تبیان، دستیار زندگی
اگر احیانا برای تعطیلات باقی مانده تا ماه مبارک رمضان، برنامه سفر به اصفهان را دارید، ما تماشای حمام علیقلی آقا را به شما پیشنهاد می کنیم. حمامی که البته فراتر از یک حمام تاریخی است و در کنار آن مسجد، بازارچه، چهارسو و سرایی را خواهید دید که تاریخ ساخت..
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حمام علیقلی خان

حمام علیقلی خان


اگر احیانا برای تعطیلات باقی مانده تا ماه مبارک رمضان، برنامه سفر به اصفهان را دارید، ما تماشای حمام علیقلی آقا را به شما پیشنهاد می کنیم. حمامی که البته فراتر از یک حمام تاریخی است و  در کنار آن مسجد، بازارچه، چهارسو و سرایی را خواهید دید که تاریخ ساخت همه آنها به دوران صفویه برمی گردد.

مجموعه تاریخی علیقلی آقا (یا همان علیقلی خان در گویش مردم محلی) را علیقلی آقا از خواجگان حرم شاه سلیمان و شاه سلطان حسین صفوی بنا کرده و همین مهم ترین دلیل نامگذاری این مجموعه است. اگر سری به این مجموعه تاریخی بزنید، دو کتیبه قدیمی را در آن می بینید که تاریخ کتابت آنها به تاریخ 1122 ق. بر می گردد و به نوعی نقل مؤلف تاریخ اصفهان از ساخت حمام در نیمه اول قرن دوازدهم هجری قمری است.

اصلاح الگوی مصرف به شیوه صفویان!

حمام علیقلی خان

حمام علیقلی خان از دو حمام بزرگ و کوچک تشکیل شده که هر کدام از آنها مثل تمام حمام‌های سنتی ایران دو فضای اصلی سربینه و گرمخانه دارند. با این تفاوت که در حمام بزرگ فضای مهم دیگری را خواهید دید که نام آن چال حوض است. مجموعه این دو حمام طوری طراحی شده اند که اتلاف انرژی به حداقل برسد و نیاز به تولید گرمای کمتری باشد. در حقیقت معماران دوره صفویه برای این کار سربینه‌های دو حمام را در کنار هم و گرمخانه‌هایشان را هم در کنار یکدیگر ساخته اند تا فضاهایی با درجه حرارت مشابه در مجاورت هم باشند.

از حمام فقیرانه تا حمام مایه داری

سربینه حمام بزرگ فضایی هشت ضلعی است که دور تا دور آن را سکوهایی پر کرده است. دور تا دور این سربینه بخش هشت ضلعی کوچکتری دیده می شود که سکوهای آن محل‌های نشستن، تعویض لباس و استراحت کسانی بوده که تازه به حمام وارد می شدند. شاید برایتان جالب باشد اگر بدانید که هر کدام از این سکوها، جایگاه افراد مشخصی بوده اند که بر اساس احترام و جایگاهشان دسته بندی می شدند.

حمام علیقلی خان

مثلا اولین سكو متعلق به اوستای حمام بوده كه در قبال گرفتن پول از مراجعین (پس از استحمام) گلاب در كف دست آنها می ریخته است. دومین سكو خاص سادات بود و سومین و پنجمین سكو به عوام مردم تعلق داشت که نمی خواستند از امکانات حوض و پله استفاده کنند. روی چهارمین سكو که به سمت قبله بود، معمولا روحانیون می نشستند و ششمین سكو را هم اشراف زادگان پر می کردند. و اما هفتمین و آخرین سكو از بقیه سکوها بزرگتر ساخته شده بود، به خان یا بزرگ شهر تعلق داشت.

البته معماران صفوی به جای کمدهای امروزی، حفره‌هایی را زیر سکوها درست کرده اند که هم جاکفشی مردم محسوب می شد و هم جایی برای قرار دادن بقچه لباس ها. در میان سکوهای سر بینه چهار حوض هم دیده می شود که کاربرد آن شستشوی پاها قبل از ورود به حمام و بعد از خروج از آن بوده است.

شیرجه آزاد در حمام!

گرمخانه حمام علیقلی آقا هم تقریبا شبیه به تمام گرمخانه های دیگر است. فضایی مستطیل شکل، حوضی در وسط و ستون هایی که بخش های حمام را از هم جدا کرده اند. بخشی برای شستشو، بخشی برای آب کشی و بخشی هم برای استحمام خصوصی.

حمام علیقلی خان

اما معماری این بنا وقتی جالب تر می شود که بدانید در این حمام باستانی، استخر بزرگی هم برای آب تنی در نظر گرفته شده است! در این فضا، می توانید دو شاه‌نشین را ببینید که ظاهرا یکی برای پرش و شیرجه استفاده می شده و دیگری جایگاه تماشاچیان بوده است!

آب این حمام هم مثل بیشتر حمام های ایرانی قدیمی به شیوه گاورو تهیه می شد. به طوری که در کنار این حمام دالانی به نام دالان گاورو در کنار یک چاه و استخر وجود دارد که مخصوص حرکت گاوها و بالا کشیدن آب از چاه و ریخته شدن آن به داخل استخر بوده است. از این مرحله به بعد، این لوله‌های سفالی یا همان تنبوشه ها بودند که آب را به خزینه‌ها و حوض‌های قسمت‌های مختلف حمام هدایت می‌کردند.

تبدیل انرژی گاوی به انرژی گرمایشی!

اگر درباره سیستم گرم کردن آب و هوای حمام سوال دارید باید بگوییم که آتشدان و انبار سوختی که پشت خزینه قرار داشتند، بار این کار را به دوش می کشیدند. سوخت مصرفی حمام‌ها در قدیم خار و بوته، فضولات حیوانات و ذغال گلوله شده بود و در این اواخر از ذغال‌سنگ و نفت سیاه استفاده می‌شد. صفحه‌ای به نام تیان که از آلیاژ مخصوص ساخته شده بود در کف خزینه قرار داشت و با حرارت دیدن آن، آب خزینه گرم می‌شد. دود ناشی از آتش آتشدان به مجراهایی در کف گرمخانه هدایت می‌شد و هوای گرمخانه را گرم می کرد. به این معماران صفوی باز هم از اتلاف انرژی پیش گیری می کردند و با یک تیر، دو نشان می زدند. گرم کردن آب و گرم کردن هوای حمام!


گروه گردشگری تبیان- رستم زاد