تبیان، دستیار زندگی

پدر علم کتابشناسی ادبی

علامه محمد قزوینی ، استاد مسلم زبان و ادبیات پارسی ، مترجم ، متفکر، نویسنده ،روزنامه نگار، رجل سیاسی، وزیر مختار(سفیر) در آلمان است. او پدر ، علم کتابشناسی در عرصه ادببات پارسی است
عکس نویسنده
عکس نویسنده
نویسنده : مینا بای
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

پدر علم  کتابشناسی ادبی


علامه محمد قزوینی ، استاد مسلم  زبان و  ادبیات پارسی ، مترجم  ،  متفکر، نویسنده ،روزنامه نگار، رجل سیاسی، وزیر مختار(سفیر) در  آلمان است. او  پدر ، علم کتابشناسی در  عرصه ادببات  پارسی  است ، به جهت اینکه 35 سال از عمر شریف خویش را وقف مطالعه ، مقایسه  و  نسخه برداری  از نسخ خطی ادبی در کتابخانه مشهور جهان سپری کرده  و  علاقه شدید  به  کتاب  و   کتابت،  کتابداری ، کتابخانه  و   کتابشناسی   در  ادب پارسی  داشته و  مسلط  به زبان عربی  و  فرانسه بوده و سیطره قوی  در بررسی آثار نظم  و  نثر  داشته ، و  بسیاری از کتب ادبی را تصحیح نموده،  همکاری  خوبی با  مشرق شناسان در خارج  از کشور  داشته، و  زمینه رشد  و  ارتقای  زبان ادبیات پارسی را در داخل و  خارج کشور گسترش داده است.

 

علامه محمد قزوینی

 

ادبیات  پارسی درعصر مشروطیت  تغییرات  و تحولات اساسی و بنیادی  در آن  ایجاد شده است،  بسیاری از   دانشمندان  و دانشوران  ،  طلایه داران علوم و فنون که از ذخایر عظیم معنوی ما هستند   در عصر مشروطیت  ظهور نمودند ،   که  الحق  همگی  آنان  از نامداران کشورمان  محسوب می شوند. از جمله : علامه  محمد تقی بهار ، علامه  علی اکبر دهخدا ، علامه محمد قزوینی ،  استاد محمد علی جمال زاده استاد محمد پروین گنابادی، استاد عباس اقبال آشتیانی، استاد  بدیع‌الزمان فروزانفر،استاد  میرزا حبیب اصفهانی ، استاد  قاسم غنی،  استاد عبدالعظیم قریب،  استاد نفیسی، استاد جلال‌الدین همایی، استاد مجتبی مینوی و  بسیاری دیگر ازبزرگان ... .

علامه محمد قزوینی ، استاد مسلم  زبان و ادبیات پارسی ، مترجم  ،  متفکر، نویسنده ،روزنامه نگار، رجل سیاسی، وزیر مختار(سفیر) در  آلمان است، او  پدر ، علم کتابشناسی در  عرصه ادببات  پارسی  است ، به جهت اینکه 35 سال از عمر شریف،  خویش را وقف مطالعه ، مقایسه  و  نسخه برداری از نسخ خطی ادبی در کتابخانه مشهور جهان سپری کرده  و  علاقه شدید به  کتاب  و  کتابت،  کتابداری ، کتابخانه  و  کتابشناسی   در،   ادب پارسی داشته  ، و  مسلط  به زبان عربی و  فرانسه بود ، و سیطره قوی  در بررسی   آثار نظم  و  نثر  داشته ، و  بسیاری از کتب ادبی را تصحیح نموده،  و همکاری  خوبی  با  مشرق شناسان در خارج  از کشور  داشته  ، و زمینه رشد و  ارتقای  زبان ادبیات پارسی را در داخل و  خارج کشور گسترش داده است،

علامه محمد قزوینی ، متولد تهران  است . او صرف و نحو عربی  ، حکمت  ، فقه و کلام را ابتدا نزد پدر خویش فراگرفت  و سپس در نزد اساتید بزرگ حوزوی  آن روزگار،  فراگرفته ، همانند :شیخ فضل‌الله نوری (از علمای مشهور عصر مشروطیت ) ، میرزا حسن آشتیانی، ملا محمد آملی ، ادیب پیشاوری و شیخ هادی نجم‌آبادی  و نیز محمد حسین فروغی پدر محمد علی فروغی   کسب فیض نموده  ،سپس به  فراگیری علم  ریاضی و سایر علوم ، پرداخته و تلاش نمود تا زبان فرانسه را نیز بخوبی  یاد بگیرد، و سپس در روزنامه تربیت همکاری نمود .

او ، پس  از سیطره در علوم ادبیات پارسی وعربی و آشنایی با زبان فرانسه ، در آغاز جوانی برای دیدار برادرش عازم  سفر به  انگلستان شد که این  سفر  در سال 1283 صورت گرفته، که  تا « انقلاب مشروطیت   » که در سال 1285 صورت گرفته  تنها دوسال زمان  مانده بود، که از طریق روسیه ، عازم  اروپا شد،  و در  دیدار از مراکز علمی وتحقیقی و کتابخانه های  مشهور انگلستان و آلمان ، فرانسه  این سفر به اقامت طولانی  نهایتا منجر شد ، او   تمام توان و تلاش  خویش را در کار  نسخه برداری از نسخ خطی کتاب های ارزشمند از کتابخانه های مشهور جهان  به انجام رسانید ، درآنجا  با ادوار براون مشرق شناس معروف  غربی آشنا شد، و این آشنایی  سبب گردید  ، که با مراکز مهم  شرق شناسی   در انگلستان ،آلمان ، فرانسه جهت کسب تجارب ارزشمند و تبادل نظر و گسترش زبان و ادبیات پارسی  فعالیت نماید،  بازدید از ذخایر  کتاب های خطی در  کتابخانه های مشهور  جهان وحضور در مراکز شرق شناسی و ملاقات با  اساتید ایرانی وخارجی آنجا زمینه رشد و استعداد و نبوغ ذاتی این علامه را بیشتر از گذشته فراهم ساخت ، و  این  شوق  و علاقه   به  مطالعه کتب  سبب شد که رنج غربت  در خارج از کشور که حدود  35  سال به طول کشید  تحمل کند تا او بتواند رسالت خویش را در امر  تحقیق و پژوهش و کتابشناسی  در کتابخانه های معتبر ومشهور  اروپا به انجام رساند ، علامه  قزوینی  در ذکر آن  روزگار و رنج غربت در آن  ایام  در خارج کشور چنین  یادمی کند:

 «پس از مشاهده عظمت کتابخانه آن شهر و تأمل آن ‌همه کتب نفیسه نادره از عربی و فارسی و غیره  شوق مطالعه آنها چنان بر من غلبه کرد که بی‌اختیار اهل و وطن و خانواده را نمی‌گویم فراموش کردم ، ولی موقتاً خیال آنها را به کناری گذاردم.»

 هنر بزرگ نوادر روزگار زبان و ادبیات پارسی در عصر مشروطیت این است که همگی علاوه براینکه کار مشترکی در خدمات ارزشمند به زبان و ادبیات پارسی نمودند، هرکدام به تنهایی نیز شاهکاری بی نظیر از خود ارائه دادند، علامه بهار در خلق سبک شناسی که نگاهی به تاریخ تحولات نثر پارسی از ابتدای پیدایش خط تا عصر حیات خودداشته ، و علامه دهخدا با تدوین لغت نامه پارسی ، که بیش از پنجاه جلد است، و علامه قزوینی با هنر بزرگ، کتابشناسی و مقایسه نسخ خطی متون نظم ونثر و نسخه برداری به همراه سایر بزرگواران زبان و ادبیات پارسی در زنده نگه داشتن و ارتقای فرهنگی آن گام هایی بس استوار و با صلابت برداشتند، که هنر معماری فکری آنان ماندگار شد.

خدمات ارزشمند او برای ایران و اسلام بسیار حائز اهمیت است و زمینه مساعدی برای معرفی ایران با  فرهنگ اسلامی را در نشر و توسعه آن در مراکز شرق شناسی آنجا ترویج می نماید و اینکه اساتید غربی نیز متوجه حضور دانشمندان و دانشوران کشورمان در عصر مشروطیت برای اعتلای زبان وادبیات پارسی و فرهنگ اسلامی در آنجا بشوند که  علم و ادب و سایر رشته های علوم همواره مورد توجه علمای حوزه و دانشگاهی ما  بوده، خواندن و یاد گرفتن سفارش قرآنی است،  کتاب ،کتابشناسی ، کتابت و نشر علوم ونیز نگه داری و جمع آوی علوم زمانه  نزد مسلمان بخصوص ایرانیان از اعتبار خاصی برخوردار است .و آنان در این راه سالهای سال برای اعتلای فرهنگ اسلامی پر کار و پر تلاش هستند .

خدمات ارزشمند علامه قزوینی  در نظم و نثر عصر مشروطیت

در عصر مشروطیت در نظم و نثر تغییرات اساسی در ادبیات پارسی ایجاد شده،  البته این تغییرات یک شبه صورت نگرفته است، نثر آرام آرام  ودر یک حرکت تدریجی به سمت وسوق  ساده نویسی  روآورده ، و علت عمده آن پدیده ای به  نام « روز نامه» بوده ،چون روزنامه مخاطبین آن همه اقشارمختلف  جامعه می باشند، روزنامه ترکیبی از روز +  نامه  است و دیگر نامه شخصی  تلقی نمی شود ، نامه است  که روزانه چاپ میشود و مجموعه خبر های را به مخاطب انتقال می دهد،   ولازم بوده در نگارش روزنامه  سعی شود مطالب  آن در خور فهم همگان وعامه  مردم  باشد.

علامه محمد قزوینی

 

هنر بزرگ نوادر  روزگار زبان و ادبیات  پارسی در عصر مشروطیت این  است که همگی علاوه براینکه کار مشترکی  در خدمات ارزشمند به زبان و ادبیات پارسی نمودند،  هرکدام به تنهایی نیز  شاهکاری بی نظیر از خود ارائه دادند، علامه بهار در خلق سبک شناسی که نگاهی به تاریخ تحولات نثر پارسی از ابتدای پیدایش خط تا عصر حیات خودداشته ، و علامه دهخدا با تدوین لغت نامه  پارسی ، که بیش از پنجاه جلد است، و علامه قزوینی با هنر بزرگ،  کتابشناسی و مقایسه نسخ خطی متون نظم ونثر و نسخه برداری به همراه سایر بزرگواران زبان و ادبیات پارسی  در زنده نگه داشتن و ارتقای فرهنگی آن گام هایی بس استوار و با صلابت برداشتند، که هنر معماری فکری آنان ماندگار شد.

عمده ترین اقدامات علامه محمد قزوینی ، ارتقای فرهنگ  کتابشناسی  در زمینه زبان و ادبیات پارسی است ،مطالعه در متون  ادبی نظم و نثر و تصحیح در آثار ارزشمند هر دوره می باشد و نیز  نسخه برداری از نسخ خطی  قدیمی  در کتابخانه معتبر جهان ،  و نیز مقایسه  نسخ خطی متون ادبی  نظم و نثر  از جهت اعتبار و ارزش کتاب از نظر سندیت وقدمت  ونیز همکاری با مشرق شناسان غربی ، یکی از شاخص های این استاد بزرگوار در مطالعه کتب ادبی این بوده که بسیار با صبر وتانی و تحمل ودقت وتدبر به بررسی متون ادبی پرداخته که این روش او قابل ستایش است که کار تحقیقی وپژوهشی اساسا مستلزم گذاشتن وقت وسرمایه عمر ارزشمند دانشمندان ودانشوران زمانه است .

تصحیح دیوان حافظ با همکاری قاسم غنی

تصحیح مرزبان نامه   اثر « سعد الدین وراوینی»   

تصحیح   المعجم فی معائیر اشعار عجم  اثر« شمس الدین محمد بن قیس رازی »

تصحیح  چهار مقاله  اثر«نظامی عروضی سمرقندی »

تصحیح تاریخ جهانگشای جوینی   تالیف  «عطاملک جوینی »

تصحیح « لباب الالباب » اثر  «محمد عوفی ».

علامه قزوینی را بایست  پدر علم ، کتابشناسی ،کتابداری  و  کتابخانه   در زمینه زبان و  ادبیات پارسی  در  کشور عزیزمان  لقب داد ،  یاد استاد  گرامی باد  .

 


شهرام ابهری

بخش ادبیات تبیان