مدیریت بحران عاملی در فتح خرمشهر

فتح خرمشهر الگویی در مدیریت بحران است

با نگاهی به فیلم های مستند دفاع مقدس، مردانی را بر روی جرثقیل ها، کمپرسورها و ... در زیر آتش دشمن مشاهده می کنیم که گویی رویین تنانی هستند که هیچ تیری بر آنها کارگر نیست و به مانند قهرمانانی در مقابل دشمن با ساخت هر خاکریز، پل، کانال و... آنان را به رزم می طلبند و پیش می روند، اما اینطور نیست؛ چرا که شهادت نزدیک به 3 هزار و 400 جهادگر و جانبازی 21 هزار و آزادگی هزار و 100 نفر از جهادگران، گواه این است که آنها ایثارگرانی هستند که خود را برای خدمت به اسلام و مردم میهنشان خالص کردند و همچنان این خلوص را با گذشت 20 سال از پایان جنگ در خود حفظ نمودند.

سید جواد میرشفیعیان جانباز 50 درصد و جهادگر دوران دفاع مقدس است که علاوه بر مجروحیت در عملیات بیت المقدس بارها در طول جنگ تحمیلی مورد اصابت تیر و ترکشهای دشمن قرار گرفته و از آن دوران جراحت های متعددی را به یادگار در بدن دارد. وی هم اکنون در کانون "سنگر سازان بی سنگر" با سمت معاونت اجرایی به فعالیت مشغول است و در گفتگو با خبرنگار مهر به تشریح بخشی از فعالیتهای این نهاد مردمی، وضعیت جهادگران پس از پایان جنگ و شاخص ترین ابتکارات جهاد در عملیاتهای مختلف به ویژه فتح خرمشر پرداخت:

خبرگزاری مهر- گروه دفاع مقدس : آقای میرشفیعیان لطفا در مورد سرنوشت هزاران جهادگر دفاع مقدس با پایان جنگ تحمیلی و سال راه اندازی و نوع فعالیتهای کانون سنگر سازان بی سنگر توضیحاتی بدهید.

- سید جواد میرشفیعیان: متأسفانه بعد از جنگ ستاد پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد سازندگی منحل شد و بخشی از نیروهای آن به واحدهای مختلف جهاد سازندگی پیوست و آن مجموعه منسجم از دست رفت اما تعدادی از دوستان در بخشهای مختلف کشور تأثیرگذار بودند و بعدها وزارت جهاد با وزارت کشاورزی ادغام شد و وزارت جهاد کشاورزی به وجود آمد و بسیاری از کمیته های جهاد مثل کمیته فرهنگی، بهداشت، برق و... حذف شد و به وزارتخانه های دیگر منتقل شد. به همین دلیل جهادگران دوران دفاع مقدس برای حفظ و ثبت آن تجربیات به نسل آینده گرد هم آمدند و کانون سنگر سازان بی سنگر را راه اندازی کردند. کانون سنگر سازان بی سنگر مؤسسه مردم نهاد و غیرسیاسی محسوب می شود که در سال 1383 به وسیله تعدادی از فرماندهان و ایثارگران جنگ جهاد با هدف حفظ و ثبت خاطرات و تجربیات جنگ جهاد و انتقال آن تجربیات و مرام و مسلک شهدای جهاد به نسل آینده تشکیل شد. هیئت امنای کانون تهران حدود 350 نفر از فرماندهان جنگ جهاد هستند و تقریبا کلیه ایثارگران جهاد سازندگی و جهاد کشاورزی اعضای این کانون هستند و مرکزیت کانون در تهران ایجاد شده و در تمام استانها و شهرستانهایی که در دوران دفاع مقدس گردان مهندسی مستقل داشتند کانون در آن استانها در حال تشکیل است. امیدواریم با تأسیس "مؤسسه فرهنگی سنگرسازان" که اخیرا به ثبت رسمی رسیده است بتوانیم تاریخ مهندسی جنگ و جهاد را حفظ کنیم و با جمع آوری اسناد و مدارک نسلهای پس ما بتوانند از آن بهره ببرند و از آن تجربیات استفاده کنند.

توجه به اینکه هدف کانون فرهنگی است چگونه تجربیات مهندسی رزمی خود را نیز منتقل می کنید؟

- در طول دفاع مقدس پشتیبانی جنگ جهاد کارهای مختلفی مثل پشتیبانی نیروها، کارهای خدماتی و فرهنگی و... را انجام می داد که بخش عمده آن مهندسی رزمی بود اما کاری که امروز می خواهیم انجام دهیم کار اجرایی نیست چون مسئولیت عمرانی و صنعتی خاصی بر دوش نداریم بلکه اعتقاد داریم که آن الگوی صحیح اسلامی همان مدیریت جهادی سالهای ابتدای انقلاب و دوران جنگ بود که بچه های جنگ آن را پیاده می کردند و هدفمان زنده کردن آن مدیریت جهادی و انتقال آن به نسل جدید است.

به همین دلیل ما برای ارتباط با خانواده ایثارگران جهاد "واحد جوانان" را در کانون با هدف انتقال تجربیات خود به آنان راه اندازی و ارتباط وسیعی را نیز در سطح دانشگاهها آغاز کردیم و بسیاری از پروژه های شاخص مهندسی جنگ را در دوران دفاع مقدس در دانشگاههای مختلف در قالب سمینار و همایشهای مختلف تشریح کرده ایم و قصد داریم که بسیاری از پروژه های تحقیقاتی را با کمک دانشجویان به سرانجام برسانیم. همچنین نمایشگاههایی از کارها و طرحها و سازه های جنگ جهاد در مدارس و دانشگاهها و در کاروانهای راهیان نور برگزار کردیم و بچه های جهاد همراه با این کاروانها به روایتگری رشادتها و فعالیتهای بچه های جهاد می پردازند. در دانشگاه افسری ارتش به ویژه در دانشگاه امام علی(ع) کرسی های درسی در خصوص جنگ جهاد گنجانده شده که تعدادی از اعضای کانون در آنجا به تدریس مشغولند و در برخی از دانشگاهها مثل دانشگاه آزاد تبریز هم اکنون واحدهای درسی مهندسی جنگ توسط برخی از اعضای جنگ جهاد تدریس می شود و قصد داریم با مذاکراتی که با آموزش عالی و آموزش و پرورش می کنیم موضوعاتی درباره پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد در متون درسی بگنجانیم.

نقش جهادگران در ابتکارات و خلاقیتهای دوران دفاع مقدس را چگونه ارزیابی می کنید؟

- ما در دوران دفاع مقدس در محاصره و تحریم کامل دنیا بودیم و در عین حال جنگ نابرابری را در مقابل استکبار داشتیم اما نیازهایمان در طول جنگ باعث ظهور خلاقیتها و ابتکارات بسیاری شد که مطمئنا اگر این ابتکارات و خلاقیتهای بچه های مهندسی و جهاد در جنگ نبود قطعا این پیروزی ها به این صورت به دست نمی آمد و سرنوشت جنگ ممکن بود به گونه ای دیگر رقم بخورد. به طور مثال وقتی خرمشهر به دست دشمن بعثی سقوط کرد و آبادان محاصره کامل شد، برای حفظ آبادان و ارتباط با عقبه تنها راه آبی از انتهای بهمن شیر و دهانه خلیج به سمت بندر امام خمینی و بندر ماهشهر برایمان باقی مانده بود. همه می دانند که تا قبل از جنگ هیچگونه امکاناتی برای پهلو گرفتن شناورهای دریایی در این منطقه نداشتیم اما یکی از کارهای بزرگ مهندسی که بچه های جهاد در آبادان محاصره شده پیاده کردند احداث یک اسکله بود. در منطقه ای به نام" چعیبده" اسکله ای را با امکانات بسیار کم موجود در آبادان بنا کردند که آن اسکله این امکان را داد تا شناورها پهلو بگیرند و این منطقه تنها نقطه ای بود که مقدا ری امنیت بیشتری داشت و کمتر در تیررس دشمن بودیم و از این طریق امکانات مورد نیاز را از راه دریا به آبادان می آوردیم. ضمن اینکه در همان زمان بین چعیبده تا "خسروآباد" آبادان راهی وجود نداشت و زمین باتلاقی بود اما ساخت جاده بسیار فنی و مهندسی در زیر بمباران دشمن اجرا شد و یا وقتی که ما برای کنترل دشمن و دیده بانی توپخانه نیاز داشتیم که تردد و فعالیت دشمن را رصد کنیم همان زمان بچه های جهاد با امکانات محدود در آبادان دکلها و تپه های دیده بانی را در لابه لای نخلستانها ایجاد کردند. در عملیات والفجر 8 ما برای تدارکات نیروهایمان از آبادان به فاو و انتقال امکانات نیاز داشتیم که از رودخانه خروشان اروند عبور کنیم کار بسیار دقیق مهندسی که جزو شاهکارهای مهندسی بود  در دنیا برای اولین بار اتفاق افتاد و شاید در ارتشهای دنیا چنین چیزی سابقه نداشت که "پل بعثت" توسط مهندسان خبره جهاد طراحی و احداث شد؛ پلی به طول 900 متر عرض رودخانه خروشان اروند را که در برخی جاها تا 20 متر عمق داشت و جزر و مد زیاد می شد پل لوله ای یا دانه تسبیحی بعثت احداث شد. اینها جزو ابداعات مهندسی جهاد بود که مطمئنا صنعت کشور را متحول کرد و همین ابتکارات به صنعتگران کشور این نوید و خودباوری را داد که ما می توانیم. ضمن اینکه در تمام این جریانات آن هدایت و اراده الهی پشتوانه ما بوده و مطمئنا وقتی صداقت و پشتکار در کارها باشد خداوند نیز انسانها را برای رسیدن به نتیجه هدایت می کند.

شما تحول صنعت کشور را مدیون ابتکارات مهندسی جنگ عنوان کردید، به نمونه هایی از این خلاقیتها در ساخت قطعات صنعتی اشاره بفرمایید؟

- حضور جهاد در صحنه جنگ بزرگترین ابتکار دوران دفاع مقدس بود که شاید کمتر در دنیا سراغ داشته باشیم که یک نهاد کاملا مردمی و خدماتی یکباره در یک جنگ تمام عیار وارد شود و و هر کمبودی در جنگ توسط این نهاد مردمی پر شود. در مقاطع و مکانهای مختلف نیازهای خاصی وجود داشت. مثلا برای عبور از میادین وسیع مین و برای کاهش تلفات نیروی انسانی در جنگ به ویژه شبهای عملیات، جهاد دست به ساخت دستگاهی با عنوان" مین روب" یا " مین کوب" کرد. در طول جنگ چند مرکز تحقیقات مهندسی ایجاد شد که افراد بسیار خبره در آنجا گرد هم آمده و درباره نیازهای مهندسی جنگ تحقیق و بررسی می کردند و طراحی بسیاری از ادوات نظامی و امکانات مهندسی در جنگ را به عهده داشتند.

نقش مهندسی رزمی در عملیات آزاد سازی خرمشهر و شرایطی که ایران در آن سالها داشت را چگونه ارزیابی می کنید؟

- عملیات بیت المقدس با هدف آزادسازی منطقه وسیعی از جنوب غربی اهواز که آخرین منطقه در اشغال ارتش عراق در جبهه های جنوب بود انجام شد و این عملیات در چهار مرحله در تاریخ 10/2/61 با رمز مبارک یا علی بن ابیطالب (ع) توسط رزمندگان ارتش، سپاه، بسیج و پشتیبانی و مهندسی جنگ جهاد سازندگی که در چهار قرارگاه عملیاتی سازماندهی شده بودند، آغاز شد.

عملیات در چهار مرحله انجام شد و در هر مرحله از عملیات کارهای مهندسی و پشتیبانی بسیاری صورت گرفت که بیان آن در قالب این گفتگو نمی گنجد. اما در این عملیات برای عبور از کارون نیاز به کار مهندسی قوی داشتیم و برای همین باید تجهیزات و امکانات، واحدهای پشتیبانی و... در منطقه به گونه ای استقرار پیدا می کردند که دشمن از ایجاد آمادگی و قصد ایران برای اجرای عملیات مطلع نشود. به همین دلیل از مدتها قبل از عملیات تمام قرارگاهها و واحدهای توپخانه و پشتیبانی در منطقه استقرار پیدا کردند و برای استقرار آنها باید سنگرها، خاکرزیها، سایتهای مناسب تهیه می شد و برای عبور از رودخانه کارون باید ما سرپلهایی را در حاشیه رود کارون آماده می کردیم و پلهای متعددی را برای عبور آماده می کردیم تا شب عملیات آن را به سرعت نصب کنیم. این کار بزرگ با همکاری واحدهای مهندسی ارتش و سپاه اتفاق افتاد.

همزمان با نصب پل، نیروها از رودخانه عبور داده شدند و امکانات سنگین از رودخانه عبور کردند و به سمت جاده اهواز خرمشهر حرکت کردیم و در طول مسیر خاکریزها و کانالهای عراقی را شکافتیم و راه عبور نیروها را باز کردیم و میادین مین را بازگشایی کردیم و در محل استقرار نیروها و حاشیه جاده خرمشهر- اهواز و مناطق آزاد شده بچه های مهندسی در طول تمام جاده و روبروی دشمن خاکریزها را زیر بمباران شدید دشمن احداث کردند و احداث تمام توپخانه ها و قرارگاههای تاکتیکی نیروهای خودی با مهندسی رزمی انجام شد و در طول عملیات برای جلوگیری از پاتکهای زیاد دشمن باید در نقاط مختلف مواضع دفاعی مناسب ایجاد می شد که توسط واحدهای مهندسی جهاد انجام شد.

بچه های جهاد جنگ به این دلیل از سوی حضرت امام خمینی (ره) لقب "سنگر سازان بی سنگر" گرفتند که آنها در حالتی که در معرض تیررس دشمن بودند برای نیروهای رزمنده سنگر و پناهگاه ایجاد می کردند در حالیکه خود بر روی ماشین آلات و دستگاههای مرتفع کار می کردند و تمام این کارها در طول عملیات زیر آتش دشمن و در حال درگیری از زمین و آسمان صورت گرفت.

آیا مواد اولیه ساخت این پلها از مواد خاصی بوده که توانستید با سرعت این کار را انجام دهید؟

- برای پلهای مختلف از روشهای گوناگون استفاده کردیم برای کارون از پلهای سازمانی ارتش به نام پلهای PMP استفاده شد که از قدیم وجود داشت و مخصوص تردد ماشنهای سنگین است که احداث این پلها نیاز به ایجاد سرپلهای مناسب داشت که کار احداث این سرپلها توسط بچه های جهاد انجام شد و با توجه به اینکه تجربه خوبی در قبل از عملیات بیت المقدس در زمان محاصره آبادان داشتیم به این معنی که بر روی بهمن شیر پل نفررو را به وسیله بشکه های 220 لیتری زده بودیم  توانستیم برای آزادسازی خرمشهر نیز از این تجربه بهره ببریم ضمن اینکه عراقی ها برای از بین بردن این پل در آبادان، دوبه هایی( قطعات مسطح بزرگ متصل به یدک کشها برای جابجا کردن وسیله در دریا) که در بندر خرمشهر بود را در این منطقه رها کردند تا این پل را تخریب کنند اما وقتی این دوبه ها به پل بشکه ای خورد و آن را تخریب کرد همانجا بچه های جهاد ابتکاری دیگر به خرج دادند و دوبه ها را گرفته و به هم نصب کردند و پل بزرگ دوبه ای احداث شد که از روی آن ماشینهای سنگین نظامی عبور کرد که در عملیات بیت المقدس از همین پلهای دوبه ای که سریع می توان آنها را نصب کرد استفاده کردیم.

در بخش هوایی جهادگران دوران دفاع مقدس چه ابتکاراتی را در حوزه نظامی و دفاعی ایجاد کردند؟

- عبور از آب یکی از شاهکارهای جنگ جهاد بود، احداث دژهای مرزی، ایجاد سایتهای موشکی برای جلوگیری از بمباران هوایی دشمن ... در عملیات بیت المقدس ضربه بزرگی به دشمن وارد کرد. دشمن از همه امکانات خود به ویژه توان هوایی خود استفاده کرد و بمباران زیادی می کرد و تعداد  زیادی از هواپیماهای دشمن در این عملیات سقوط کرد و این مسائل مدیون تلاش و خلاقیت بچه های جهاد در احداث سایتهای موشکی است که این سایتها و واحدهای پدافند موشکی ما برای اولین بار در منطقه مستقر شدند. تا قبل از این عملیات و در جنگ، در ارتش حتی مهندسان ایرانی برای استقرار این پایگاهها اجازه این کار را نداشتند و جزو کارهایی بود که قبل از انقلاب توسط  و یا زیر نظر مشاوران نظامی آمریکا انجام می شد.

آماری از کل ابتکارات و کارهای جهاد جنگ دارید یا نه؟

- پروژه ای را به نام "اطلس مهندسی جنگ" در دست تهیه داریم و هدفمان این است که در این طرح تمام فعالیت مهندسی که در طول دفاع مقدس در تمام مناطق عملیاتی از شمال غرب تا جنوب کشور انجام شد را به روز مشخص کرده و در نقشه ها پیاده کنیم  و آنها را نام گذاری کنیم و در لایه های مختلف اطلاعاتی ثبت کنیم و به عنوان یک مجموعه کامل ارائه دهیم تا برای آینده مورد بهره برداری قرار گیرد.

متأسفانه کمتر از تلاشهای جهادگران دوران دفاع مقدس در مناطق عملیاتی غرب مطلع هستیم لطفا از فعالیتهای خودتان در این نقاط بفرمایید.

- جهاد سازندگی جزو ارگانهایی است که تا کنون کمتر از آن سخنی رفته است و این هم یکی از دلایل مظلومیت بچه های جهاد است که هم خودشان کمتر کارهایشان را بیان کردند و هم کمتر گفته شده است. از ابتدای انقلاب و از ابتدای تشکیل جهاد در مناطق مختلف کشور فعالیت جهاد شروع شد و با شروع جنگ تحمیلی از سراسر کشور نیروهای جهادسازندگی وارد شدند اما در کردستان و مناطق غربی کشور بیشتر کار مهندسی، عملیات خاکی، پل سازی و راه سازی توسط بچه های جهاد انجام شده و بسیاری از جاده ها و راههایی که بچه های جهاد در طول جنگ در این مناطق احداث کردند امروزه به عنوان راه های اصلی و راههای دسترسی و روستایی مورد استفاده است. عبور از رودخانه خروشان و فصلی غرب کشور و پشتیبانی و عبور دادن نیروها و نگهداری راهها در مناطق برف گیر و صعب العبور غرب کشور جزو کارهای بود که بچه های جهاد در طول جنگ کردند.

در یک منطقه عملیاتی وقتی استعدادی از نیروهای نظامی برای دفاع و یا عملیات می خواهند مستقر شوند آنها از ابتدا نیاز به پایگاه مناسب، قرارگاه، سنگر، استحکامات، جاده های دسترسی، خاکریزهای دفاعی و سنگرهای توپخانه، اورژانسهای صحرایی، قرارگاه تاکتیکی دارند که ایجاد همه آنها یک کار مهندسی و عملیات خاکی است. هر شب و هر روز این هشت سال دفاع مقدس برای بچه های جنگ جهاد و مهندسی عملیات بوده اگر نیروی نظامی ما در یک عملیات خاصی در چند شب و چند روز یک عملیات را انجام می داد و پدافند می کرد این نیروهای مهندسی بودند که همیشه باید کار می کردند.

در بسیاری از مناطق به خصوص در دوره 9 ماهه اول و حصر آبادان بسیاری از پیشرفتها و عملیاتهای ما مدیون جهادگران ما در مهندسی جنگ است ما بسیاری از عملیاتها را بدون عملیات نظامی انجام دادیم. وقتی عراق آبادان را محاصره کرد و ذوالفقاریه آبادان را گرفت ما از این نقطه تا نزدیک ایستگاه هفت و جاده آبادان به ماهشهر جبهه آبادان را 500 متر یا 200 متر به 200 متر هر شب خاکریز می زدیم و با استقرار نیروها دوباره خط مقدم قبلی تبدیل به خاکریز دوم می شد و به این وسیله هزار متر پیشروی کرده و به دشمن نزدیک شدیم، ما تا جایی خاکریزها را جلو بردیم که تا قبل از عملیات ثامن الائمه(شکست حصر آبادان) بسیاری از خطوط مقدم ما با عراقی ها 200-300 متر بیشتر فاصله نداشت. عملیاتهای خاکی به قدری زیاد در جنگ انجام شد که از آمار و ارقام بدور است. در تمام منطقه عملیاتی جنوب مابین خاکریزها تپه های انحرافی که ترکش گیر باشد، ایجاد می کردیم چون منطقه دشت بود و الان بسیاری از آنها از بین رفته است.

شما در صحبتهایتان از نقش جهادگران در ارائه الگوی مدیریتی اشاره کردید آیا این الگو می تواند در زمان فعلی کاربرد داشته باشد؟

- جهاد جزو واحدهایی بود که شخصیت های زیادی را تربیت کرد که هنوز بازماندگان این واحد جزو مدیران و صنعتگران موفق کشور محسوب می شوند. کار بسیار مهمی که در طول جنگ اتفاق افتاد به ویژه در عملیات بیت المقدس، ارائه الگوی خوب در ارتباط با مدیریت بحران بود. بچه های جهاد توانستند بسیار منظم و منسجم و توانمند مدیریت عالی را در عملیات وسیع فتح خرمشهر نشان دهند و توانستند تمام جبهه را به خوبی پشتیبانی کنند. مدیریتی که ایجاد یک اتحاد بسیار قوی را در برداشت و بر همین اساس قرارگاه مشترک مهندسی ایجاد شد در هر قرارگاه فرماندهی مهندسی به عهده مسئول جهاد آن قرارگاه بود و به خوبی با برادران سپاه و ارتش امکانات و نیروها را به کار می گرفتیم و امروز ما مدعی هستیم که اگر بخواهند می توان این گونه مدیریت کرد.

منبع :

مهر

تنظیم از : بخش هنر مردان خدا - سیفی