ضرب المثل عاشورایی
از کسی پرسیدند که حق با حسین(ع) یا یزید؟
پاسخ داد: لیلی
پرسیدند: حق با علی بود یا معاویه؟
گفت: لیلی
پرسیدند: حق با اسلام بود یا بت پرستی؟
پاسخ داد: لیلی
چنان که پیداست پاسخ دهنده به این پرسش‌ها یا ناآگاه بوده یا عاشق. برخی از پژوهش‌گران این پاسخ‌ها را حاکی از شیدایی بسیار دانسته‌اند و برای اثبات درستی گفتار خویش از شعر زیر بهره برده‌اند:
مجنون عشق را دگر امروز حالت است
اسلام دین لیلی و باقی ضلالت است
بنابراین می‌توان گفت مثل به عاشق بودن و ناآگاهی اشاره دارد.
چنان روایت کرده‌اند که گروهی از ساکنان اصفهان مردی کلیمی را در روز عاشورا با مشت و لگد می‌زدند تا در شمار عزاداران حضرت حسین درآید و «یا حسین(ع)» بگوید و کلیمی که تحمل کتک برایش دشوار بود، به ناگزیر گفت: «حالا که زور است یا حسین!»
درباره‌ی این مثل روایتی دیگر نیز وجود دارد. بر اساس این روایت نوحه خوانی، سینه زنان را گفت: اگر «یا حسین» را بلند نگویید از ناهار خبری نیست.
چون سینه زنان این را شنیدند گفتند: «حالا که زوره یاحسین»
منظور از زینب، دختر علی بن ابی طالب(ع) و فاطمه‌ی زهرا(س)، است که در وقایع کربلا حضور داشت و با اهل بیت به کوفه و شام رفت.
این مثل (که بیش تر برای شکوه می آید) به همراهی با کسی که درد و شکایت بسیار دارد و به تحمل کردن آه و ناله‌ی وی اشاره می‌کند.
حضرت قاسم فرزند امام حسن(ع) است و در شمار شهیدان کربلا جای دارد. این مثل برای بیان عدم پای بندی برخی از افراد به عهد و پیمان و بی‌ارزش بودن وعده‌هایشان به کار می‌رود.
این مثل بر تکرار بدون وقفه‌ی یک کار یا رفت و آمد پیوسته اشخاص به یک مکان اشاره دارد و با توجه به مورد، به دو شکل استعمال می‌شود.
«همین جور حاجی برو کربلایی بیا، تو چند دقیقه یک ظرف باقلوا را خالی کرد.»
«صبح تا شب، حاجی برو، کربلایی بیا، یک دقیقه راحتی برای آدم باقی نمی گذارند.»
در ایام محرم هنگامی که توغ را از مسجدها و تکیه‌ها بیرون می‌آوردند و جمعیتی انبوه در پی آن راه می‌افتادند، ازدحام بسیاری می‌شد. به همین جهت امروزه اگر جایی شلوغ و پر سر و صدا باشد می‌پرسند مگر توغ شده؟
به عبارت دیگر، این مثل برای بیان کثرت و شلوغی به کار می‌رود.
در حادثه کربلا اهل بیت امام حسین (ع) را اسیر کردند و همراه افراد خشنی چون شمر به شام بردند. این مثل در آن واقعه ریشه دارد و به وسیله آن به کسی که در برابر زورمند و دیکتاتور ایستاده است هشدار می‌دهند؛ یعنی پنجه در پنجه زورمند میفکن که ستمگر و بی‌شرم است و سبب رسوایی و آبروریزی می‌شود.
کانال کودک و نوجوان تبیان
koodak@tebyan.com
شهرزاد فراهانی
منابع: عاشورا در فرهنگ مردم(ضرب‌المثل‌ها)/مؤلف: محمدعلی عارفی‌راد
روز دهم
