کمان 99
عملیات کمان 99 دومین عملیات هوایی بود که توسط نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران پس از حمله عراق به ایران انجام گرفت.
این عملیات در تاریخ 1 مهر 1359 انجام شد. در این عملیات 140 هواپیمای ایرانی شرکت داشتند که خلبانان ایرانی اهداف نظامی ارتش عراق فرودگاهها و آشیانههای نظامی ارتش عراق در مناطق کرکوک، موصل، رشید، حبانیه، ناصریه، شعیبیه، کوت و المثنی را مورد هدف قرار دادند.
در این عملیات از جنگنده–بمبافکنهای اف-5 و اف-4 برای بمباران و شکاری-رهگیرهای اف-14 برای محافظت از هواپیماها و بوئینگ 747 و بوئینگ 707 برای سوخترسانی و سی-130 هرکولس برای جمعآوری اطلاعات الکترونیکی برای مشخص کردن محل پایگاههای موشکی استفاده شد.
کمان 99 بزرگترین عملیات تاریخ نیروی هوایی ایران و عملیاتی موفق بود و باعث برتری هوایی ارتش ایران در ماههای آغازین جنگ شد.
طرح عملیاتی البرز
پرسنل نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی (معاونتهای عملیات پایگاهها) با دستور فرمانده نیروی هوایی سرتیپ جواد فکوری شبانه مشغول برنامهریزی برای اجرای طرح عملیاتی البرز شدند و طرح عملیات در واپسین دقایق شامگاه 31 شهریور 1359 آماده شد.
اهداف این عملیات پایگاههای هوایی، مخازن سوخت و مهمات، پالایشگاهها، آشیانه هواپیماها، پناهگاههای تعمیرات و نگهداری هواپیما، باندهای پروازی، رادارهای هدایت کننده هواپیماهای جنگی، برجهای مراقبت و مراکز مخابراتی عراق بودند.
ترتیب عملیات چنین بود که در ساعت مقرر تانکرهای سوخترسان در محل ملاقات حضور داشته باشند و ابتدا فانتومهای پایگاه همدان به پرواز درآیند و بدون سوختگیری هوایی به اهداف خود حمله کنند. دو دقیقه بعد از آنها، فانتومهای پایگاه تهران به پرواز درآیند و با سوختگیری هوایی، به اهداف خود حمله کنند. دو دقیقه بعد فانتومهای پایگاه بوشهر به پرواز درآیند و آنها نیز با سوختگیری هوایی به اهداف خود حمله کنند. در همین زمان هم اف-5های پایگاههای تبریز و دزفول به پرواز در آمده و اهداف خود را بمباران کنند و در این زمان اف-14ها از پایگاههای مربوطه به پرواز در آیند و کار پشتیبانی عملیاتی را از پشت مرزها به عهده بگیرند.
قرار شد نام عملیات «کمان 99» باشد که نمادی از فرستادن آتش خشم ملت ایران به سوی متجاوز بود به این معنی که تیری در چله کمان گذاشته میشود و تا دور دستترین نقاط عراق رها میشود، تا یادآور آرش کمانگیر باشد. عدد 99 نیز از شمار صفحات طرح عملیاتی البرز گرفته شده بود.
برای اجرای این طرح، خلبانان در هر پایگاه به فرماندهی فراخوانده شدند و تا صبح بر روی برنامه پروازی، نوع مأموریت و مشخص نمودن اهدافی که باید هدف قرار بگیرد، کار کردند.
خدمه فنی تا صبح بیدار بودند تا بمب امک 82 بمبهای MK82/83/84، بمبهای خوشهای، موشکهای ماوریک، موشکهای حرارتی و موشکهای راداری را بر روی جنگندهها بار کنند.
پایگاههای شرکت کننده در عملیات
قرار بر این شد که پایگاههای تهران، همدان و بوشهر با یگانهای اف-4 (فانتوم) خود و پایگاههای تبریز و دزفول با یگانهای اف-5 (تایگر) خود در این عملیات شرکت کنند و پایگاههای هفتم و هشتم شکاری با یگانهای اف-14 (تامکت) خود کار پشتیبانی را بر عهده بگیرند.
زمان عملیات همزمان با طلوع آفتاب در سرزمین عراق انتخاب شد تا نور خورشید صبحگاهی کار هدفگیری را برای پدافند هوایی عراق مشکل کند.
منطقه عملیات نیز سرتاسر خاک عراق در حد فاصل مدار 30 درجه شمالی یعنی جنوبیترین مدار در خاک عراق تا شمالیترین مدار آن که مدار 37 درجه شمالی را شامل میشد.
مأموریتهای SEAD یا عملیات ضد پدافند هوایی قبل و همزمان با ورود بمبافکنها به خاک عراق انجام شد تا رادارها و پدافندهای مناطقی که قرار بود به آنها حمله شود، از سر راه بمبافکنها برداشته شود. با انجام این کار برتری کامل هوایی از آن خلبانان نیروی هوایی شد و این باعث شد توان دشمن به میزان قابل توجهی کاهش پیدا کند.
انجام عملیات
بامداد روز یکم مهرماه سال 1359 درحالیکه بیش از 10 ساعت از هجوم هواپیماهای عراق به ایران نمیگذشت، با ابلاغ رمز «کمان 99» به پایگاههای هوایی، عملیات آغاز شد. خلبانان نیروی هوایی ایران پس از خواندن دسته جمعی سرود «ای ایران» در باشگاه افسران نیروی هوایی تهران با 140 فروند هواپیمای بمبافکن به پرواز درآمدند.
پایگاه بوشهر که تا به آن روز پرواز 40 فروند فانتوم را با هم تجربه نکرده بود، آماده بود. هواپیماها بر روی باند پرواز قرار گرفتند و یکی پس از دیگری در دل آسمان جای گرفتند. بعد از سوختگیری هوایی، به سمت اهداف حرکت کردند. در آسمان بغداد به خاطر این که این اولین عملیات بزرگ نیروی هوایی بود، ناهماهنگی به وجود آمده بود. به شکلی که وقتی هواپیماهای پایگاه بوشهر به آنجا رسیدند، هواپیماهای دیگر از ارتفاع بالاتر در حال بمباران بودند که خلبانان ایرانی با مانورهایی خود را در امان نگاه داشته و اهداف مورد نظر را بمباران کردند.
موج دوم حملات آغاز شد. پایگاه تهران حملهای دیگر را آغاز نمود که بر اساس آن هشت فروند فانتوم هر کدام به 6 بمب MK82، چهار بمب و موشکهای راداری مسلح شدند و به همراه یک فروند فانتوم شناسایی به قصد بمباران پایگاه هوایی الرشید در جنوب بغداد و فرودگاه بینالمللی بغداد به پرواز در آمدند.
قبل از ورود به خاک عراق، فانتومها به دو دسته تقسیم شدند و با کم کردن ارتفاع از مرز گذشتند و وارد خاک عراق شدند. وقتی به بغداد رسیدند، پدافند عراق که از حمله آگاه شده بود، آسمان بغداد را به گلوله گرفته بودند و دودهای ناشی از آن آسمان را پوشانده بود. خلبانان نیروی هوایی به سمت اهداف خود در پایگاه الرشید و فرودگاه بغداد شیرجه رفتند و تمام بمبهای خود را بر روی اهداف ریختند که در نتیجه آن باند فرودگاه، ساختمانهای آن و ماشینآلاتی که در آن قرار داشت، تقریباً منهدم شد.
عراق بعد از پایان عملیات
تمامی اهداف از پیش تعیین شده در خاک عراق کوبیده شد و هیچ منطقه عملیاتی از قلم نیفتاد. در این عملیات: پایگاههای هوایی الرشید بغداد، کوت در استان العماره، موصل در استان نینوا، ناصریه در استان ذیقار، شعیبه در استان بصره، پایگاه هوایی کرکوک در استان کرکوک، پایگاههای هوایی حبانیه شامل دو پایگاه تموز و هضبه در غرب بغداد، پایگاه هوایی امالقصر، فرودگاه بینالمللی بغداد و فرودگاه المثنی، توسط بمبافکنهای ایرانی بمباران شد.
هر دو باند پروازی پایگاه کرکوک، پالایشگاههای نفت کرکوک و بصره، فرودگاه حبانیه شمالی، فرودگاه المثنی، پلهای ارتباطی تنومه و بصره و چاههای نفت باباگرگر و مخازن نفت موصل و تأسیسات گازی کرکوک، تنها قسمتی از خسارتهای وارد به عراق بود.
با انجام این عملیات، نیروی هوایی عراق بیش از 55 درصد از توان خود را از دست داد و تا مدتها پایگاههای هوایی آنان قادر به استفاده از تمام یا بخشی از توان خود نبودند. پایگاه هوایی الرشید به عنوان یکی از مهمترین پایگاههای هوایی عراق، تا 69 روز نتوانست عملیاتی شود.
بخش فرهنگ پایداری تبیان
منبع: سایت علمی نخبگان جوان