تبیان، دستیار زندگی
نیازمندیهای طلاب در ورود به عرصه های اجتماعی قسمت چهارم: روحیه حماسی و جهادی
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

طلبه و جامعه (4)

(نیازمندیهای طلاب در ورود به عرصه های اجتماعی)

بخش چهارم: روحيه حماسی و جهادی

روحانیت در جبهه

برای دیدن قسمت اول، قسمت دوم و قسمت سوم این سلسله مقالات، کلیک نمایید.

روحيه حماسی و جهادی

هر انسانی برای حرکت و رشد به یکسری گرایش ها و روحیه ها نیازمند است. گرایش ها و روحیه ها در واقع موتور محرک و عامل انگیزشی حرکت ها است. بنابراین حرکت ها براساس روحیه ها شکل می گیرد از این رو حرکت ها متفاوتند چون روحیه ها متمایزند. به طور مثال نقش آفرینی یک انسان بزدلِ کوته فکر غیر از نقش آفرینی انسان جسورِ بلند پرواز است.

بر این اساس شناخت«روحیه ها» یکی از مهمترین ابعاد تربیتی است که می تواند مسیر حرکت ها و میزان رشد آنها را نشان دهد. قرآن کریم در آیات متعددی روحیه های مختلف افراد و جوامع را نام می برد و به نقش اجتماعی   سیاسی هر یک اشاره می کند. یکی از این روحیه ها، روحیه حماسی و جهادی است. که در مقابل روحیه هایی چون بی تفاوت، بی شکل، قاعدین... است. اهل بیت علیهم السلام نیز بر ایجاد این روحیه و حفظ آن تأکید و سفارش نموده اند.

مجاهد كسي است كه هر چه از قدرت و توان و طاقت و نيرو در اختيار دارد، در طبق اخلاص نهد و تا آخرين حد وسع و امكانات خود در طوفان حوادث و بلايا و در سنگلاخ و گردباد شدايد و سختي، به مال و جان و دست و زبان، در حمايت از دين حق بكوشد و در راه اعتلاي كلمه حق و حيات اسلام ذره‌اي از بذل و ايثار آنچه دارد، دريغ نورزد.

شخصيت حماسى آن است كه از لحاظ روحى غيرت و حميت و شجاعت و سلحشورى را تحريك كند و از لحاظ بدنى خون را در عروق به جوش آورد، به بدن نيرو و حرارت و چابكى و چالاكى ببخشد، در واقع حيات تازه به بدن بدهد، به عبارت ديگر روحيه انقلاب و ثوره ايجاد كند، حس مقاومت در مقابل ستم و ستمگر به وجود آورد.(2)

«يك شخصيت حماسى، آن كسى است كه در روحش اين موج وجود دارد، يك روحيه متموجى از عظمت، غيرت، حميت، شجاعت، حس دفاع از حقوق و حس عدالتخواهى دارد.»(3)

مجاهد كسي است كه هر چه از قدرت و توان و طاقت و نيرو در اختيار دارد، در طبق اخلاص نهد و تا آخرين حد وسع و امكانات خود در طوفان حوادث و بلايا و در سنگلاخ و گردباد شدايد و سختي، به مال و جان و دست و زبان، در حمايت از دين حق بكوشد و در راه اعتلاي كلمه حق و حيات اسلام ذره‌اي از بذل و ايثار آنچه دارد، دريغ نورزد.

«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا هَلْ أَدُلُّكُمْ عَلَي تِجَارَةٍ تُنجِيكُم مِنْ عَذَابٍ أَلِيمٍ، تُؤْمِنُونَ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ وَتُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بَأَمْوَالِكُمْ وَأَنفُسِكُمْ ذلِكُمْ خَيْرٌ لَكُمْ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ؛(4) اي کساني که ايمان آورده‌ايدآيا شما را به تجارتي راهنمايي کنم که شما را از عذاب دردناک رهايي مي‌بخشد؟! به خدا و رسولش ايمان بياوريد و با اموال و جان‌هايتان در راه خدا جهاد کنيد اين براي شما از همه چيز بهتر است اگر بدانيد.»

با توجه به اين تأمل مفهومي روشن مي شود كه روحيه حماسي يك آموزه دركنار ساير آموزه هاي تربيتي نيست بلكه اصل حاكم و روح غالب بر نظام تربيت اسلامي در بعد اجتماعي است. يعني كسي مي تواند در حوزه جامعه و سياست مفيد واقع شود كه روحيه حماسي در وجود او جريان داشته باشد.

با توجه به شرایط زمانی و مکانی که امروز ما طلبه ها در آن قرار داریم (یعنی انقلاب اسلامی و حکومت مبتنی بر پایه ولایت فقیه). ایجاد و حفظ روحیه حماسی یکی از ضروریات تربیتی است زیرا:

1. دنیا دار امتحان است و یکی از راه های امتحان بندگان خدا، حضور حماسی و جهادی است.

«أَمْ حَسِبْتُمْ أَنْ تُتْرَكُوا وَلَمَّا يَعْلَمْ اللَّهُ الَّذِينَ جَاهَدُوا مِنْكُمْ وَلَمْ يَتَّخِذُوا مِنْ دُونِ اللَّهِ وَلا رَسُولِهِ وَلا الْمُؤْمِنِينَ وَلِيجَةً وَاللَّهُ خَبِيرٌ بِمَا تَعْمَلُونَ»(5)

2. تقابل حق و باطل از سنت های الهی است که تا ظهور آخرین حجت حق ادامه خواهد داشت. لذا امروز نیز ما در متن این تقابل قرار داریم بخصوص پس از صف آرایی جبهه باطل به رهبری آمریکا، غرب و صهیونیزم و استیلا آنها بر ابزارهای فرهنگی، ارتباطی، علمی و صنعتی برای هدم ارزشها و اصول انسانیت؛ و احیای جبهه حق پس از شکل گیری انقلاب اسلامی ایران به رهبری ولایت فقیه. از این رو براساس رسالت تاریخی ما در این تقابل حساس و سرنوشت ساز، نیازمند روحیه حماسی و روحیه جهادی هستیم. آیا در چنین شرایطی، با هر روحیه ای می توان حرکت کرد؟ آیا حرکت و تلاش در جهت رشد جامعه اسلامی و زمینه سازی برای ظهور آخرین منجی، علی رغم عقب ماندگی چند قرنه ما از جبهه باطل در همه عرصه ها و تنهایی ما در جهان امروز با بی تفاوتی، بی شکلی و نداشتن روحیه حماسی و جهادی ممکن است؟

اَللّهُمَّ اِنّا نَشْكوُ اِلَیْكَ فَقْدَ نَبِیِّنا صَلَواتُكَ عَلَیْهِ وَالِهِ وَغَیْبَةَ وَلِیِّنا وَكَثْرَةَ عَدُوِّنا وَقِلَّةَ عَدَدِنا وَشِدّةَ الْفِتَنِ بِنا وَتَظاهُرَالزَّمانِ عَلَیْنا(6)

امام خمینی(ره) می فرماید:

«مادامی که این ملت، این حالی که الان دارند که توجه به معنویات تا یک حدودی، و این جوانهای ما توجه به معنویات دارند و این تحول عظیم پیدا شده است در آنها که شهادت را با جان و دل می خرند، مادامی که این محفوظ است، این جمهوری اسلامی محفوظ است و هیچ کسی نمی تواند به او تعدی کند. آن روزی که زرق و برق دنیا پیدا بشود و شیطان در بین ما راه پیدا کند و راهنمای ما شیطان باشد، آن روز است که ابرقدرتها می توانند در ما تأثیر کنند و کشور ما را به تباهی بکشند.»(7)

بدون جهاد، هیچ چیز به دست انسان نمی آید؛ نه دنیا و نه آخرت.

مقام معظم رهبری نیز معتقدند:

«عزیزان من! بعضی کسان از اسم جهاد می رمند! خیال می کنند که تأسیس یک کشور، ایجاد یک تمدّن، نظم در زندگی، پیشرفت در زندگی مادّی و معنوی و رفاه مشروع برای انسانها، با جهاد نمی سازد و جهاد ضدّ اینهاست! چه خطایی! چه غلطی! بدون جهاد، هیچ چیز به دست انسان نمی آید؛ نه دنیا و نه آخرت. بدون جهاد، در مقابل گرگِ بی دست و پای بیابان هم نمی شود ایستاد؛ چه رسد به گرگهای بسیار بسیار خطرناک دنیای سیاست و دنیای  اقتصاد و سرپنجه های خونینی که میلیون ها انسان را دریدند و نابود کردند و خوردند و بردند! مگر یک ملت بدون جهاد می تواند سرش را بالا بگیرد؟ مگر یک ملت بدون جهاد می تواند طعم عزّت را انّ الجهاد باب من»؟ بچشد؟ مگر یک ملت بدون جهاد می تواند در میان ملتهای دنیا شأن و موقعیتی پیدا کند همیشه همین طور است و جهاد دری است از درهای بهشت. هم خلد برین الهی؛ یعنی بهشت نشئه. «ابواب الجنّة» آخرت، هم راحت در این دنیا؛ یعنی جهاد. در همه کشورها و میان همه ملتها هم این گونه است که اگر قرار باشد جهاد معنای حقیقی به خود بگیرد، بگیرد، باید در آن، موجودهای الگو و انسانهای نماد وجود داشته باشند؛ بدون نماد و بدون الگو نمی شود.»(8)

3. چنانچه روشن است انقلاب فرهنگی ما هنوز به انجام نرسیده و هنوز در میانه راه هستیم و این انقلاب با نهضت تولید علم، نهضت نرم افزاری، جنبش علمی و خیزش فرهنگی میسر است. لذا برای تحقق این بعد انقلاب خصوصا در دهه پیشرفت و عدالت نیازمند انسانهای توانمدی هستیم که بدون در نظر گرفتن موانع داخلی و تحریم های خارجی تحولی بنیادین در عرصه های مختلف اقتصادی، فرهنگی و سیاسی ایجاد کنند. و این جز با روحیه حماسی و جهادی محقق نخواهد شد.(9)

در همه کشورها و میان همه ملتها هم این گونه است که اگر قرار باشد جهاد معنای حقیقی به خود بگیرد، بگیرد، باید در آن، موجودهای الگو و انسانهای نماد وجود داشته باشند؛ بدون نماد و بدون الگو نمی شود.

4. ملت‌هايي كه انقلاب مي‌كنند و در خطر يا در محيط خطر به سر مي‌برند اگر روحيه حماسي و يا روحيه جهادي نداشته باشند انقلابشان ممكن است از مسير، آرمان‌ها و اهداف اوليه‌ خود منحرف و در مقابله با خطرات، تسليم شود. از این رو هر تشکل اجتماعی و هر برنامه فکری، تبلیغی و تربیتی که در راستای اهداف انقلابی و نظام انقلاب اسلامی ایران شکل می گیرد با توجه به اهداف بلند انقلاب و تهدیدات نظامی، اقتصادی و فرهنگی از سوی جبهه باطل لازم است به تقویت روحیه حماسی و جهادی بپردازد. لذا یکی از مهمترین نیازهای طلاب برای نقش آفرینی در اجتماع و حضور در عرصه های اجتماعی و سیاسی تقویت روحیه حماسی و روحیه جهادی است.

مقام معظم رهبري درباره قلمرو جهاد مي فرمايد:

«جهاد یعنی مبارزه. در زبان فارسی، جنگ و ستیزه گری معنای مبارزه ر ا نمی دهد. می گویی من دارم مبارزه می کنم: مبارزه ی علمی می کنم، مبارزه ی اجتماعی می کنم، مبارزه ی سیاسی می کنم، مبارزه ی مسلحانه می کنم؛ همه اینها مبارزه است و معنا دارد. مبارزه یعنی تلاش پُر نیرو در مقابل یک مانع یا یک دشمن. اگر هیچ مانعی در مقابل انسان نباشد، مبارزه وجود ندارد. در جاده ی آسفالته، انسان پایش را روی گاز  بگذارد و با باک پُر از بنزین سفر کند؛ این را مبارزه نمیگویند. مبارزه آن جایی است که انسان با مانعی برخورد کند، که این مانع در جبه ههای انسانی، می شود دشمن؛ و در جبهه های طبیعی، می شود موانع طبیعی. اگر انسان با این موانع درگیر شود و سعی کند آنها را از میان بردارد، این می شود مبارزه. جهاد در زبان عربی عیناً به همین معناست؛ یعنی مبارزه. جهادِ در قرآن و حدیث هم به همین معناست؛ همه جا به معنای جنگ مسلحانه نیست. البته یک جا با جنگ مسلحانه تطبیق می کند، یک جا هم با جنگ غیرمسلحانه تطبیق می کند.»(10)

منابع:

1. ر.ک: صفایی حائری، علی، مسئولیت و سازندگی، قم، لیة القدر، 1388، ص221-336

2. مرتضی مطهری، حماسه حسینی، مجموعه آثار، ج17، ص360

3. همان، ص35

4. صف/ 10 و 11

5. توبه/16

6. دعای افتتاح

7. صحیفه امام، ج17، ص377

8. بیانات در مراسم صبحگاه لشکر سیدالشهداء علیه السلام26/7/1377

9. مقام معظم رهبری، تعلیم و تربیت از دیدگاه مقام معظم رهبری، تهران، نشر تربیت اسلامی، 1380، ج1، ص128-129

10. ديدار مسئولان نظام با رهبر انقلاب 20/8/83


نویسنده: سید مهدی موسوی، گروه حوزه علمیه تبیان

تنظیم: رهنما، گروه حوزه علمیه تبیان