عراق تکذیب می‌کند

این موضوع از سوی مقامات عراقی ازجمله عدنان خیرالله، وزیر دفاع عراق، تکذیب شد. به‌کارگیری سلاح‌های شیمیایی به‌طور وسیع توسط عراق در جنگ، با هماهنگی و حمایت کشورهای حامی عراق به‌ویژه آمریکا، فرانسه و انگلیس انجام می‌گرفت.
حملات گستردهِ شیمیایی عراق علیه نیروهای ایران در زمستان سال 1363 در منطقهِ عملیاتی بدر، سبب شد تا جمهوری اسلامی ایران طی درخواستی از دبیر کل سازمان ملل، اعزام یک هیئت کارشناسی را درخواست کند.
در پاسخ به درخواست ایران، دبیر کل به ابتکار خود و پس از مشورت با اعضای شورای امنیت، طرح 8 ماده‌ای را تهیه و در بازدیدی که در ماه آوریل سال 1985 (فروردین‌ماه سال 1364) از تهران و بغداد داشت، به دو کشور ارائه داد. بر اساس بند 4 این طرح، هر دو دولت ایران و عراق موظف شدند پیش از 18 ماه آوریل سال 1985 (19 فروردین‌ماه سال 1364) از مجاری محرمانه، تعهد خود را با رعایت ضوابط مندرج در پروتکل 1925 ژنو در مورد منع استفاده از سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیکی به دبیر کل اعلام کنند؛ (2) درخواستی که جمهوری اسلامی ایران بدان پاسخ مثبت داد و آمادگی خود را برای همکاری دراین‌ارتباط اعلام کرد و عراق با ابراز بهانه‌هایی از پذیرش آن خودداری نمود (3) و دقیقاً، از روز 19 فروردین‌ماه، موج جدیدی از حملات شیمیایی را علیه نیروهای ایران از سر گرفت و تا آخر این ماه، حدود نوزده بار مناطق عملیاتی بدر و خیبر را هدف گلوله‌باران و بمباران شیمیایی قرارداد که درنتیجه آن، حدود 1650 نفر از نیروهای ایرانی مجروح و ده تن از آن‌ها شهید شدند.

سلاح‌های غیرمتعارف
سلاح‌های شیمیایی ازجمله سلاح‌های غیرمتعارفی است که عراق علی‌رغم ممنوعیت قانونی، بیشترین استفاده را از آن‌ها کرد.
 استفاده از این سلاح‌ها در جنگ خسارات جبران‌ناپذیری را به نیروهای طرف مقابل وارد می‌کند و توان نظامی آن را به‌شدت کاهش می‌دهد. در اثر به‌کارگیری این سلاح، افزون بر این‌که تعداد زیادی از نیروهای دشمن قابلیت عملیاتی خود را از دست می‌دهند، مجبور به ترک منطقه جنگی می‌شوند و بخش قابل‌توجهی از امکانات پشت جبهه نیز برای درمان مصدومان این سلاح‌ها به کار گرفته می‌شود. این سلاح‌ها هم‌چنین، اثرات روانی قابل‌توجهی را نیز وارد می‌آورند.
در طول جنگ هشت‌ساله، توسل عراق به سلاح‌های شیمیایی ازجمله تاکتیک‌های پدافندی ارتش این کشور برای پوشش نقاط ضعف نیروهای زمینی‌اش در برابر حملات زمینی ایران بود. بعد از آزادسازی خرمشهر، ارتش عراق تقریباً در تمامی عملیات ایران از این حربه استفاده کرد. هم‌چنین، در عملیات والفجر 8، با توجه به شکست سختی که متحمل شده و اهمیت استراتژیکی مناطقی که ازدست‌داده بود، در حجم گسترده‌ای از این سلاح‌ها استفاده کرد. وسعت مناطق آلوده‌شده، تنوع عوامل به‌کاررفته و تداوم استفاده از این سلاح‌ها، طی این عملیات در طول جنگ بی‌سابقه بود و از این طریق، تلفات شدیدی به نیروهای خودی وارد شد. سند زیر، گزارش دفتر تحقیقات بهداری قرارگاه کربلا است که درباره حملات شیمیایی عراق و اثرات آن در عملیات والفجر 8 تنظیم‌شده است.
در تاریخ 23 و 24 بهمن‌ماه سال 1364 در منطقه عملیاتی والفجر 8، به‌ویژه فاو و حاشیه اروندرود، هواپیماها و توپخانه‌های عراقی حملات شیمیایی متعددی را انجام دادند که مهم‌ترین و موثرترین آن‌ها در روز 23/11/1364 ساعت 5 بعدازظهر در منطقه فاو صورت پذیرفت.

حمله 32 فروند برای انهدام رزمندگان اسلام
در مرحله نخست، بین چهارده‌تا هجده فروند هواپیما به منطقه حمله کردند که در کمتر از یک ساعت، تعداد آن‌ها به 32 فروند رسید. آن‌ها به‌صورت دسته‌جمعی باهم پرواز می‌کردند و به فاصله کوتاهی پس از بمباران یک دسته، دسته بعدی به منطقه وارد می‌شوند. نتیجه این روش آن بود که پس از مدت کوتاهی، منطقه با غلظت بالایی آلوده می‌شد.
عوامل مصرف‌شده عبارت بودند از:
1 ـ خردل
2 ـ اعصاب
3 ـ سیانور
4 ـ خفه‌کننده (از املاح سیانور)
5 ـ یک نوع گاز خفه‌کننده ناشناخته که کلرین و فشرن و کلرپیکرین هم نیست
6 ـ یک عامل ناشناخته عصبی که برای نخستین بار در این عملیات به کار گرفته شد و ما آن را بانام عامل vx نام‌گذاری کردیم.
به‌احتمال‌قوی، سموم دیگری نیز که هیچ‌گونه استاندارد نظامی جنگ شیمیایی را ندارند و شاید ناخالصی‌ها و فضولات سمی کارخانه‌های شیمیایی باشند.
نیز همراه با سموم مزبور مصرف شدند. بدین خاطر، انواع نشانه‌های بالینی در مجروحان مشاهده می‌شد.
در حین بمباران شیمیایی، بمباران با بمب‌های معمولی نیز صورت می‌گرفت. ازاین‌رو، علت آسیب شدید و شهادت برخی از برادران درواقع، تزریق شدن سم از این راه به داخل خون بود.
ازآنجاکه انواع عوامل سمی مزبور به‌طور هم‌زمان مورداستفاده قرار گرفتند، در یک رزمنده، هم نشانه‌های مسمومیت با خردل، هم سیانور و هم اعصاب مشاهده شد.

نسیم ملایم شیمایی برای نخلستان
در زمان حمله شیمیایی، نسیم ملایمی می‌وزید و درجه حرارت حدوداً 20 درجه سانتی گراد بود ـ که حرارت مناسبی محسوب می‌شد ـ از طرف دیگر، بخشی از منطقه بمباران‌شده، نخلستان بود. در این مناطق، افزون بر نخل‌ها، کف زمین نیز انباشته از انبوه علف‌ها و گیاهان بود؛ موضوعی که درمجموع نقش مهمی در پایداری درازمدت عامل در منطقه داشت.
ازآنجاکه هرروز مقداری از این سموم ـ به‌ویژه خردل ـ تبخیر و از محیط خارج می‌شد، دشمن برای حفظ غلظت گازهای شیمیایی به‌طور مدام همان مناطق را با گلوله‌های توپ شیمیایی و نیز بمباران‌های محدود شیمیایی هم چنان آلوده نگه می‌داشت. البته، طی گزارشی نیز، به استفاده دشمن از بالگرد برای آلوده سازی منطقه اشاره‌شده است. هم‌چنین، برخی از برادران شاهد استفاده از روش انتشار گاز با هواپیما بوده‌اند. نکته دیگر این‌که دشمن شب‌ها، حتی گاهی در ساعت 2 نیمه‌شب گلوله‌باران شیمیایی انجام می‌داد، زمانی که برخی از برادران در خواب بودند.
باید یادآور شد که هرچند دشمن به‌تدریج بمباران‌های شیمیایی را در کل منطقه عملیاتی و نواحی پشتیبانی آن گسترش داد اما بیشترین موفقیت را در منطقه نخلستان به دست آورد.

فرآوری: سامیه امینی

بخش فرهنگ پایداری  تبیان

منابع: سایت: دفتر تحقیقات بهداری رزمی قم ـ 3 کربلا/ مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ/ همشهری آنلاین/ پژوهشکده علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، کتاب گزیده اسناد عملیات والفجر 8

مطالب مرتبط:

عاشق آن لباس سبز بودم

مناظره جانباز شیمیایی با پزشک آلمانی

مناظره جانباز شیمیایی با پزشک آلمانی