كشور عربستان به چهارده استان تقسيم مى شود كه در رأس آنها حاكم يا استاندار قرار دارد. اين حكام كه غالباً از خانواده سعودى هستند و امير خوانده مى شوند نماينده پادشاه در منطقه خود بوده و از اختيارات تام برخوردار هستند. استانها عبارتند از:1- الشرقيه 8- الباهه 2- الرياض 9- عسير3- مايل 10- نجران 4- القيسى 11- چيزان 5- تبوك 12- حفريات 6- مدينه منورة 13- الحدود الشمالى 7- مكه مكرمه 14- جوف پايتخت رسمى كشور، رياض ولى مركزيت ادارى و اقتصادى در جده و پايتخت تابستانى آن شهر طائف است. علت انتخاب رياض (درنجد) به عنوان پايتخت، چون ظهور آل سعود از اين منطقه بوده است. و اهميت جدّه به لحاظ داشتن امكانات وسيع بندرى در ساحل درياى سرخ و فرودگاهى و نيز نزديكى به مكه مكرمه است كه در حقيقت آنرا دروازه ورودى حجاج مى توان ناميد. پس از جده بندر ينبع نزديكترين بندر عمده عربستان به اروپا و آمريكاى شمالى داراى اهميت بوده و دمّام مهمترين بندر در شرق عربستان است. اهميت شهرهاى مكه معظمه و مدينه منوره بيشترين ارزش و اعتبار جهانى را در بين مسلمين به اين كشور داده است. يعنى شهرهاى بزرگ عربستان و جمعيت آنها در سال 1991 عبارت بوده اند ازرياض (پايتخت) 000/800/1جده 000/500/1مكه مكرمه 000/630طائف 000/410مدينه منوره 000/400دمام 000/350
4-3-1 جهانگردى:
جانگردى در عربستان به 3 بخش عمده تقسيم مى شود: الف: شركت كنندگان در مراسم و مناسك حج ب: بازديدكنندگان تجارى ج: جهانگردان داخلى.از سال 1974 ميلادى تاكنون ساليانه بين 000/700 نفر تا بيش از يك ميليون نفر به زيارت اماكن مقدسه در حجاز آمده اند. حجاج از طريق هوا، زمين و دريا به كشور عربستان وارد مى شوند. اخيراً با گسترش خدمات هوايى غالب حجاج از طريق هوا وارد كشور مى شوند. به همين منظور ترمينال بزرگ حجاج در فرودگاه بين المللى جدّه مورد بهره بردارى قرار گرفته است. كه خود اين امر موجب تقويت قواى اقتصادى بسيارى از تجار در ارتباط با مسكن، تغذيه، حمل و نقل و تداركات حجاج شده است.به منظور جلوگيرى از عزيمت بى رويه شهروندان به خارج از كشور براى تفريح، جهانگردى داخلى اخيراً مورد تشويق حكومت واقع شده است. هتلهاى تجارتى كه تحت مديريت مؤسسات بزرگ و مشهور خارجى اداره مى شوند سعى در جذب اين گوه مسافرين داخلى دارند. در سال 1989 تعداد 259 هل با حدود 23958 تخت آماده پذيرائى از جهانگردان بوده است.(6)
5-3-1- نظام آموزشى:
در سالهاى اخير حكومت عربستان هزينه هاى زيادى را براى آموزش شهروندان خود (خاصه كودكان) به عهده گرفته و آموزش را در سطوح ابتدائى، متوسطه و عالى رايگان نموده است. در اواسط سال 1991 تعداد مدارس پسرانه دولتى به 7572 واحد رسيد. تعداد 84 مركز تربيت معلّم و 1210 مركز آموزش بزرگسالان در همين سال فعال بوده اند. مدارس دولتى جمعاً 200/398/1 دانش آموز پسر و 716/92 آموزگار داشته اند.در عربستان نظام آموزش دختران (كه ترتيب و برنامه ويژه اى دارد) زير نظر سرپرستى آموزش دختران، انجام مى گيرد. در سال 1991 تعداد دانش آموزان دختر به 000/026/1 نفر رسيده كه در 5660 مدرسه تحصيل مى كرده اند.در سطح آموزش عالى، 78 مؤسسه آموزش عالى در عربستان وجود دارد كه حدود 000/117 دانشجو در آنها به تحصيل اشتغل دارند. (عمده ترين دانشگاهها عبارتند از: ملك سعود - ملك عبدالعزيز - صنعت نفت - امام محمد بن سعود - اسلامى - ملك فيصل - وام القرن) هزينه هاى دولتى براى آموزش در سال 1987 برابر با 6/13 درصد از مجموع هزينه هاى دولت را تشكيل داده است. بر اساس آمارهاى يونسكو آمار بيسوادى كه در سال 1962، 97 درصد بوده است، در سال 1990 به 37 درصد رسيده است. (زن 51 درصد، مرد 26 درصد)(7)
6-3-1- بهداشت و درمان:
دولت عربستان برنامه هاى بلند پروازانه اى را در زمينه تأمين بهداشت عمومى اعلام نموده كه شامل بخشهاى عمومى و خصوصى مى شود. از جمله اين برنامه ها مى توان به افزايش تعداد مراكز درمانى، افزايش تعداد پزشكان در مقابل هزار نفر جمعيت و افزايش تخت هاى بيمارستانى اشاه نمود. در پايان سال 1988 تعداد 248 بيمارستان و 1488 مركز بهداشت و 57018 نفر كادر بهداشتى مشغول بكار بوده اند.(8)در سال 1989 بودجه اختصاص يافته براى هزينه هاى بهداشتى نزديك به 2/8 درصد از جمع هزينه هاى دولتى بوده است. جمعيت به ازاء هر پزشك در سال 1978 برابر 2010 نفر در سال 1981 برابر 1673 نفر بوده است. لازم به ذكر اينكه بيشترين افراد كادر پزشكى و خدماتى درمانگاهها و بيمارستانهاى سعودى را مصرى و پاكستانى و... و اصولاً خارجى اداره مى نمايند و آمار فعلى مراكز درمانى خيلى بيشتر از سالهاى قبل است.
7-3-1- رسانه هاى گروهى:
رسانه هاى گروهى در عربستان كاملاً تحت كنترل دولت هستند و آزادى مطبوعات به طور كلى وجود ندارد. روزنامه هاى معروف آن، الجزيرة، المدينة، عرب نيوز، البلاد، الندوة، عكاظ، الرياض سعودى گازت(به زبان انگليسى) و البوم است.مجلات مشهور آن، الدواء، المجتمع، رابطة العالم الاسلامى، سعودى بيزنس (انگليسى زبان)، سعودى اكونوميك سروى (انگليسى) و المجده است كه در لندن منتشر مى شود.آژانس هاى خبرى اين كشور، خبرگزارى اسلامى و خبرگزارى سعودى مى باشد. راديو و تلوزيون عربستان كه زير نظر مستقيم وزارت اطلاعات و با نظارت فرهنگى علماى وهابى كار مى كنند، برنامه هائى به زبان انگليسى و عربى دارند.(9) راديو نيز به زبانهاى عربى، فارسى، اردو و انگليسى برنامه پخش مى كند و يكى از برنمه هاى راديوئى به نام صوت القرآن است كه مرتباً به پخش قرآن، قرائت و تفسير و... مبادرت مى ورزند.اين كشور در ادامه سياستهاى تبليغى خود جهت ترويج افكار و عقايد مذهبى وسياسى كشور، اخيراً قسمت عمده سهام خبرگزارى يونايتد پرس آمريكا را كه اعلام ورشكستگى نموده بود خريدارى كرده است. در سال 1990 تعداد چهار ميليون گيرنده راديو و 000/750/3 گيرنده تلوزيون در كشور مورد استفاده بوده است. و به علت غير متنوع بودن برنامه هاى تلوزيونى و دورى از ديانت اصيل اسلامى در بسيارى از منازل از امكانات ماهواره اى استفاده مى كنند و حتى در مكه و مدينه منوره كمتر منزلى است كه ماهواره بر روى آن نباشد و حتى براى نمونه منزلى را در مدينه منوره مشاهده نموده ايم كه قيمت خود منزل از خريد يك ماهواره كمتر مى بود ولكن بر روى آن بهترين وسيله ماهواره اى مستقر است.همچنين تعداد 1752 هزار دستگاه تلفن در سال 1984 قابل بهره بردارى بوده است. كه در سال 1989 اين رقم بالغ بر 000/023/2 دستگاه و هم اكنون خيلى بالاتر از آن شده است(10).
8-3-1- موارد عمومى ديگر:
الف: واحد پول: عربستان ريال است. سكه هاى رايج 1 و 5 و 10 ريال دارند. هر ريال برابر 100 هلاله است. اسكناسهاى رايج 1 و 5 و 10 و 50 و 100 و 500 ريالى است.با توجه به دخالت و حمايت دولت عربستان از پول رايج مملكت از چند سال پيش تا كنون نرخ برابرى دلار و ريال تقريباً ثابت مانده و هر دلار آمريكائى با 745/3 ريال سعودى معامله مى شود. و در مقايسه با ريال ايران در سال 1357 شمسى هر ريال سعودى معادل 18 ريال ايرانى بوده و در سال 71 هر ريال معادل 360 ريال ايرانى و در حج سال گذشته هر ريال در بازار معادل 630/1 ريال و هم اكنون قريب 900 ريال ايرانى معامله مى شود.(مورخه 1/5/74)
فصل دوّم: ساختار سياسى حكومتى عربستان سعودى
1-2- ساخت كلى حكومت:
نوع حكومت عربستان پادشاهى يا به عبارتى سلطنتى مطلقه و استبدادى و قدرت در شخص پادشاه متمركز است. تا آنجا كه عربستان سعودى تنها كشورى است در جهان كه نام خاندان حاكم را يدك مى كشد. مهمترين امر در اين خاندان پايدارى و تسلط اين قبيله در پادشاهى عربستان است. سياستهائى براى اين كشور مفيد است كه در خدمت خاندان سعود باشد و همانگونه تهديدى جدّى تلقى خواهد شد كه متوجه اين خانواده باشد. امّا آنچه براى مردم مبهم مانده، شيوه هائى است كه سعوديها در كنترل مردم بكار مى برند.در اين كشور قانون اساسى وجود ندارد و حاكمان ادعا مى كنند كه شريعت اسلامى قانون اساسى ماست. قواى سه گانه حكومتى در كشور شكل نگرفته و مصوبات هيئت وزيران كه به رياست شاه (كه خود عهده دار مقام نخست وزيرى هم هست) تشكيل مى شور به عنوان قانون مورد عمل قرار مى گيرد.حكام عربستان، مانند اكثر حكام مرتجع كشورهاى اسلامى ديگر، خود را «اولى الامر» مى داند و با تبليغ لزوم اطاعت مردم از اولى الامر، مشروعيت رژيم خويش را از نظر دينى نيز تبليغ مى كنند و اين البته تنها توجيهى است كه براى مردم عادى و بدوى اين كشورها قابل درك و قبول است.فعاليت هر نوع حزب، گروه و دسته سياسى در عربستان ممنوع است و در اين كشور هيچ حزب دولتى و رسمى نيزايجاب كند حتى قادر است پادشاه را عزل و نصب نمايد؛ كما اينكه در نوامبر سال 1964 زمانيكه اختلاف شديد در خانواده سعودى بروز كرده بود، از قدرتش در عزل ملك سعودى و نصب فيصل استفاده كرد.اين مجلس على رغم داشتن چنين قدرت ، در منشور حكومتى صادر، از ناحيه ملك عبدالعزيز بدان اشاره اى نشده است. دلى طبق عرف حكومتى و سنت خانوادگى، افراد آن را بزرگان قوم، علماى وهابى، ثروتمندان و متنفذّين سعودى كه مورد تأئيد و حمايت ساير اعضاى آل سعود باشند، تشكيل مى دهند، و دخالت آنان در امور سياسى و شئونات اقتصادى، اجتماعى با خواست و رضايت سران حكومت صورت مى گيرد، و در واقع عادى دخالت آنان در مسائل جارى حكومتى تا بدانجاست كه رنجش خاطر پادشاه را كه به عنوان حاكم و خليفه مسلمين فرمانروائى مى كند، فراهم نسازد، جون آنان به خاطر موقعيّت سياسى و قدرت اجتماعيشان به اين مجلس (فرمايشى) وارد مى شوند، طبيعى است كه قدمى را بر خلاف اراده حكّام و مصالح برنخواهند داشت.در حال حاضر نيز محمّد عبدالعزيز شخصيت با نفوذ و مورد احترام خانواده سعودى در رأس (مجلس الاسرة)قرار دارد.انديشه تشكيل اين مجلس به قبل از سال 1924 و تصرف حجاز باز مى گردد. زمانيكه عتدالعزيز در راه استقرار و تثبيت پايه هاى حكومت خويش، لازم مى ديد تا به رشد منفى شخصيت سران قبائل به منظور برخوردارى از حمايت آنان كمك كند.بر اين اساس در سال 1926 مجلس شيوخ بر پايه وعده هاى قبلى، تشكيل شده تا به اصطلاح، سهمى هم براى سران قبائل و علماى وهابى در حكومت منظور شده باشد.امّا ملك عبدالعزيز، با گسترش نفوذ و قدرتش در نجد و حجاز ديگر نيازى به چنين مجلسى نداشته است و جنبه فرمايشى آن را حفظ نموده كه اين سيره تا كنون نيز ادامه داشته و بغير از يك مورد در اختلاف بين ملك سعود و ملك فيصل كه دخالت آشكار در امور سياسى نموده، تا كنون صرفاً در پشت صحنه وجود خود را حفظ كرده است.قبل از آن نيز تنها وظيفه اى كه به انجام رساند، اين بود كه در سال 1926 با خواست ملك عبدالعزيز منشور حكومتى را تدوين و به تصويب نهائى پادشاه سعودى رساند؛ اين منشور داراى 10 صادره مى باشد كه در آن نوع حكومت، قدرت پادشاه و وظايف هيئت وزيران مشخص شده است؛ وطبق اصل ششم همين منشور بود كه دولت سعودى در عربستان و در سبتامبر 1932 (شهريور 1311.ش) تشكيل شد و نام كشور هم به يُمن حاكميت اين خانواده (عربستان سعودى) معرفى شد.!مجلس شيوخ و همچنين قانون اساسى نيم بند آن كشور با تلاش (طلال كه يكى از شاهزادگان سعودى است) و از اصلاح طلبان بوده و با خواست ملك فيصل، جانى دوباره گرفت، گر چه قانون اساسى هرگز به اجرا در نيامد، در دو دهه اخير خصوصاً بعد از ترور فيصل در سال 1975 و در جريان قيام خونين كعبه در سال 1979 كه يكى از خواستهاى قيام كنندگان تشكيل مجلس از نمايندگان منتخب مردم بود، روزنامه هاى عربستان و حتى شخص فهد(وليعهد آن زمان) مجلس شيوخ را به عنوان يكى از مظاهر مشورتى حكومت معرفى كردند و آنرا نشانه اى از دموكراسى خواندند. ولى با اين حال فهد به ادعاى خويش به منظور دموكراتيزه كردن بيشتر سيستم حكومتى و دخالت افزونتر مردم در حكومت اعلام كرد كه (يك كميسيون 9 نفرى را مأمور بررسى متنى نموده كه به موجب آن شورائى از نمايندگان مردم طى يكى دو ماه تشكيل شود. مجلسى كه شبيه به مجلس شوراى ملى كشورهاى ديگر خواهد بود.)(11) اما تا كنون كه بيش از 16 سال از اين وعده مى گذرد نه سندى تدوين يافته و نه مجلسى تشكيل شده است!وليكن در پى بالا رفتن توقعات مردم و توصيه كشورهاى غربى مبنى بر دموكراتيزه كردن كشور، شاه فهد اخيراً طرح اصلاحات سياسى و تغييرات را در قوانين كشور ارائه داده است. در اين طرح يك شوراى مشورتى حكومتى و يك قانون اساسى براى كشور پيش بينى شده است. علاوه بر آن يك نظام و تشكيلات جديد بر دستگاههاى اجرائى كشور سايه خواهند افكند.مجلس وعده داده شده حدود پنجاه تا هفتاد نفر عضو خواهد داشت كه اعضاى آن هر چهار سال (هجرى) يك بار انتخاب مى شوند. سى تن از اعضاء توسط پادشاه انتخاب مى شوند.قانون اساسى پيشنهادى در اين زمينه ها نظر خواهد داد:1- سيستم حكومتى 2- آينده خاندان سعودى 3- اصول اقتصادى 4- حقوق و وظايف حكومت 5- نحوه اداره دولت 6- امور مالى و اقتصادى.در اين قانون در خصوص نحوه جانشينى شاه (كه بعداً توضيحش مى آيد) گفته شده است كه تعيين ولى عهد و جانشين از طرف شاه صورت مى گيرد با اين شرط كه ديگر پسران عبدالعزيز با آن مخالفت نكنند. گذاشتن شرط اخير سؤالات بسيارى را ايجاد كرده و به نظر مى رسد با اين ابهامات، رسيدن امير عبدالله بن عبدالعزيز ولى عهد فعلى به قدرت در هاله اى از ترديد قرار گيرد.و نيز هم اكنون نا گفته نماند، براى اينكه وانمود شود كه آراءِ مردم در تصميم گيريها دخالت داده مى شود، گردهمائى هاى أدوارى خاندان سعودى با مردم كه آنهم (مجلس) ناميده مى شود، برگزار مى گردد تا شاهزادگان بتوانند با مردم مستقيماً روبرو شوند؛ لكن اينجا مجالس فاقد هر گونه عملكرد دموكراتيك است؛ و بيشتر جنبه فرمايشى و فرمالينه دارد، و اگر چه هر كس مى تواند در اين مجالس راه پيدا كند، اما ماهيت اين مجالس بگونه اى است كه ايجاب مى كند فقط به حل و فصل مشكلات مالى و اقتصادى افراد رسيدگى مى شود. و افراد نيز مجازند براى بهبود وضع دولت پيشنهاداتى را ارائه دهند. اما هرگز نمى توان با اعضاى خاندان سعودى مخالفت يا با آن به مبارزه پرداخت.(12)و بالاخره، از آنچه در بررسى سيستم حكومتى آل سعود برمى آيد، اينكه پايه هاى حكومت بر بنيانهائى كه ملك عبدالعزيز در ابتداى قرن 20 نهاده، بدون كمترين تغييراى استوار است؛ و دولتمردان هر گونه اصلاحى را خطرى براى سيستم مرسوم دولت خود تلقّى مى كنند و علاقه اى به اصلاحات سياسى و اجتماعى ندارند و وضع موجود را ايده آل خود مى دانند و اگر هم در شرايط خاصى به لحاظ ضرورتهاى تبليغاتى وعده هائى در جهت انجام اصلاحات داده مى شود، پس از چندى در هياهوهاى ديپلماتيك گم مى شود!.
لطفا منتظر باشید ...
