واژه در اصل «آشكارشدن است» و بدان جهت كه هر یك از ماههاى قمرى با ظهور هلال پدیدار مى‏شود، به آن شهر یا ماه مى‏گویند.

 «رمضان» در اصل از واژه «رمضى» به‏معناى شدّت تابش خورشید بر ریگها گرفته شده است؛ امّا در اینكه چرا به این ماه «رمضان» مى‏گویند، دیدگاهها متفاوت است: 1. عادت امّت عرب این بود كه اسامى زمانها و مكانها را با توجّه به ویژگیهاى آن برمى‏گزید؛ و چون ایّام «روزه» مصادف با تابستان و شدّت تابش خورشید بر ریگها بود، به «رمضان» نامگذارى شد. 2. برخى برآنند كه «رمضان»، یكى از نامهاى الهى است و از آنجا كه ماه روزه، بسیار پرشرافت و پرفضیلت است، به این نام خوانده شده است. 3. و بعضى دیگر معتقدند كه ماه روزه را بدان جهت ماه رمضان گفته‏اند كه روزه‏دارى این ماه، گناهان را مى‏سوزاند؛ و «رمضى» به‏معناى سوزاندن است.

«قرآن» در اصل به‏معناى جمع، و واژه‏هاى «قرائت » و «قارى» مترادف است؛ چرا كه جمع حروف و كلمات را قرآن گویند. «فرقان»: میزان سنجش حقّ و باطل و جداسازنده آن. «یسر»: آسانى و سهولت. «عسر»: سختى و مشقّت. «لتكملوا»: براى این است كه كامل كنید.

تفسیر ماه سازندگى و برازندگى‏ قرآن، پس از ترسیم چند دستور سازنده اخلاقى و حقوقى كه در آیات گذشته ذكر آنها رفت، در این آیات به تشریح یكى از سازنده‏ترین برنامه‏هاى عبادى - یعنى روزه - مى‏پردازد. «یا ایّهاالّذین آمنوا» هان اى كسانى كه ایمان آورده‏اید! منظور از این جمله این است كه هان اى كسانى كه به اصول و فروع و مقرّرات دین ایمان آورده، آنها را پذیرفته و بر آنها گواهى داده‏اید! از ششمین امام نور (ع) نقل كرده‏اند كه فرمود: «لذّة ما فى‏النّداء ازال تعب‏العبادة والعناء.» لذّت روحى و معنوى خطاب و نداى خدا به انسان چنان است كه آثار رنج و خستگى عبادت و سختى عمل به كارهاى شایسته را از وجود انسان آگاه و باایمان مى‏زداید.

یكى از مفسّران درمورد اینگونه نداهاى قرآن مى‏گوید: هر كجا كه آفریدگار انسان، مؤمنان را بدینصورت مخاطب ساخت، ازپى آن برنامه سازنده‏اى را مقرّر كرد و یا بر آن بود كه بندگانش را از گناه و نافرمانى هشدار دهد. «كتب علیكم‏الصّیام» روزه بر شما مقرّر شده است‏ در اینجا این پرسش مطرح مى‏شود كه چرا بااینكه روزه بر همگان واجب است، خداوند تنها مردم باایمان را مخاطب مى‏سازد؟ در پاسخ به این پرسش مفسّران گفته‏اند: به دو جهت: نخست اینكه تنها آنان هستند كه فرمان خدا را به‏جان مى‏خرند و روزه مى‏گیرند؛ دیگر اینكه عبادت و كارهاى شایسته فقط از انسان باایمان پذیرفته مى‏شود، نه از شرك‏گرایان. «كما كتب على‏الّذین من قبلكم» همچنانكه بر امم قبل از شما واجب شده بود در تفسیر این جمله از آیه شریفه، نظرهایى چند ارائه شده است:

1. عدّه‏اى گفته‏اند: همانگونه كه روزه بر امّتهاى پیشین مقرّر شده بود، بر ما نیز واجب شده است. برمبناى این نظر، این جمله از آیه شریفه، مقرّرشدن اصل روزه را بیان مى‏كند، نه خصوصیات و شمار روزهاى روزه ما و آنان را.

2. گروهى دیگر گفته‏اند: منظور این است كه همانطور كه روزه بر ما فرض شد، بر پیروان عیسى (ع) نیز نوشته شده بود؛ امّا هنگامى كه ماه رمضان با گرماى تابستان و سرماى زمستان مصادف شد، آنان وقت روزه را تغییر دادند و فصل ملایم بهار را براى آن درنظر گرفتند و بر شمار روزهاى آن و ویژگیهاى دیگرش افزودند

3. منظور از تركیب «من قبلكم»، نصارا یا همه اهل كتاب است. «لعلّكم تتّقون» شاید كه پروا پیشه سازید جمعى در تفسیر این جمله از آیه شریفه، گفته‏اند كه: به كمك برنامه انسان ساز روزه، از گناهان دورى جویید؛ و دسته‏اى دیگر گفته‏اند: منظور این است كه با روزه‏گرفتن، در صف پرواپیشگان قرار گیرید؛ چرا كه روزه، مؤثّرترین برنامه‏اى است كه انسان را از گناه و زشتى بازمى‏دارد، همانگونه كه از پیامبر (ص) نقل كرده‏اند كه: امّت من با روزه گرفتن، بر هوا و هوس خویش چیره مى‏شوند و به سراغ كارهاى ناروا نمى‏روند. و از ششمین امام نور (ع) روایت كرده‏اند كه درمورد فلسفه روزه فرمود: «انّما فرض‏الصّیام لیستوى به‏الغنى و الفقیر و ذلك لِاَنَ‏الغنى لم‏یكن لیجد مسّ‏الجوع فیرحم‏الفقیر ...»(334) روزه به این دلیل واجب شد كه میان ثروتمند و نیازمند برابرى برقرار شود؛ و این بخاطر آن است كه ثروتمند و بى‏نیاز طعم گرسنگى را بچشد و حقوق محرومان را رعایت كند؛ چرا كه ثروتمندان هر آنچه را بخواهند، برایشان فراهم است. آرى؛ خداوند مى‏خواهد بین بندگانش مساوات برقرار شود و طعم گرسنگى را به ثروتمندان بچشاند تا آنان به محرومان و گرسنگان بیندیشند.

امید آنکه در صف متقین در آییم.