امواج مرگ در سواحل غفلت
«...از دیگر آیات وی موج های کوه مانند در دریا است که اگر بخواهد باد را می خواباند و آنها در سطح دریا راکد می شوند.»سوره شوری – آیه 32
و اگر نخواهد..
زمین غرید و دریا خروشید. زمین یک بار دیگر از یاد برد که در تمام دوران حیاتش گهواره آدمی بوده است؛ پناهگاه امن او برای بودن. "دریا" از یاد برد که همواره آدم ها، حیران و سردرگم، اسیر سرپنجه پرقدرت خشم طبیعت شدند. آنها که در آب های خروشان غوطه نخوردند، در گل و لای غرق نشدند و توانستند نظاره گر جهان در هم شکسته و به هم پیچیده اطراف خود باشند، هنوز در بهت و ناباوری هستند و همه دنیا داغدار صدها هزار انسانی است که طومار زندگی شان در پیچ و تاب امواج سهمگین و بلند مرتبه پاره پاره شد.
طبیعت سیر خود را طی می کند. خداوند مهربانی که نعمت حیات را به آدمیان عطا فرموده ، شیرینی لذت هایش را با نعمت مصایب در هم آمیخته است و مؤمنان واقعی به آن چه او می خواهد، سر می سپارند و حلاوت عشقش را با تلخی قهر او یک جا به جان می خرند.
تلخ ترین فاجعه قرن
پدیده تسونامی ( TSUNAMI ) که صبح روز یکشنبه 6 دی ماه امسال ( 26 دسامبر 2004) در جنوب شرقی آسیا و در پی وقوع زلزله 9/8 ریشتری در اعماق اقیانوس هند رخ داد، شاید یکی از تلخ ترین فجایع انسانی صد سال گذشته بوده است. بیش از 10 روز است که این دریا لرزه وسیع ، تیتر اول و مهم ترین خبر رسانه هاست. روزهای اول حتی ارباب رسانه ها نیز در بهت عظمت این واقعه فرو رفته بودند و عناوین اخبار آنها نیز ناشی از همین بهت و شوک بود؛ اما رفته رفته اوضاع شکل دیگری گرفت. وقتی آمار هولناک قربانیان این پدیده طبیعی همچنان با سرعت، سیر صعودی داشت، یک سؤال مهم در ذهن ها به وجود آمد. به راستی چرا انسان ها در حالی که همواره با بلایای طبیعی از جمله زلزله، سیل، خشکسالی و ... دست به گریبان بوده اند، به فکر یافتن راه حلی برای کاستن از آسیب های این پدیده ها نیفتاده اند؟
«محمد حسین طهماسبی» کارشناس ارشد معماری می گوید: «اگر زلزله ای با این قدرت بیرون از اقیانوس اتفاق می افتاد به معنای واقعی نیمی از دنیا را نابود می کرد.»
او معتقد است که اگرچه قدرت تخریب امواج تسونامی بیش از 10 هزار بمب فرو ریخته شده بر شهر هیروشیما اعلام شده است، اما اگر سازه های منطقه آسیب دیده در برابر چنین رخدادهایی مقاوم می بودند حداقل سازه هایی که فاصله بیشتری با ساحل داشتند از تخریب صد در صد نجات می یافتند.
اهمال در به کار گیری فناوری
مهندس «طهماسبی»، ژاپن را به عنوان کشوری که همواره در معرض آسیب های ناشی از زلزله های دریایی و زمینی بوده است معرفی می کند و می افزاید: «همان گونه که مردم این سرزمین زلزله خیز برای هر یک از انواع زلزله راهکاری یافته اند و پس از سال مطالعه و تحقیق به شیوه هایی در ساخت و ساز بنایشان دست یافته اند که برخلاف وقوع هر روزه زلزله در کشورشان هرگز مورد تهدید جدی واقع نمی شوند، بقیه مردم دنیا هم باید در پی یافتن راه حل متناسب با منطقه سکونت خود باشند.» این کارشناس ارشد معماری با اشاره به واقعه دلخراش زلزله "بم"، در سال گذشته اظهار می کند:«اگرچه ما نیز به غیر اصولی بودن ساخت بناهایمان متهم شدیم و بسیاری از غرض ورزان با همین بهانه شعار سر دادند که در کشور ما، جان انسان ها بهایی ندارد، اما اینک می بینیم که شرایط در بسیاری دیگر از نقاط دنیا و قاره های دیگر نیز همین گونه است. حقیقت این است که بشر در فراگیری فناوری نوین با سرعت پیش می تازد اما در به کارگیری آن اهمال می ورزد.»
شهرها و روستاها در حریم ممنوع ساحل
اگر ساختن بناهای مقاوم در برابر امواج با ارتفاع بیش از 40- 30 متر و با سرعت 800 کیلومتر در ساعت ناشی از پدیده " تسونامی" ممکن نباشد اما آیا نمی شد که فاصله ایمنی از ساحل را برای روستاها و شهرها در نظر گرفت؟ همه سایت های اینترنتی پس از این واقعه از پیش بینی دانشمندان درباره وقوع چنین پدیده ای لبریز شده اند. گویا همه می دانستند که بالاخره روزی این اتفاق می افتد اما چرا هیچ کس به فکر ایجاد حریم امنی برای مردم در کشورهای همجوار با اقیانوس نبوده است؟
نکات مبهم بسیاری در این پدیده وجود دارد و یک سؤال بیش از بقیه تکرار می شود: چرا امکانات مدرن ماهواره ای نتوانسته بروز این "تسونامی" را پیش بینی کند؟
امواج تسونامی با سرعت 800 کیلومتر در ساعت از محل وقوع زلزله که در نزدیکی جزیره سوماترا بوده است، به سوی سواحل کشورهای مجاور اقیانوس هند و خلیج بنگال حرکت کرده اند. فاصله جزیره سوماترا با سواحل جنوب شرقی هند- مدرس- حدود 1600 کیلومتر است و تسونامی 120 دقیقه، یعنی 2 ساعت بعد از تشکیل و حرکت از نقطه ای که پدید آمده بود به سواحل هند رسیده و با همین محاسبه، نزدیک به 130 دقیقه ( دو ساعت و 10 دقیقه ) بعد به سواحل بنگلادش و خلیج بنگال و حدود 100 دقیقه – یک ساعت و 40 دقیقه - بعد از وقوع ، سری لانکا و سواحل تایلند را در هم کوبیده است.
اما اگر از زاویه ای دیگر به ماجرا بنگریم به یاد می آوریم که اقیانوس هند و مخصوصاً دهانه خلیج بنگال از نگاه آمریکایی ها استراتژیک ترین مناطق جهان است و ماهواره های آمریکایی، این منطقه را به طور دائمی زیر نظر دارند و رصد می کنند (عکس های ماهواره ای این مناطق را که موقعیت آنها را قبل از زلزله نشان می داد به خاطر آورید). آمریکایی ها مخصوصاً به علت احتمال انجام آزمایشات اتمی هند در این منطقه، نسبت به آن حساسیت ویژه ای داشته و بارها این حساسیت خود را اعلام کرده اند. اکنون سؤال این است که چگونه وقوع زلزله 9/8 ریشتری در اعماق اقیانوس هند و ایجاد امواج سهمگین با ارتفاع 40 متر از نگاه ماهواره های آمریکایی پنهان مانده است؟
این در حالی است که یک دختر 10 ساله انگلیسی به نام "تیلی اسمیت" ، TILLY SMITH که این روزها در سراسر دنیا شهره عام و خاص شده است و به قصد گذراندن تعطیلات کریسمس به تایلند رفته بود، صبح روز واقعه وقتی به همراه مادرش در ساحل قدم می زد فقط با اتکا به آموخته هایش در کلاس درس جغرافی به محض مشاهده ظواهر وقوع پدیده «تسونامی» در دریا، ظرف 10 دقیقه توانست صدها تن از ساکنان ساحل "مایکاهو" در "فوکت" و هتل مجاور آن را از خطر بزرگی که پیش می آمد باخبر سازد و جانشان را نجات دهد.
«تسونامی» چگونه رخ می دهد؟
عکس های موجود در سایت های مختلف اینترنت ، با نشان دادن عمق فاجعه ، وجود هر انسانی را به رعشه می اندازد. در برخی از سایت ها عکس هایی از سواحل زیبا و آرام پیش از زلزله در کنار تصاویر همان مکان ها پس از زلزله وجود دارد. بازماندگان زلزله چه می کنند؟ همان که مردم بم کردند ؛ زن ها ضجه می زنند. اجساد فرزندانشان را مقابل خود گذاشته اند و از ته دل زار می زنند. برخی از آنها پشت کپه ای از اجساد مات و مبهوت دست به چانه زده و حیران به دوربین می نگرند... چه اتفاقی افتاده است؟
«منوچهر قریشی»، رئیس پژوهشکده علوم زمین سازمان زمین شناسی و اکتشاف معدنی کشور پاسخ این سؤال را می داند، او می گوید: «اقیانوس ها دارای فرون های فرو رانشی هستند که در محل برخورد پوسته اقیانوسی با پوسته قاره ای در اثر فرو رفتن پوسته اقیانوسی که چگالی ضعیف تری دارد به زیر پوسته قاره ای ایجاد شده اند. برخورد این پوسته ها و بروز پدیده فرو رانش مسبب بروز زمین لرزه هایی با انرژی فوق العاده زیاد است.» وی می افزاید: «باهر درجه افزایش در بزرگی زلزله، میزان انرژی آن به میزان 31 برابر و دامنه امواج حاصل از آن تا 10 برابر افزایش می یابد و از آن جا که بزرگی زلزله ها مقیاسی لگاریتمی است، بنابراین زلزله ای به بزرگی مثلاً 8 ریشتر ، هزار برابر زلزله ای به بزرگی 6 ریشتر انرژی داشته و دامنه امواج ناشی از آن نیز 100 برابر بیشتر است.» "دکتر قریشی" با بیان این که زلزله ها با بزرگی بسیار بالا معمولاً از نوع فرو رانشی هستند، می افزاید: «در صد سال اخیر پنج مورد زمین لرزه فرو رانشی یا بزرگی بسیار بالا به وقوع پیوسته که زمین لرزه سال 1964 آلاسکا با بزرگی 4/8 ریشتر و زمین لرزه 1966 شیلی با بزرگی 6/8 ریشتر از جمله آن هاست.»
