تبیان، دستیار زندگی
مهناز فتاحی نویسنده کتاب «فرنگیس» معتقد است باید ناگفته های جنگ را برای جوانان بازگو کرد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

همه مخاطب کتاب های دفاع مقدس هستند

مهناز فتاحی نویسنده کتاب «فرنگیس» معتقد است باید ناگفته های جنگ را برای جوانان بازگو کرد.

بخش ادبیات تبیان
مهناز فتاحی

خاطرات زنان در دفاع مقدس مثال بارزی از زندگی در جنگ است و حالا که سالیان سال از آن دوران درخشان می گذرد، آنچه که بیش از پیش برای مخاطبان خواندنی می شود مسائل غیرنظامی جنگ است. در همین راستا و درباره اهمیت بازگویی خاطرات زنان با مهناز فتاحی که خاطرات فرنگیس حیدرپور را به رشته تحریر درآورده گفت وگو کردیم که در ادامه می خوانید:
نزدیک به سه دهه از جنگ تحمیلی می گذرد اما خاطرات زنان در جنگ چند سالی است که جایگاه خود را در خاطره نگاری پیدا کرده است. اهمیت نگارش خاطرات زنان را در چه می دانید؟

پس از جنگ که آرامش بر جامعه حکمفرما شد همه به این نتیجه رسیدیم که خاطرات جنگ و رویدادهای رخ داده در آن زمان باید ثبت شود. این کار از خاطرات مردان آغاز شد و در واقع تصور هم این بود که فقط رزمنده ها نقش پررنگی در دفاع مقدس داشته اند.

درحالی که در زمان جنگ مردان فقط بخشی از دفاع مقدس بودند و زنان هم در قالب فعالیت های داوطلبانه مثل امدادگری یا در قالب حمایت از همسران و فرزندان و همچنین جمع آوری کمک برای جبهه فعالیت می کردند. همه این فعالیت ها در طول سال های دفاع مقدس انجام می شد اما غیررسمی بود. بعدها که پژوهش هایی در این باره انجام گرفت مشخص شد که زنانی هم بوده اند که اسلحه به دست گرفته اند، مثل فرنگیس که تبر به دست گرفت.

ضمن اینکه به نظر می رسید خاطرات مردان منجر به شکل گیری ادبیاتی خشک و یک سویه شده است، به همین دلیل به تدریج خاطرات زنان حاضر در جنگ اهمیت پیدا کرد و به نظر من خاطرات زنان از همان ابتدا ورودی مناسب به عرصه خاطره نویسی داشت؛ آن هم به دلیل برخورداری از زاویه های پنهان دفاع مقدس. رویدادهای جنگ مباحث لجستیک و نظامی است که بیان چندباره آن ها به تکراری شدن خاطرات می انجامد؛ اما در مورد زندگی زنان آن قدر ابعاد مختلف و رویدادهای متنوع وجود دارد که بازگو کردن خاطراتشان هیچ موقع به تکرار نمی انجامد. علاوه بر موضوع نکته مهم دیگر این است که خاطرات زنان با احساسات پیوند خورده است و نویسنده های زن هم بهتر می توانند این احساسات را درک و بیان کنند. حتماً قرار نیست خاطرات زنان را زنان بنویسند اما محدودیت های راویان طوری است که با نویسندگان زن احساس راحتی بیشتری می کنند.

در خاطرات زنان ما با یک شخصیت دست نیافتنی مواجه نمی شویم، بلکه خصوصیات شخصیتی و رفتاری زنان به راحتی برای خوانندگان قابل لمس است. زنان نقاط قوت و ضعف خود را راحت تر بیان می کنند و به همین دلیل زبان آثاری که با استفاده از خاطرات آن ها نوشته می شوند صمیمی تر است.

در این چند سال کتاب های زیادی با محوریت خاطرات زنان نوشته شده اما همه آن ها به یک اندازه مطرح نشده اند. دلیل این امر را چه می دانید و خاطره نگاری در این عرصه با چه چالش هایی مواجه است که همه در آن موفق عمل نمی کنند؟

خاطرات زنان با احساسات پیوند خورده است و نویسنده های زن هم بهتر می توانند این احساسات را درک و بیان کنند. حتماً قرار نیست خاطرات زنان را زنان بنویسند اما محدودیت های راویان طوری است که با نویسندگان زن احساس راحتی بیشتری می کنند.

همه کتاب هایی که براساس خاطرات زنان در دفاع مقدس نوشته می شوند، مطرح نمی گردند و آن هم به دلیل نکاتی است که باید برای انتخاب موضوع و پروراندن آن در نظر بگیرند. هر کتابی که در عرصه دفاع مقدس نوشته می شود باید مبتنی بر یک موضوع یا ماجرای جدید باشد. موضوع های جدید اولین دلیل برای جذب مخاطب هستند.

ممکن است برخی تصور کنند که در خاطره نگاری نباید چندان دنبال سوژه های جذاب باشند اما این تصور به نظر من اشتباه است. از سوی دیگر خاطره نویس باید نگاهی تازه به خاطرات دفاع مقدس داشته باشد. در غیر این صورت خواننده احساس می کند با کتابی تکراری مواجه است. خاطراتی مخاطب را به خود جذب می کند که دارای جنبه های اعجاب انگیز باشد.

من به تجربه برایم اثبات شده که برای ارائه روایتی تازه از خاطرات دفاع مقدس باید زحمت زیادی کشید. برای پیدا کردن سوژه های ناب باید در وهله اول پژوهش کنیم، چراکه بسیاری از افراد شناخته شده نیستند و باید برای پیدا کردن خاطرات دست اول دنبال آدم ها بگردیم. صبوری در کار و تلاش برای زیر و رو کردن گذشته راوی نکته مهم دیگری است که برخی به آن توجه ندارند. من این تجربه را دارم که برای برخی مجموعه ها شاید با 50 راوی گفت وگو کردم و همه آن ها روز اول رویدادهای تکراری را تعریف می کردند. معنای این تکراری بودن این نیست که خاطرات افراد ارزش روایت کردن ندارد، بلکه این هنر خاطره نگار است که خاطرات تکراری را زیر و رو کرده و با کنجکاوی به نکات جدید دست پیدا کند.

کتاب «فرنگیس»

مخاطب اصلی کتب خاطرات زنان چه کسانی هستند؟

ممکن است تصور کنیم مخاطب اصلی خاطرات زنان فقط خانم ها هستند اما من مردان بیشتری را دیدم که درباره کتاب فرنگیس با من حرف می زنند. به همین دلیل من معتقدم مخاطب آثار دفاع مقدس همه اقشار مردم هستند نه گروهی خاص. اما من در بیشتر کارهایم نسل جوان را مخاطب اصلی خود فرض کرده ام و بسیار مهم است که بتوانیم این ناگفته ها را به جوانان منتقل کنیم.

کتاب های خاطرات دفاع مقدس در صورتی مورد توجه همه اقشار جامعه قرار خواهند گرفت که نگاه آن ها به مخاطبی خاص نباشد. البته به نظر من نفوذ کتاب های خاطرات زنان در جامعه رو به افزایش است. مثلاً من پس از انتشار کتاب فرنگیس با افراد جالبی مواجه شدم حتی دلم می خواهد این خاطرات را هم بنویسم. مثلاً یک خانم پزشک متخصص و زیبایی که شاید اصلاً کسی تصور نکند که خواننده آثار دفاع مقدس باشد به سختی شماره من را پیدا کرده بود تا درباره کتاب با من صحبت کند. اگر کتاب از سوژه ایده آل و پرداخت مناسب برخوردار باشد شاید نه در قدم اول اما به تدریج جایگاه خودش را پیدا می کند.
در پایان باید به این نکته اشاره کنم که به نظر من ناگفته های دفاع مقدس هیچ موقع کهنه نمی شود و اتفاقاً روزبه روز پررنگ تر می شود. هر قدر که خاطرات زنان بیشتر مطرح می شوند زنان بیشتری تمایل پیدا می کنند که مسائل گفته نشده را بیان کنند. ماجراهایی در دل زنان است که بکر و شنیده نشده است. به عنوان مثال خود من سراغ نوعروس های جنگ رفته ام و می بینم که چقدر این مسئله مورد غفلت واقع شده است. در واقع ابعاد خاطرات زنان بسیار متنوع است و می توانیم از این ابعاد متنوع بهره زیادی ببریم.



منبع: سوره مهر