تبیان، دستیار زندگی
در بخش شرقی همدان، تپه ای طبیعی و باستانی قرار دارد که سال هاست همه آن را با نام تپه مصلا می شناسند. تپه ای با ابعاد 600 در 400 متر که درست از روزی که اولین نماز عید فطر شهر روی آن برگزار شد نام مصلا را به خود گرفت تا از آن به بعد، هر عید مذهبی، این تپه
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نیایشگاهی به عمر تاریخ

تپه باستانی مصلا در همدان


در بخش شرقی همدان، تپه ای طبیعی و باستانی قرار دارد که سال هاست همه آن را با نام تپه مصلا می شناسند.  تپه ای با ابعاد  600 در 400 متر که درست از روزی که اولین نماز عید فطر شهر روی آن برگزار شد نام مصلا را به خود گرفت تا از آن به بعد، هر عید مذهبی، این تپه میعادگاه نمازگزاران همدانی باشد.


برای دیدن این تپه باید سری به شهر همدان بزنید و از آنجا، خودتان را به میدان امام خمینی(ره) برسانید. حالا اگر روی یکی از بلندی های شهر بایستید، می توانید تپه باستانی مصلا را ببینید که به اعتقاد قدیمی های شهر، تاریخ عبادتگاهی آن حتی به دوران پیش از اسلام هم می رسد.

اگر پای صحبت همدانی ها بنشینید، برایتان خواهند گفت که در سال های گذشته، آثار باستانی زیادی از دوران اشکانیان، مادها و پارت ها در این تپه پیدا شده است و کاوش های باستان شناسان، هنوز هم پایان یافته تلقی نمی شود. خیلی ها بر همین اساس معتقدند که با توجه به نزدیكی تپه باستانی مصلا به تپه معروف هگمتانه، این تپه ارتباط نزدیكی با كاخ های هگمتانه داشته است و به علت استقرار معبد آناهیتا یا آناهید بر فراز آن  جنبه مذهبی هم داشته است.

دكتر اذكائی در كتاب فرمانروایان گمنام پیرامون تپه مصلا هم در این باره می نویسد: «تپه امروزی مصلا، در گذشته جایگاه نیایش "اردی ویسور ناهید" بود و پیش از اسلام معبد آناهیتا بر روی آن قرار داشت. همان معبدی كه آشیوخوس خزاین آن را غارت كرد و در جای دیگر به نام كنونی میلچری (منوچهری فعلی) برپا بوده است.»

تپه باستانی مصلا در همدان

دوران پرشکوه

باستان شناسان معتقدند که تپه باستانی مصلا در دوره های پیش از اسلام رونق زیادی داشته و در همان دوران هم صاحب برج و باروئی بوده است که اگر امروز سری به آن بزنید، می توانید باقیمانده ای از این دوران پرشکوه را ببینید. البته در مقابل این گروه، باستان شناسانی هم هستند که عقیده دارند كاخ های دولت ماد بر روی این تپه باستانی ساخته شده و با همین مدرک، قدمت تپه مصلای همدان را به دوران این قوم نسبت می دهند. حتی عده ای هم پیدا می شوند که تپه مصلا را در دوران پارت ها دارای استحكامات نظامی می دانستند که البته آثار پیدا شده از این دوره در تپه مصلا، این ادعا را تا حدودی تایید می کند. اما با تمام این ها، همه باستان شناسان عمر این تپه را بالاتر از 2هزار سال تخمین می زنند.

به اعتقاد این باستان شناسان، تپه مصلا در راستای تپه سنگ شیر و هگمتانه قرار دارد و این سه تپه در گذشته به هم پیوسته بوده اند اما بعدها با تغییرات جغرافیایی و شهری، از هم جدا شده اند. تپه مصلا این روزها از سمت شمالی به وسیله عبور رودخانه (آلو سجرد) و خیابان شهدا (شورین) از تپه هگمتانه جدا می شود و با عبور خیابان صدف از سمت جنوب شرقی از تپه سنگ شیر بریده می شود.

در كتاب «هگمتانه» نوشته دكتر محمد تقی مصطفوی هم‌ آمده است: «در قسمت شرقی همدان به مسافت مختصری از جنوب تپه هگمتانه، تپه بزرگ دیگری به طول تقریبی 600 متر (شمالی - جنوبی) و عرض تقریبی 400 متر (شرقی - غربی) قرار دارد. تنها اثر تاریخی این تپه بقایای برج و باروی ساده و ستبر مربوط به عهد اشكانیان بر فراز آن است.»

تپه باستانی مصلا در همدان

خاطرات تپه

تپه مصلا خاطرات تلخ وشیرینی از همدان را در خود دارد که اگر پای صحبت محلی های این شهر بنشینید، می توانید روایت های هر کدام را از شنیده هایی که سینه به سینه به آنها رسیده است، بشنوید. در تمام کتاب های همدان شناسی، قطعا ردپایی از روز سیاه قتل عام مردم همدان به دست مرداویچ زیاری دیده می شود که در سال 319 ه- ق  اتفاق افتاد. در آن سال، پس از سه روز قتل و كشتار، مردم شهر در مصلا جمع شدند و پناه گرفتند. اما این بار هم در حلقه محاصره مرداویچ افتادند و کشته شدند. سال ها بعد، تپه مصلای همدان باز هم شاهد خونریزی و جنگی بود که قزاق ها به سركردگی رضا خان و ژاندارم ها به فرماندهی محمد تقی خان پسیان ( 1309- 1343 ه- ق) معروف به كلنل محمد تقی خان دو طرف آن بودند.

مرگ تدریجی

با این حال این روزها روند تخریب تپه تاریخی مصلا برای ساخت شبستان مصلای بزرگ همدان، به حدی سرعت گرفته که دیگر نشانی از بازمانده های قلعه‌ اشکانی روی این تپه پیدا نمی شود و از گوشه و کنار می توان شنید که تا به حال بیش از 400 درخت روی این تپه قطع شده اند. اما پیش از ساخت مصلای همدان روی این تپه باستانی هم ساخت کتابخانه‌ای آغاز شده بود که دو سال قبل به بهره‌برداری رسید. اما خوشبختانه این کتابخانه روی آثار تاریخی ساخته نشده و در کنار تپه قرار دارد.

«بابک مغازه‌ای»، دبیر انجمن دوستداران میراث فرهنگی کهن‌دژ در همدان در این باره به خبرگزاری میراث فرهنگی می گوید: «تپه مصلا به طور پیوسته با تپه هگمتانه متصل است. به طوری که انگار این تپه های کوچک میان خود دره‌ای به وجود آورده باشند. از آنجایی که کاوش‌های باستان‌شناسی سه سال گذشته در تپه هگمتانه نشان داد که این محوطه باستانی به دوره اشکانی تعلق دارد، قلعه روی تپه مصلا اهمیت دو چندان یافته است. زیرا احتمالا آن قلعه به طور مشخص با آنچه در تپه هگمتانه بوده، در ارتباط بوده است. از سوی دیگر درختان تپه مصلا پیش از انقلاب و طی طرحی به صورت جنگل انبوه روی تپه کاشته شدند. وجود این درختان قلعه را هم مورد حفاظت قرار می‌داد اما با آغاز ساخت و سازها و تخریب قلعه قطع درختان هم آغاز شد.»


گروه گردشگری تبیان- رستم زاد