محیط گرم خانواده و سیره عرفا

نگاهی به کلمات و سیره علما و بزرگان و اهتمامشان در رسیدگی به خانواده

بسم الله الرحمن الرحیم

محیط خانواده از نظر تأمین آسایش جسمی و روحی و تضمین سعادت دنیایی و آخرتی اهمیت فوق العادهای دارد که هیچ چیز جایگزین آن نیست. دهها درس زندگی و دهها نکته اخلاقی درباره خانواده باید مورد توجه قرار گیرد.

از سویی مسأله حق الناس و حقوق دیگران هست که باید رعایت شود، خصوصا پدر و مادر و همسر و فرزندان و اولوالارحام که حقوق ویژهای گردن ما دارند.

از جهت دیگر قطعا اختلافات و ناسازگاریهایی وجود دارد که اگر با صبر و گذشت و عفو و کرامت با آن مواجه نشویم، زندگی را به کام خود و دیگران تلخ میکنیم.

نکته دیگر این است که به جز وظایف محدودی که همسر مکلف به انجام آن است، ما حق نداریم چیز دیگری را بر خانواده تحمیل کنیم. حتی درباره تکالیف شرعیه، حق سختگیری و تحمیل نداریم؛ بلکه در مواردی که وظیفه امر به معروف و نهی از منکر در میان باشد، آن هم با رعایت شرایط و مراتبش باید اقدام نمود.

جنبه دیگر، حاکم بودن روح رأفت و رحمت و همچنین حفط ادب و احترام است.

و دهها نکته مهم دیگر...

گاهی همین نکتههای عادی و روزمره که بارها و بارها با آن مواجه هستیم، اثرات عمیقی در حیات مادی و معنوی ما دارد و چه بسا از آن غافل باشیم. مثلا اینکه حُسن خُلق، در رزق و روزی ما تأثیر گذار است؛ بد اخلاقی با خانواده، در پی دارنده  فشار قبر است و...

چه بسا ممکن است نسبت به خیرات زیادی، بی توفیق و یا کم توفیق باشیم و سرّش را ندانیم، در حالی که خیلی اوقات باید ریشه را در همین امور جاری زندگی جستجو کرد.

از آنجا که سخنان و عمل عارفان و عالمان ربّانی در بر دارنده درسهای بزرگی برای مشتاقان و اهل دقت است، در ادامه مطالبی را از برخی بزرگان میخوانیم که هر یک برای هشیاران، نکتههای ذی قیمتی در بر دارد.

چه كار كنیم محیط خانواده گرم و باصفا باشد؟

آیت الله العظمی بهجت: «هماهنگى و موافقت اخلاقى بین مرد و زن در محیط خانواده از هر لحاظ و به صورت صددرصد براى غیر انبیاء و اولیاء ـ علیهم السّلام ـ غیرممكن است.

اگر بخواهیم محیط خانه، گرم و باصفا و صمیمى باشد، فقط باید، صبر و استقامت و گذشت و چشم پوشى و رأفت را پیشه خود كنیم تا محیط خانه گرم و نورانى باشد. (1)

اگر این ها نباشد اصطكاك و برخورد پیش خواهد آمد. و همهى اختلافات خانوادگى از همین جا ناشى مىشود.» (2)

تشکر از همسر، عامل پیشرفت معنوی

مرحوم شیخ علی آقا پهلوانی (سعادت پرور) (3) نسبت به احترام و قدردانی از زحمات همسر می فرمودند:

«از آنها تشکر کنید هر چند غذایی که پخته اند شور یا بد شده است. وقتی از غذا ابراز رضایت می کنید همسرتان خوشحال میشود و این باعث رشد و پیشرفت معنوی شما می شود.» (4)

بیست سال ناله های تو بی اثر شد

مرحوم شیخ علی آقا پهلوانی میفرماید:

«یک بار من در جوانی در خانه با خانواده بد اخلاقی کردم در عالم معنا به من گفتند: بیست سال ناله های تو بی اثر شد.» (5)

عقاید خود را تحمیل نکنید

استاد سعادت پرور (پهلوانی تهرانی) در مکرر جلسات می فرمودند:

«در مسائل مختلف معنوی و اجتماعی به خودتان سخت گیری کنید ولی به خانواده های خود کاری نداشته باشید و عقاید خود را به همسرتان تحمیل نکنید. مثلاً اگر خواستند تلویزیون ببینند مانع نشوید ولی اگر خودتان تشخیص دادید نگاه نکنید.» (6)

سخت گیری ممنوع

مرحوم آیت الله شیخ محمد کوهستانی با اعضای خانواده حتی خدمتگزاران برخوردی توأم با ادب و احترام داشت، به فرزندان خود حرمت می نهاد و آنان را عزیز میداشت. در خانواده سخت گیر نبود.

ایشان شیوه و رفتار عبادی و غیر عبادی خود را بر دیگران تحمیل نمی کرد به اعضای خانواده شخصیت می داد، با آنان مشورت می کرد و می خواست که برای او استخاره بگیرند؛ مثلاً گاه از عروس خود یا از خدمتکار منزل میخواست برای ایشان استخاره کنند و بدین ترتیب آنان را گرامی می داشت. (7)

آیت الله کوهستانی همان طوری که در مسائل مباح و حلال سخت گیری نمی کرد، اما اگر بی توجهی درباره مسائل شرعی و دینی در اعضای خانواده می دید تحمل نمی کرد و تذکر می داد و نصیحت می نمود، اگر مؤثر واقع نمی شد برای تنبیه مدتی به وی اعتنا نمی کرد.

هم چنین درباره نماز اهل خانه حساس بود تا نمازشان قضا نگردد و گاه اوقات شخصاً می آمد و اهل منزل را برای نماز صبح بیدار مینمود و اگر بیدار نمیشدند برای مرتبه دوم و سوم صدا می زد.

درباره حجاب فرزندان و نوادگان خود توجه ویژهای داشت حتی در مورد نوع بستن روسری بانوان منزل اعمال نظر می کرد تا طوری آن را بر سر کنند که حدود الهی حفظ گردد.  (8)

کمک به خانواده

همسر مرحوم حاج شیخ اسداللّه‏ طیّارى نقل می کند:

در منزل همیشه رسمشان بر این بود كه كارهاى منزل باید تقسیم شود و خود بعضى از كارها را شخصاً به عهده داشتند و در هر حال و هر ساعت از انجام آن كوتاهى نمى‏كردند. به عنوان مثال هر زمان كه میهمان داشتیم از یك نفرتا صد نفر بعد از میهمانى، شستن ظرفها و مرتب و تمیز نمودن آن‏ها را خود عهده ‏دار مى‏شدند و مى‏فرمودند: «كارهاى اصلى را شما انجام دادید، بقیه كارها با من» و آن‏قدر مرتب و تمیز كار انجام مى‏دادند كه جاى هیچ گله‏اى باقى نمى‏ماند.

در كارهاى روزمره بسیار با سلیقه و با انضباط بودند. هرگز كارهاى شخصى خود را به دیگران محوّل نمى‏كردند. حتى دوخت و دوز لباس را اگر نیاز به دگمه و یا چیزى داشت، با حوصله و سلیقه آن را انجام مى‏دادند.

بیشتر كسانى كه به دیدنشان مى‏آمدند از حسن خلق و سعه صدرشان بسیار تعریف مى‏كردند. هر خواهش و تمنایى از ایشان داشتیم هیچ‏گاه جواب رد نمى‏دادند و با خوشرویى و متانت آن را بر آورده مى‏كردند، یا اگر در حد توانشان نبود بسیار منطقى حل و فصل مى‏كردند. (9)

شکایت به حضرت رضا علیه السلام

یکی از شاگردان جناب شیخ جعفر مجتهدی میگوید:

زمانی كه آقای مجتهدی در مشهد به سر می‌بردند، بنده كلیدی از محل سكونت ایشان داشتم و هر شب سری به آقا می‌زدم و مدتی از شب را در محضر ایشان سپری می‌كردم، آنگاه به خانه می‌رفتم.

یك شب مقداری نان تهیه كرده و برای ایشان بردم، اما هنگامی كه میخواستم با كلید خود درب را باز كنم، ملهم شدم كه زنگ بزنم و درب را با كلید باز نكنم، وقتی زنگ را زدم، آقا درب را باز نموده و فرمودند: «چه كار دارید؟»

عرض كردم: می‌خواهم داخل شوم. فرمودند: «خیر.»

عرض كردم: برای شما نان تهیه كرده‌ام، فرمودند: «ما به نان احتیاجی نداریم.»

بنده هم از اینكه آقا از من دلگیر شده بودند، سخت ناراحت شده و به خانه رفتم؛ وقتی به منزل رسیدم، عیالم گفت: چه عجب امشب زود به خانه آمده‌اید؟! گفتم: چطور؟

گفت: «امروز عصر به حرم مطهر حضرت رضا (علیه‌السلام) رفتم و شكایت شما را به حضرت نمودم و عرض كردم: آقا جان؛ سیدمحمد این بچه‌ها را نزد من می‌گذارد و خودش به دنبال تفریحش می‌رود و دیر وقت به منزل می‌آید و اصلاً به فكر من نیست.»

در این موقع متوجه شدم كه چرا آقای مجتهدی مرا نپذیرفتند.

روز بعد كه خدمت آقای مجتهدی رسیدم؛ فرمودند:

«آقا سیدمحمدجان، چرا شما عیالتان را ناراحت كرده‌اید، ایشان دیروز از شما به حضرت رضا (علیه‌السلام) شكایت كرده بودند، سپس مبلغی پول به من داده و فرمودند: كادویی بخرید و برای همسرتان ببرید تا دلگیری ایشان از شما برطرف شود.» (10)