تبیان، دستیار زندگی
ششم خرداد، سالروز درگذشت سیاستمدار بزرگی است که نقش بزرگی در استقلال هند ایفا کرده است. جواهر لعل نهرو اولین نخست وزیر هند علاوه بر شهرت در دنیای سیاست ، در ادبیات تاریخی هم با نوشتن کتاب هایی ازجمله دوره سه جلدی « نگاهی به تاریخ جهان » نام خود را جاودان
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

روی ادبی جواهر لعل نهرو

ششم خرداد، سالروز درگذشت سیاستمدار بزرگی است که نقش بزرگی در استقلال هند ایفا کرده است. جواهر لعل نهرو اولین نخست وزیر هند علاوه بر شهرت در دنیای سیاست ، در ادبیات تاریخی هم با نوشتن کتاب هایی ازجمله دوره سه جلدی « نگاهی به تاریخ جهان » نام خود را جاودان کرده است. کتابی که در ایران و جهان مورد استقبال مردم قرار گرفته و پس از گذشت چند دهه هنوز هم به عنوان یک کتاب مستند در تاریخ جهان مورد توجه است.

فرآوری: فاطمه جعفرخانی - بخش ادبیات تبیان
نگاهی به تاریخ جهان

جواهر لعل نهرو در مقدمه کتاب و انگیزه نوشتن نگاهی به تاریخ جهان می نویسد: «در زندانی بودم كه كتابخانه ای وجود نداشت و كتاب هایی كه بتواند مورد رجوع قرار گیرد در اختیار زندانی نیست. در چنین وضعی كتاب نوشتن درباره هر موضوع و مخصوصا درباره تاریخ كاری گستاخانه و دشوار است. در زندان مقداری كتاب به دستم رسید اما نمی توانستم آن ها را با خود نگاه دارم. كتاب ها می آمدند و می رفتند. بنابراین خودم را عادت دادم كه از كتاب هایی كه می خوانم یادداشت بردارم. دفترچه های یادداشت من كه بعد از مدتی تعدادشان خیلی زیاد شده بود در هنگام نوشتن نامه ها به كمك من آمدند. در این زمان فقدان كتاب های خوب كه بتواند طرف مراجعه قرار گیرد كاملا محسوس بود و به همین جهت بعضی دوران  ها از قلم افتاده و ناگفته مانده اند. نامه های من شخصی  اند و در آن ها بسیاری مسایل خصوصی هست كه فقط برای دخترم معنی و مفهوم دارد. نمی دانم با آن ها چه باید كرد، زیرا بیرون كشیدن آن ها كاری نیست كه به آسانی امكان پذیر باشد. نهرو می نویسد: روش برخورد من با حوادث مثل كار یك تاریخ نویس نیست. اصولا من ادعای تاریخ نویسی ندارم. آنچه در این نامه ها هست مخلوط ناموزونی است از نوشته های ابتدایی برای جوانان با بحث و گفتگویی از منظر بزرگسالان.» دوره سه جلدی کتاب « نگاهی به تاریخ جهان» در 1904 صفحه توسط انتشارات امیرکبیر منتشر شده است.

***
جواهر لعل نهرو نخستین نخست وزیر هند پس از استقلال آن در 15 اوت سال 1947 (23 مرداد 1326) است. پیش از آن که نهرو به این پست انتخاب شود نزدیک به 10 سال از عمرش را   ٌالبته به گونه ای نامنظم  ٌ در زندان های استعماری سلطنت بریتانیا گذراند.

جواهر لعل نهرو زمانی که در زندان استعمارگران هند به سر می برد، شروع به نوشتن نامه های به دخترش ایندیرا گاندی کرد. این نامه نگاری میان پدر و دختر موجب نگارش کتاب سه جلدی «نگاهی به تاریخ جهان» شد.محور اصلی این کتاب سرزمین هند است. یعنی در کتاب «نگاهی به تاریخ جهان»، نگاه کننده در هند نشسته است. ابتدا به تاریخ دور می نگرد و در بستر زمان جلو می آید تا به تاریخ معاصر خود می رسد. روایت و تحلیل تاریخ از این نوع که نهرو انجام داده است توجه ویژه ای به جغرافیای رخدادهای هم دارد. بنابراین آسیا و تقابل تاریخی شرق و غرب دیگر محور اصلی کتاب است

این سیاستمدار و آزادیخواه زمانی که در زندان استعمارگران هند به سر می برد، شروع به نوشتن نامه های به دخترش ایندیرا گاندی کرد. این نامه نگاری میان پدر و دختر موجب نگارش کتاب سه جلدی «نگاهی به تاریخ جهان» شد. ایندیرا، خود درباره کتاب «نامه های پدری به دخترش» می گوید: «این واقعیت که پدرم با وجود تمام اشتغالات و گرفتای هایش فرصت می یافت، ذهن مرا که تازه به راه می افتاد نیز راهنمایی کند موجب شادمانی فراوانی من می شد و به من نیرو می بخشید تا تنهایی و جدایی و دوری از او را، که در وضع زندگی آن زمان ما گریزناپذیر بود، تحمل کنم.»
***
محور اصلی این کتاب سرزمین هند است. یعنی در کتاب «نگاهی به تاریخ جهان»، نگاه کننده در هند نشسته است. ابتدا به تاریخ دور می نگرد و در بستر زمان جلو می آید تا به تاریخ معاصر خود می رسد. روایت و تحلیل تاریخ از این نوع که نهرو انجام داده است توجه ویژه ای به جغرافیای رخدادهای هم دارد. بنابراین آسیا و تقابل تاریخی شرق و غرب دیگر محور اصلی کتاب است. از دیگر ارزش های کتاب باید به توالی و ارتباط رخدادهای جهان با یکدیگر نام برد. رویکرد تاریخی اثر درس گرفتن از تاریخ است و در این بین نویسنده هرگز ادای بی طرفی و خنثی منشی ندارد. او یک هندی اصیل است که در نقل تاریخ کشورش و جهان به استعمار و استبداد از همان ابتدا حساسیت ویژه ای نشان می دهد. می توان گفت «نگاهی به تاریخ جهان» یکی از واقعی ترین تاریخ هایی است که نوشته شده است. تاریخی به زبان مردمی که عادت کرده بودند حتی تاریخ شان را هم غربی ها بنویسند.
***
مترجم كتاب مرحوم محمود تفضلی است. او مردی فرهنگی و كاردان بود كه سال ها در قامت رایزن فرهنگی ایران در كشورهای آسیایی از جمله هند خدمت كرده بود و نظر به دغدغه و شناخت خود از آثار مهم فرهنگی كشورها دست به ترجمه آثار بسیاری به زبان فارسی زد. «نگاهی به تاریخ جهان» در سه جلد ترجمه و بطبع رسیده است. بخش اول شامل 95 نامه از «تاریخ باستان» آغاز و تا اواخر قرن هجدهم و تا آستانه انقلاب های بزرگ آن قرن دامه یافته است. بخش دوم 60 نامه در خود دارد و تا جنگ اول جهانی را روایت كرده است. بخش سوم هم 42 نامه شامل دنیای پس از جنگ می باشد. این تقسیم بندی از سوی مترجم صورت گرفته به جهات فنی و عملی كار انتخاب شده است و الا كتاب یك واحد متصل و به هم پیوسته است. ترجمه فارسی این كتاب از روی چاپ چهارم آن كه در ژانویه 1949 در لندن انتشار یافت صورت گرفته است و مستقیما از متن انگلیسی برگردانده شده است.

نكته جالب اینكه ترجمه كتاب در سال 1335 هجری شمسی پس از اینكه ترجمه كتاب قبلی نهرو تحت عنوان "زندگی من" از سوی محمود تفضلی آغاز شد. نهرو بعد از دریافت كتاب زندگی خود از تفضلی خواست كتاب تازه اش كه همین "نگاهی به تاریخ جهان باشد" را ترجمه نماید. نهرو كه در آن سال نوشته بود: خوشوقت خواهم شد كه شما كتاب "نگاهی به تاریخ جهان" مرا نیز ترجمه و منتشر كنید. سه سال بعد و در سال 1338 (ه ش) مرحوم تفضلی یك نسخه از ترجمه كتاب "نگاهی به تاریخ جهان" را به سفیر كبیر هند در تهران تحویل داد تا با حفظ مراتب احترام به دفتر نخست وزیری جایی كه جواهر لعل نهرو بر آن تكیه زده بود بفرستند.
***
نخست وزیر هند در بخشی از کتاب «نگاهی به تاریخ جهان» به معرفی ایران می پردازد و درباره نفوذ هنری ایرانی در هند می نویسد: «اکنون، به ایران، به سرزمینی که گفته می شود روحش به هند آمده و در بنای تاج محل کالبد و جسم متناسبی برای خود یافته است، برویم. هنر ایرانی سنن درخشان و نمایانی دارد. این سنت ها در مدت بیش از 2000 سال بعد از زمان آشوری ها تا کنون ادامه یافته است. در ایران در حکومت ها، در سلسله های پادشاهان و در مذهب تغییراتی روی داده است. سرزمین این کشور زیر تسلط حکمرانان و پادشاهان خودی و بیگانه قرار گرفته، اسلام به آن کشور راه یافته و بسیاری چیزها را منقلب ساخته است و معهذا سنن هنری ایران هم چنان مداومت داشته است. بدیهی است که هنر ایران در طی قرون تغییر و تکامل هم یافته است. گفته می شود که این مداومت و استقامت هنر ایرانی با خاک و طبیعت و مناظر ایران بستگی دارد.»
***
جواهر لعل نهرو در بخش دیگری از کتاب درباره  شاعران ایران می نویسد: «فردوسی در اواخر قرن دهم و هنگام به پایان رسیدن هزاره اول 932 تا 1021 زندگی می کرد. کمی بعد از او شاعر و منجم معروف ایرانی عمر خیام نیشابوری در ایران پیدا شد که نامش هم در انگلستان و هم در ایران مشهور است. به دنبال او شیخ سعدی شیرازی آمد که یکی از بزرگ ترین شاعران ایران است و شاگردان مدارس هند در طی چندین نسل گذشته کتاب های «گلستان» و «بوستان» او را می آموختند و در خاطر حفظ می کردند. فقط می خواهم متوجه شوی که مشعل هنر و فرهنگ ایران در طی قرون متمادی روشن و درخشان بود و پرتو خود را تا ماوراءالنهر در آسیای میانه می تاباند.»
 
***
رهبر انقلاب درباره این كتاب جواهر لعل نهرو نگاهى به تاریخ جهان نظر جالبی دارند:
«در بخشى كه دخالت و نفوذ انگلیس ها در هند را بیان میكند، تصویر میكند، تشریح میكند او آدمى است هم امین، هم مطّلع می گوید صنعتى كه در هند بود، علمى كه در هند بود، از اروپا و انگلیس و غرب كمتر نبود و بیشتر بود. انگلیسی ها وقتى وارد هند شدند، یكى از برنامه هایشان این بود كه جلو گسترش صنعت بومى را بگیرند. خب، بعد كار هند به آنجا می رسد كه ده ها میلیون آن وقت ها، صدها میلیون در دوره هاى بعد، فقیر و گدا و خیابانْ خواب و گرسنه به معناى واقعى داشته باشد.»


منابع: مشرق نیوز، ایبنا