تبیان، دستیار زندگی
وقتی از اسارت سخن به میان می‌آید یکی از مهمترین واژه‌هایی که با آن در ذهن آدمی متبادر می‌شود «شکنجه» است، شکنجه چیست؟ و چگونه از این ابزار استفاده می‌کنند؟ اصولاً چرا استفاده می‌کنند؟ و ده‌ها سوال دیگر از این قبیل.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

شکنجه و اثرات روانی آن بر روی اسیران و راه‌های مقابله در اسارت

شکنجه و اثرات روانی آن بر روی اسیران و راه‌های مقابله در اسارت

وقتی از اسارت سخن به میان می‌آید یکی از مهمترین واژه‌هایی که با آن در ذهن آدمی متبادر می‌شود «شکنجه» است، شکنجه چیست؟ و چگونه از این ابزار استفاده می‌کنند؟ اصولاً چرا استفاده می‌کنند؟ و ده‌ها سوال دیگر از این قبیل.

اسارت با زوایا و ابعاد گوناگون خود جلوه‌هایی از مقاومت را با خود عجین می‌نماید که پرداختی به هر زوایه و بعد دنیایی از موضوعات متنوع را به همراه می‌آورد. در این مقال بر آن شدم تا قسمتی از مجموعه و اثر خود به نام «روانشناس اسارت» را تحت عنوان شکنجه که یکی از فصل‌های این کتاب است را به اختصار بیاورم تا ان‌شاء‌ا... برای خوانندگان عزیز مفید فایده گردد.

شکنجه یعنی وارد نمودن رنج و عذاب و آزار و اذیت به قصد تحت کنترل در آوردن فرد مورد شکنجه با استفاده از حربه‌ها و روش‌های مختلف است که گاهی به طور مستقیم و گاهی به طور غیرمستقیم و نیز روانی و فیزیولوژیکی ظهور می‌کند. بی‌شک شکنجه از آغاز خلقت آدمی به طرق مختلف وجود داشته است امّا شکل، شیوه، تنوع و ابعاد آن متفاوت بوده است.

پادشاهان و قدرت‌ها برای مهار کردن مخالفان خود از این حربه استفاده می‌کنند در حالی که در اسلام امری مذموم و ممنوع شمرده شده است که در احادیث و روایات معصومین و بزرگان دین به وفور یافت می‌شود.

اکنون باید ببینیم شکنجه و حالات روانی آن در اسارت اسیران ایرانی در عراق چگونه بوده است؟ آیا دشمن توانست با شکنجه اسیران ایرانی، موفق شود و این که اسیران چگونه به مقابله بر می‌خاستند و عکس‌العمل عراقی‌ها چگونه بوده؟ و... .

حالات روانی شکنجه

الف- حالات روانی اسیر قبل از شکنجه

ب- حالات روانی اسیر حین شکنجه

ج- حالات روانی اسیر بعد از شکنجه

لازم است اشاره کنم  به این که به طور معمول شکنجه حالات و عواقبی را به همراه می‌آورد و آدمی به طور طبیعی انواع مکانیزم‌ها را برای تقلیل فشار به کار می‌گیرد تا کلیّت بهداشت روانی و فیزیولوژیکی خود را از دست ندهد و نیز باید اشاره نمود که میزان اثر گذاری شکنجه به فاکتورهای مختلفی از جمله ساختار شخصیتی فرد، اعتماد به نفس، نگرش و انگیزه فرد شکنجه شونده و نوع و میزان شکنجه توسط شکنجه کننده.

برخی حالات روانی و بعضاً فیزیولوژیایی قبل از شکنجه عبارتنداز:

انتظار جانکاه، مرتبط است. اضطراب دلهره، دل‌شوره و ترس، سردرگمی و کلافه شدن، بی‌اشتهایی، ضربان قلب بالا، ناتوانی و اختلال در تکلم، ناتوانی و اختلال در سیستم اعصاب، سستی و ضعف و کرختی در اعضای بدن، حرکات و حالات غیرموزون و غیرطبیعی، انجماد هیجانی، پریدگی رنگ چهره و سایر حالات که به تشریح موارد آن نمی‌پردازم چرا که برای هر کدام از موارد مزبور صدها شاهد مثال وجود دارد.

همچنین برخی حالات روانی و بعضاً فیزیولوژیایی، اسیر حین شکنجه عبارتنداز:

خود فراموشی، اختلال در حافظه و عدم توجه به شدت شکنجه، ضربان و تپش بالای قلب، تغییرات در شکل و وضعیت ظاهری، خشکی دهان، تحمل استرس بالا، ناتوانی و اختلال در تکلم، سستی و کرختی اعضای بدن، ایجاد و تولید صداهای ناهنجار و غیرطبیعی، بی‌هوشی، حرکات و حالات ناموزون و غیرطبیعی، آمادگی برای مرگ، عرق سرد، انقباض اعضاء و جوارح و سایر حالات.

برخی حالات روانی و بعضاً فیزیولوژیایی اسیر بعد از شکنجه.

اسیر وقتی سختی شکنجه را پشت سر می‌گذارد علی‌رغم دردهای جسمانی و بعضاً شکستگی، کوفتگی و زخم و جراحت نوعی آرامش به فرد دست می‌دهد، اشتهای به خوردن و آشامیدن، بذله‌گویی و شوخ طبعی، ضربان طبیعی قلب و اثرات درد و عواقب طولانی مدت شکنجه و سایر حالات.

انواع شکنجه:

الف) شکنجه روانی و انواع آن

ب) شکنجه جسمانی و انواع آن

شدت و فشار شکنجه‌های روانی همیشه بیشتر از شکنجه‌های جسمانی است به همین دلیل ابتدا به بیان شکنجه‌های روانی می‌پردازیم. حضرت علی  در دعای منور کمیل می‌فرماید: یا الهی سیدی و مولای و ربی صبرت علی عذابک فکیف اصبر علی فرانک و هبنی یا الهی صبرت علی حر نارک فکیف اصبر عن النضراک کرامنک.

فشار روانی زیاد باعث می‌شود فشارهای جسمانی را تحمل پذیرتر نماید، به هر حال انواع شکنجه‌های روانی عبارتند از:

1- انتظار شکنجه 2- تحقیرها(شامل: تمسخر و استهزاء، خوار و کوچک شمردن اسیران، رودررو قرار دادن دو اسیر و مجبور کردن به سیلی به روی همدیگر که گاه برادر و برادر و پدر و پسر اتفاق می‌افتاد و...) 3- شایعه پراکنی 4- ترور شخصیت با انواع شگردهای ناجوانمردانه 5- انواع محدودیت‌های شدید 6- وعده‌های طولانی شکنجه7- انواع ممنوعیت‌های غیر معقول8- امر و نهی‌های نظامی و غیرنظامی 9- مصاحبه‌های اجباری برای رادیو و تلویزیون10- شکنجه دسته‌جمعی اسیران در حضور سایرین

11- شهادت اسیران در حضور سایرین 12- تهدیدهای شدید و ناجوانمردانه 13- به بازی و تمسخر گرفتن اعتقادات مذهبی و احساسات انسانی اسیران 14- استفاده از رسانه‌های گروهی مثل رادیو، تلویزیون، ویدئو، جراید و ... (عراقی و منافقین و...) 15- نفتیش‌های مختلف 16- به صف کردن‌های شبانه و ایجاد فشار و استرس به هنگام خواب اسیران 17- نمایش دادن انواع ابزار و آلات شکنجه به منظور ایجاد وحشت 18- کوبیدن به در و دیوار با انواع آلات شکنجه و  کتک به جهت ایجاد رعب و وحشت 19- ایجاد فضای روانی مخرب توسط منافقین 20- تهدید اسیران برای نوشتن مقالات و وضعیت ایران 21- بازجویی‌ها 22- سرکوبی انواع توانمندی‌های اسیران 23- ایراد تهمت‌های ناجوانمردانه به اسیران 24- تضعیف روحیه اسیران با اخبار کذب 25- کمبود غذا و آب و حمام و دستشویی 26- ممنوعیت اسیر برای مراودات انسانی 27- راه ندادن صلیب سرخ به اردوگاه اسیران 28- خبر رسانی کذب از مرگ و حوادث برای مسوولان نظام، خانواده و ... . و بسیاری از موارد دیگر که به نحوی بهداشت روانی اسیران را به مخاطره  می‌افکند اما اسیران با امداد الهی به مقابله می‌پرداختند و با توکل و توسلّ و اعتماد به نفس و ایمان به خنثی کردن نقشه‌های دشمن می‌پرداختند.

انواع شکنجه‌های جسمانی:

برخی از انواع شکنجه‌های جسمانی اسیران عبارتند از:

1- مضروب کردن اسرا با شگردهای مختلف:

الف) کتک با آلات شکنجه مثل: شلاق، کابل برق با لختی سیم در نوک کابل، باتوم، تسمه، میله‌گرد، بنشیی، دسته بیل و کلنگ و مواردی از این قبیل.

ب) کتک با مشت و لگد و سیلی و ...

ج) کتک زدن به عنوان تمرین‌های ورزشی مثل بوکس برای نیروهای عراقی و کتک زدن اسیران به عنوان شوخی و لهو و لعب آنان.

س) کتک زدن اسیران با عنوان نوعی مرض روانی و سادیسم.

2- ضرب و شتم و شکنجه دسته جمعی با انواع آلات ضرب و جرح

3- شکستن اعضاء و جوارح و نقص عضو اسیران مثل دست، پا، سر و صورت، فک، چشم و ...

4- سوزاندن با سیگار و...

5- ایراد شوک‌های برقی و الکتریکی

شیوه‌های شکنجه اسیران:

1- ضرب و شتم اسیران با آلات شکنجه

2- بستن دست و پا و چشم و دهان و زدن و شکنجه کردن

3- فلک بستن

4- لخت کردن اسیران و ریختن آب گرم یا سرد به تناسب فصل و شکنجه کردن

5- ضرب و شتم با مشت و لگد به عنوان یک روش معمول و عمومی

6- پرت کردن اشیاء به سر و صورت اسیران

7- ضرب و شتم برخی اسیران توسط برخی جاسوس‌ها

8- کتک زدن اسیران با دنبال کردنشان به همراه ایجاد وحشت

9- زدن با شلاق بر روی زبان اسیران

10- خواباندن اسیر بر روی شن داغ و کتک زدن

11- کشیدن اسیر بر روی زمین سنگلاخ و کتک زدن به سر و روی آن

12- فرو کردن میخ، سوزن و ... به بدن اسیر

13- قرار دادن اسیر در معرض نور مستقیم خورشید و نگاه کردن مستقیم به خورشید

14- قرار دادن در سرما با کمترین لباس

15- تزریق آمپول در محرم و رمضان و ایجاد تب

16- آویزان کردن اسیر به قصد اعدام و شکنجه

17- تهدید و تهمت و شایعه پراکنی توسط ایادی خود و سایر شیوه‌های مختلف در اسارت

مکان و زمان شکنجه اسیران، هر چند به تناسب اردوگاه اسیران در عراق و موقعیت و زمان اسارت مکان و زمان شکنجه اندکی متفاوت بود ولی در هر مکانی و در هر زمانی شکنجه رایج بود اما معمولاً مکان‌های مثل انباری، زیرپله و جلو دستشویی و داخل آسایشگاه و حیاط اردوگاه معمول بود اوایل اسارت و برخی مقاطع اسارت هر لحظه شکنجه استمرار داشت ولی در برخی اوقات دیگر کتک‌های صبحگاهی و شامگاهی معمول بود.

شکنجه در سلول‌های انفرادی و دسته جمعی و استخبارات و زندان عراق نیز معمول بود شکنجه در حمام و دستشویی، هنگام آمارگیری و استراحت و...

راه‌های مقابله اسیران با انواع شکنجه

1- توکل و توسل

2- صبوری و استقامت و مقاومت

3- ادعیه و مناجات و ذکر

4- ایجاد بهداشت روانی با عادی سازی شرایط سخت

5- اتحاد و یک‌دلی با اسیران

6- شجاعت، ایثار و شهادت

7- رفتار انسانی با عراقی‌ها و با اسیران

8- مقدس و معنادار بودن اهداف در دفاع مقدس

9- ایجاد سازگاری با واقعیات موجود و تفکرات اسیر

10- امید به آینده و حرکت به سوی کمال و آرمان‌خواهی و ایجاد یاس در دشمن

11- ایجاد آمادگی برای پذیرش سختی‌های اسارت

12- تحصیل علوم با همه محدودیت ‌ها و ممنوعیت‌ها

13- ورزش و هنر و سرگرمی

14- تحقیر نقشه‌های دشمن و بالا بردن روحیه مقاومت

15- تحلیل‌های روان شناختی اتفاقات، و حوادث و فشارهای اسارت.

در یک جمله هر چه ایمان و پای‌بندی به اهداف و آرمان‌های فرد بیشتر و شناخت او از افق نبرد بیشتر بود مقاومت و صلابت فرد افزون‌تر و دشمن بیشتر تحقیر می‌گردد.

در پایان باید عرض کنم غرض از بیان واقعیات ملموس اسارت به نمایش گذاشتن نمونه‌های از رفتار غیرانسانی رژیم بعثی عراق بر علیه اسیران ایرانی در اردوگاه‌ها و سلول‌های استخباراتی می‌باشد.

شایان ذکر است نمونه‌های فوق‌الذکر مصادیقی از شکنجه در اسارت بوده است چرا که تنوع آسیب‌رسانی و شکنجه‌ها در اردوگاه‌های مختلف بسیار فراوان بوده است.

جا دارد به رسم ادب و به نشانه خلوص به پیشگاه شهدای گرانقدر اسارت که مظلومانه با خروشی خاموش و با سکوتی عبرت‌آموز دشمن را در خانه‌اش به ذلت کشانده و با جسم فرشی خود روح ملکوتی و عرشی خودش را طیران دادند.

یک گلستان گل تماشایی شدند

محو در زیبای زیبایی شدند

سر و قامت بر سردار شهود

همچو منصور سخت شیدایی شدند

از دشمن ببریده وصل نور حق

رسته از سفلی و علیایی شدند

سلام و درود بفرستیم بر سید آزادگان ابوترابی بزرگ که چون پدری مهربان، راهبری خیل اسیران را در اسارت فرماندهی می‌کرد و بر روح بلندش که تجسم مقاومت، صلابت، ایثار، ایمان و عمل و خدمت بود آلاف آلاف درود و سلام نثار کنیم.

ابوترابی بر اسیران چون پدر در اسارتگاه و ایام خطر بود.

با ولایت الفتی دیرینه داشت

در حقیقت جوهری آیینه داشت

در شب تار اسارت ماه بود

هادی ما در تمام راه بود

نور عرفان در عمل‌هایش عیان

غیر حق در نزد او مخور و نهان

آزاده ابوالقاسم عیسی مراد

کارشناس ارشد روانشناسی بالینی