قاعده های زبانی
قسمت دوم:
مورد دیگر؛ ما در مورد جمع بستن اسامی قاعده هایی داریم. بعضی كلمه ها با «ها» جمع بسته می شوند، بعضی با «ان» و بعضی با هر دو. حالا وقتی نیما یوشیج در مصراع «قاصد روزان ابری، داروگ كی می رسد باران » كلمة روز را كه غالبا با «ها» جمع بسته می شود، با «ان» جمع می بندد، كاری خارج از حوزة این قرار دادها كرده و یا به عبارت دیگر، یك قرار داد دیگر هم به آنچه داشته ایم، افزوده است . این كار نیما را به جرم این كه خارج از دستور است، نمی توان محكوم كرد، چون خود دستور زبان، قطعیت صد در صد ندارد.
اما میزان اختیارات شاعر در افزایش قرار داد های زبانی چیست ؟
همین نیما یوشیج در جایی دیگر كه «كوه» را با «ان» جمع بسته و « كوهان » گفته موفق بوده ؟ براحتی می توان حس كرد كه این «كوهان» دیگر مثل «روزان» خوش ساخت نیست. ما این قراردادها را براین مبنا می پذیریم كه به انتقال مفاهیم ذهنی ما كمك می كنند و اگر تصرفی هم در آنها می كنیم، باید بنا بر همین اصل باشد. و قتی شاعر می گوید «شاه كوهان» این انتقال خوب صورت نمی گیرد، شاید چون كوهان در زبان فارسی معنای آشنا تری هم دارد، كوهان شتر . حالا همین كوهان را در شعر قطران تبریزی ببینید:
شوند از گنج تو غاران چون كوهان
شوند از خیل تو كوهان چو غاران
این جا، كوهان زودتر ما را به معنای «كوهها» منتقل می كند چون در كنار غاران قرار گرفته است. پس یك تصرف دستوری ممكن است در یك متن ادبی پذیرفتنی باشد و در متن دیگری، نه؛ و ما نمی توانیم هر تصرفی را به طور مطلق بپذیریم یا رد كنیم.
نكته دیگر این كه به هر حال، ارتباط گوینده و مخاطب بوسیلة همین قرار دادها بر قرار می شود و برای حفظ این ارتباط، لازم است كه دستیازی شاعران و نویسندگان در دستور زبان، اندك و فقط در هنگام نیاز باشد. وقتی شاعر از محدوده نیازهای رایج و پذیرفته شده خارج می شود، بایداین را هم بداند كه ممكن است مخاطبانش با او همراهی نكنند و شعرش را پس بزنند.
در یك سوی این قرار داد نا نوشته و لی معتبر، مخاطب قرار دارد؛ مخاطبی كه ممكن است چندان هم راغب به تصرف در این قراردادها نباشد. باید دیده شود كه شاعر در برابر یك كار خلاف عادت، چیزی در خور ارائه كرده یا نه. تصرف در دستور زبان به خودی خود ارزش ویژه ای ندارد، فقط راهی است برای دستیابی به ارزشهایی كه ممكن است در رعایت دستور زبان قابل دستیابی نباشند.
پس باید دلیل موجهی برای برهم زدن این قراردادهای فطری وجود داشته باشد .
ادامه دارد...
برگرفته از سایت ادب
تنظیم : بخش ادبیات تبیان
