حوزه ونگاه عقلانی به دین

نوشته ایی از حجةالاسلام والمسلمین رفیعی پور

1. بحث کارکردهاي دين از قديم با عنوانهاي مختلفي از جمله «آثار دين»، «آثار ايمان» و «نقش دين در زندگي» مطرح بوده اما با پيشرفت ناگهاني علم، خصوصاً روانشناسي و علوم پزشکي و علوم اجتماعي، اصل اثرگذار بودن دين يا حداقل بي بديل بودن آن مورد ترديد قرار گرفت و سؤالاتي دوباره مطرح شد.
2. گرچه با دقت عقلي مي‌توان بين اين عنوانها فرق گذاشت اما آنچه مسلّم است آن است که حوزة عمومي اين بحثها يکي است و فرقهاي ريز و تخصصي و خارج از حوصله اين مجال، با هم دارند. به طور کلي موضوع کارکردهاي دين از موضوعات بسيار کم منبع است که در عين حال در فضاي تفکر دورة معاصر بسيار مفيد و مورد توجّه است. جا دارد محقّقان دل سوز و کارآمد در مورد آن به تحقيق پرداخته و نظم نوين و اتقان بيشتر و مطالب رساتر به آن اضافه نمايند.

فصل اوّل: مقدمات ورود به بحث:

1- کارکرد دين عبارتست از اثر و معلولي که دين از خود به جاي مي‌گذارد خواه در فرد يا در جامعه و يا حتي در محيط زيست و غير آن.

2- اين اثر مي‌تواند مثبت (سازنده، پر فايده، مطلوب) و يا منفي باشد و تلاش ما در اين مجال آنست که بگوييم هم مثبت است و هم بسيار سازنده.

3- در مقامِ فرض کارکرد يا کارکردهاي ديني مي‌تواند بي بديل يا داراي بديل باشد به اين معنا که مي‌توان فرض کرد بدون دين هم فلان اثر حاصل شود يعني دين بعنوان عامل فلان اثر، جايگزين دارد. که تلاش ما آن است که بگوييم دين در اثراصلي خود بي‌بديل است.

4- نگاهِ کارکردي به دين با نگاهِ «کارکرد گرايانه» متفاوت است چون در دوّمي (پراگماتيسم) حقيقت و واقعيت به سود تفسير مي‌شود و حال آنکه در نگاهِ کارکرديِ ما دين چون حقيقت و واقعيت دارد، سودمند است، نه چون سود دارد حقيقت دارد. تفاوتهايي از اين دست را مي‌توان در نگرشهاي ديگر نيز يافت.

مثلاً کارکردهاي دين در نگاه جامعه شناس به حُسن و قبح مرتبط نمي گردد و جامعه شناسان دين را فقط عاملِ موثر در تعادل جامعه مي‌دانند در حالي که در نگاه کلامي علاوه بر توجه به حُسن و قبح به آثار فردي دين نيز توجه مي‌شود.

خلاصه آنکه:

اگر قرار باشد کتابي دربارة کارکردهاي دين نوشته شود بايد بتواند حداقل به سه سؤال جواب دهد:

1- آيا دين کارکردي دارد؟ و اگر دارد مثبت است يا منفي؟

2- آيا دين در مورد کارکردهايش بديل دارد يا نه؟ (آيا مي‌توان اين اثرها را از راههاي ديگري به دست آورد)

3- حوزة کارکرد دين کدام است؟ فردي يا اجتماعي؟ روحي يا جسمي؟ دنيايي يا اُخروي؟ و مشخصاً چه اثري دارد؟

در ادامه  خواهیم خواند : آيا دين کارکردي دارد؟ اگر دارد مثبت است يا منفي

تهیه و تدوین گروه حوزه علمیه