اشتغال طلاب علوم دینی؛ فرصت یا تهدید؟ (۳)
نگاهی به موضوع اشتغال طلاب حوزه‌های علمیه
نوشته: بهروز ملکی
تقسیم‌بندی مشاغل
فعالیت‌ها و مشاغل احتمالی طلاب حوزه علمیه را می‌توان به پنج دسته فعالیت‌های علمی و تبلیغی حوزوی، شغل‌های درون سازمانی حوزوی، شغل‌های حاکمیتی، شغل آزاد و اشتغال در نهادهای مستقل تقسیم کرد که هر یک از این پنج دسته اصلی شامل تعاریف و زیرمجموعه‌هایی است که باید به اختصار به هریک از آنان پرداخت.
فعالیت های حوزوی ـ تبلیغی
رایج‌ترین و مهم‌ترین مشغله طلاب حوزه علمیه، انجام فعالیت‌های دسته اول (علمی ـ تیلیغی حوزوی) به‌صورت تمام‌وقت، پاره‌وقت و مقطعی است؛ عمده فعالیت‌های این دسته شامل اموری همچون تحصیل، تدریس، پژوهش، تبلیغ اینترنتی، تبلیغ مقطعی و تبلیغ بلندمدت می‌شود.
اشتغال در حوزه، حکومت و نهادهای مستقل
اشتغال در سازمان‌های حوزوی، بخشی از مشاغلی است که طلاب برای تأمین معیشت به آن روی می‌آورند اما این‌گونه شغل‌ها نیز به دو دسته تقسیم می‌شوند: دسته‌ای همچون معاونت‌های مختلف مرکز مدیریت حوزه علمیه، شغل‌هایی نامرتبط با حوزه نیست و ممکن است در پاره‌ای از موارد با شأن روحانیت نیز سازگار باشد، دسته‌ای دیگر همچون امور مالی و حسابداری و فعالیت در آشپزخانه حوزه علمیه، مشاغلی غیر مرتبط با حوزه و روحانیت است.
همچنین بخش دیگری از طلاب به مشاغل حاکمیتی روی می‌آورند که این مشاغل نیز به دو دسته مرتبط و غیرمرتبط با حوزه و روحانیت تقسیم می‌شوند؛ فعالیت اقتصادی و مشارکت در امور غیردینی و غیرفرهنگی از جمله مشاغل غیرمرتبط و مسوولیت در نهادهای عقیدتی سیاسی و مجلس شورای اسلامی بخشی از مشاغل مرتبط با حوزه و روحانیت است.
نهادهای مستقلی در کشور به‌ویژه در شهر مقدس قم وجود دارند که برای طلاب ایجاد اشتغال کرده و آنان را به خود جذب می‌کنند؛ همان‌طور که مشاغل حکومتی مرتبط با روحانیت در راستای اهداف تبلیغی روحانیان هستند، برخی از این نهادهای مستقل نیز همچون موسسات فرهنگی در راستای آرمان‌های حوزوی بوده و برخی دیگر خلاف آرمان‌های طلبگی است.
شغل‌های آزاد، تحصیلات دانشگاهی و پیامدهای آنان
از آن رو که برخی شغل‌های آزاد درآمد بیشتری نسبت به مشاغل ذکر شده دارد، عده ای از طلاب به صورت پاره‌وقت و تمام‌وقت به چنین شغل‌هایی روی آورده و در بسیاری از موارد نیز به مرور زمان شاکله زندگی آنان تغییر کرده و از فضای طلبگی خارج می‌شوند. این جهت‌گیری در انتخاب شغل آزاد فراگیری ندارد چراکه بسیاری از شغل‌های مرتبط با روحانیت، می‌تواند درآمد بیشتری داشته باشد اما طلابی که تخصص و مهارت‌های لازم برای چنین مشاغلی نداشته و در عین حال نیاز مالی دارند، به شغل آزاد روی می‌آورند.
حال که به عمده فعالیت‌ها و مشاغل طلاب اشاره‌ای شد باید گفت: برخی از طلاب پس از گذراندن تحصیلات مقدماتی و یا پس از تحصیلات تکمیلی، به علوم دانشگاهی روی آورده و در برخی از موارد به مرور زمان تحصیلات و فعالیت‌های حوزوی را کنار می‌گذارند. البته در نهایت با رویکردی متفاوت و در پاره‌ای موارد با اهداف تبلیغی در حکومت و نهادهای مستقل اشتغال می‌یابند.
روشن است که مشاغل آزاد و تحصیلات دانشگاهی برای طلبه در بسیاری از موارد با تغییر آرمان و فراموش کردن هویت طلبگی همراه است هرچند که این پیامد فراگیر نیست.
طلاب و کناره‌گیری از اشتغال
همچنانکه پوشیده نیست، وظیفه اصلی یک طلبه در دوره زمانی تحصیل، تمحض در علوم دینی و پرداختن به درس و بحث می‌باشد؛ عده‌ای از طلاب حوزه علمیه این مهم را فراموش نکرده و از میان تمام فعالیت‌های حوزوی و مشاغل دیگر، تنها به تحصیل علم می‌پردازند؛ بخشی از آنان با جدیت، انگیزه و هدفی معین و به صورت منسجم درس خوانده و در غالب موارد، آینده‌ای پرافتخار دارند.
البته بخشی دیگر از طلابی که این مهم را دریافته‌اند، یا جدیتی در درس و یا انگیزه و هدف معینی برای تحصیل علم ندارند و در عین حال، به دیگر فعالیت‌ها و مشاغل نیز روی نمی‌آورند؛ این دسته از طلاب از آن‌جا رانده و از اینجا مانده شده و دچار مشکلات عدیده‌ای می‌شوند که سخن از آن در این بحث جای ندارد.
تقسیم‌بندی طلاب از لحاظ هدف در طلبگی
حجت‌الاسلام کرمی، استاد سطوح عالی حوزه علمیه در خصوص اقسام طلاب از لحاظ هدف آنان در طلبگی می‌گوید: برخی از محصلان حوزه علمیه به سبب فضای معنوی حوزه و برخی دیگر برای آشنایی اجمالی با فضای دین وارد حوزه می‌شوند؛ این دو گروه می‌توانستند از طریق مسجد و مطالعه هم با فضای معنوی انس گرفته و به آشنایی اجمالی نسبت به دین دست یابند اما با ورود به حوزه معرفت و آشناییت بیشتری نسبت به دین تحصیل کرده‌اند.
وی در ادامه افزود: عده دیگری از طلاب به جهت تبلیغ معارف دینی و فعالیت‌های این‌چنینی وارد حوزه شده و پس از گذراندن دوره مقدمات و تکمیلی حوزه علمیه به تبلیغ دین و فعالیت‌ها و شغل‌های طلبگی می‌پردازند؛ همچنین عده‌ای نیز قصد دارند با کسب تخصص کافی در لباس یک عالم تمام عیار دینی ظاهر شده و زندگی خود را صرف علوم دینی کنند.
این استاد حوزه علمیه اضافه کرد: عالِم دینی شدن، عروج پیوسته در عالَم دین و طلبگی است؛ کسی که این مسیر را سرافرازانه طی کند، می‌تواند در لباس مراجع تقلید، علمای منطقه‌ای، اساتید بلندپایه و یا مبلغان پرافتخار ظاهر شود؛ وی هیچگاه خود را در فضا و مقطعی محدود نکرده و پیوسته به علمیت، اندیشه و تخصص دینی خود می‌افزاید.
اما گفتنی است، عده دیگری از طلاب نیز طلبگی و مدرک آن را تنها به عنوان سکویی برای پرش انتخاب کرده‌اند؛ همچنانکه مقام معظم رهبری فرموده‌اند: اگر طلبه و روحانی ما، برای استخدام درس خواند، به درد عالم روحانیت نمی‌خورد... و الّا اگر برای استخدام درس بخواند، پس همان روحانیت وابسته‌ای است که ما این قدر در عالم مسیحیت و یا در عالم زهّاد اهل تسنّن برایش بد می‌گفتیم. (حوزه و روحانیت، جلد 2، صفحه 17 و 18)
فقیه و عالم دینی
همان‌طور که واضح است، عالم دینی شدن نیاز به تمحض در کسب علم دارد. در این خصوص به جملاتی گهربار از حضرت امام خمینی – رحمه الله - اشاره می‌کنیم تا در ضمن آن به اهمیت کسب علم برای فقاهت و عالم دینی شدن پی ببریم.
امام خمینی – رحمه الله - می‌فرمایند: «در مورد وضع درسی پرسیده‌ام، گفته‌اند خوب است، البته خوب داریم تا خوب، یک وقتی خوب است که صاحب جواهر و شیخ انصاری تربیت می‌شود، و یک موقعی خوب است که ماها بوجود می‌آییم، بین این دو خیلی فاصله است، برای اینکه افرادی مثل صاحب جواهر تربیت شوند، باید دسته بسیاری، "ممحض به تحصیل" شوند و خود را مهیا کنند تا فقه را به صورت قدیم تحصیل نمایند.» (صحیفه نور 50,19)
حضرت امام – رحمه الله - فرموده بود: «لازم است علما و مدرسین محترم نگذارند در درس‌هایی که مربوط به فقاهت است و حوزه‌های فقهی و اصولی از طریق مشایخ معظم که تنها راه برای حفظ فقه است منحرف شوند، البته در رشه‌های دیگر علوم به مناسبت احتیاجات کشور و اسلام، برنامه‌هایی تهیه خواهد شد و رجالی در آن رشته تربیت باید شود.» (وصیت نامه امام)
همچنین ایشان در توصیه‌هایی فرمودند: «باید حوزه‌ها عنایتشان به فقه و فقاهت از همه چیز بیشتر باشد» (صحیفه نور 229,12) «فقه در رأس دروس است ولی مسائل دیگر هم مهم است که باید به آن‌ها عمل شود» (همان 79,18) «آن چیزی که برای حوزه‌ها خطر است این است که ما این فقه را به نحوی که بدست ما رسیده است به نسل آینده تحویل ندهیم» (همان 56,20) «اگر این فکر تقویت بشود که دیگر لازم نیست خیلی فقاهت تحصیل بکنیم، این یک فکر شیطانی است، موافق آمال امثال آمریکاست در دراز مدت» (همان 149,15)
بخش بعدی را اینجا ببینید
مأخذ: خبرگزاری رسا
