چگونه امام خمینی را بخوانیم

(قسمت سوم)

قسمت اول و قسمت دوم این مجموعه را ببینید.

[ادامه ویژگی های اندیشه امام:]

2-1. اصولگرایی و اجتهاد محوری

منطق و روش حضرت امام(ره) در تحقیقات و اندیشه های علمی مبتنی بر مبناگروی و اصولگرایی سنتی مبتنی بر اجتهاد و تفقه است. این روش در مقابل، نظریههای بدیل اخباری گری و تأویل گرایی افراطی است و با اعتقاد به حقیقت فی نفسه، معتقد است که پایه های فکری بشر از طریق عقل ناب و وحی معصومانه از طرف خداوند ارائه شده است و انسان ها میتوانند با کشف این پایه های بنیادین، به توسعه و تحول معارف بشری بپردازند. بنابراین یکی از ویژگی های اندیشه امام(ره) تأکید بر مبانی و پایه های بنیادین برآمده از عقل و نقل است که در پرتو آنها میبایست به نظریه پردازی و اندیشه ورزی پرداخت.(1)

3-1. انسجام درونی

یکی دیگر از ویژگی های اندیشه حضرت امام(ره) انسجام درونی و نبودن تناقض منطقی و گسست میان آرا مختلف و تخصص های متنوع ایشان است. بر خلاف نظر برخی از نویسندگان،(2) اندیشه های امام(ره) از اصول ثابت و منسجم در راستای رسالت اندیشه دینی برخوردار است.(3) در واقع میتوان گفت که اندیشه و سیره امام(ره) بر یک مجموعه اصول موضوعه یا مبادی تصدیقی بنیاد یافته است.

4-1. توجه به کارآمدی

اندیشه سیاسی باید از آن چنان ظرفیتی برخوردار باشد که بتواند راه را به عرصه عمل سیاسی بگشاید در غیر این صورت، اندیشه دچار نابهنگامی و ناکارآمدی میگردد و ناگزیر میشود عرصه سیاست و اجتماع را به اندیشههای رقیب واگذارد. امام(ره) با تأکید به نقش عنصر زمان و مکان در اجتهاد بدین مهم توجه داشته است. ایشان در نامهای به اعضای شورای نگهبان مینویسد:

«یکی از مسائل بسیار مهم در دنیای پرآشوب کنونی، نقش زمان و مکان در اجتهاد و نوع تصمیم گیری هاست. [... ] شما در عین اینکه باید تمام توان خودتان را بگذارید که خلاف شرعی صورت نگیرد – و خدا آن روز را نیاورد- باید تمام سعی خودتان را بنمایید که خدای ناکرده اسلام در پیچ و خم های اقتصادی و نظامی، اجتماعی و سیاسی متهم به عدم قدرت اداره جهان نگردد.»(4)

5-1. خلوص اندیشه امام(ره)

به گفته کلیم صدیقی، متفکر مسلمان انگلیسی تبار، مهمترین عامل موفقیت امام(ره) در سرنوگونی دودمان پهلوی و استقرار نظام بدیل، آلوده نشدن اندیشه و عمل ایشان به مفاهیم سیاسی مدرن بود.(5) از این رو امام هیچ گاه در اندیشه خود به چپ یا راست متمایل نشد و با اندیشه ناب و خاص و کاملاً اسلامی خود به نظریه پردازی و مواجهه با شرق و غرب پرداخت.(6)

امام(ره) در تعریف و تعیین اهداف انقلاب اسلامی، رهبری جریان مبارزه، مواجهه با قدرت‌های افزون‌طلب و تاكتیك‌ها و روش‌های حفظ و استمرار دستاوردهای انقلاب اسلامی، دارای دكترین سیاسی ویژه و منحصر به فردی بودند، دكترین سیاسی امام بر پایه مبانی ثابت و استوار و خدشه‌ناپذیری چون اعتقاد عمیق به غیب و امدادهای غیبی، ایمان خلل‌ناپذیر به تعالیم اسلام و وحی، اتكا و توكل راسخ بر قدرت لایزال الهی، و تكلیف‌مداری مطلق، و... قرار داشت، دكترین سیاسی كه «به اعتراف غربیان، غرب از شناخت آن عاجز مانده است.» چنان كه میشل فوكو  اندیشمند و جامعه‌شناس برجسته فرانسوی در نوشته‌های خود با اشاره به سفری كه در كوران حوادث انقلاب (سال57) به ایران داشته و با اشاره به نظریات برخی از تحلیل‌گران غربی كه جریان انقلاب ایران را عبور جامعه ایران از غیر مدرن و سنتی به مدرنیته، تفسیر می‌كردند، با معیار قرار دادن وقایع عینی و تحولات جاری كه از نزدیك مشاهده نمود می‌نویسد:

«من قبول دارم كه از قرن هیجدهم به بعد هر تحول اجتماعی اتفاق افتاده بسط مدرنیته بوده اما انقلاب ایران تنها حركت اجتماعی است كه در برابر مدرنیته قرار دارد».(7)

در واقع فوكو می‌پذیرد كه انقلاب اسلامی ایران دو سده اقتدار یك اندیشه سیاسی را با همه سوابق چند صد ساله‌اش به چالش كشانده... و این انقلاب حرف تازه‌ای دارد و ویژگی بارز اندیشه سیاسی حضرت امام هم همین است.

ادامه دارد...

منابع:

1. صحیفه امام، ج21، ص177

2. سید علی قادری، امام خمینی در پنج حوزه معرفت سیاسی، در: مجموعه مقالات انقلاب اسلامی و ریشه های آن، ج1، ص153؛ اکبر گنجی، دوقرات امام خمینی از نظریه ولایت فقیه: دولت دینی و دین دولتی، مجله کیان، ش41، ص18

3. لک زایی، سیر تطور تفکر سیاسی امام خمینی، ص123

4. صحیفه امام، ج21، ص217- 218

5. کلیم صدیقی، ص3و4

6. عبدالوهاب فراتی، اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، ص33

7. میشل فوكو، پیشین.

نویسنده: سید مهدی موسوی، گروه حوزه علمیه تبیان