شهری روی آب

برای دیدن شهری كه قلبش با آب می‌تپد لازم نیست راه دوری تا ایتالیا

و ونیز بروید. این شهر نزدیك شماست. در خوزستان؛ شوشتر!

گیرشمن، باستان‌شناس سرشناس، معتقد است غار پیده، نخستین سكونتگاه بشری بوده است و این یعنی 10 هزار سال قدمت. عیلام‌شناس معروف والترهینس در كتاب دنیای گمشده عیلام، احتمال داده است شوشتر امروز همان آدامدن عیلامی باشد.

اما آنچه این شهر استان خوزستان را جذاب‌تر می‌كند آبی است كه در دل آن جریان دارد. باستان‌شناسان گمانه می‌زنند كه در دوره هخامنشی اقتصاد وابسته به كشاورزی سبب شد سنگ بنای این آبشارها برجا گذاشته شود. حفر نهرهای ساخته دست بشر «گرگر» و «داریون» را هم به این دوره نسبت می‌دهند.

پس از هخامنشیان، ساسانیان بودند كه تحولی عظیم در منطقه ایجاد كردند و بی‌نظیرترین شبكه آبیاری در اعصار كهن را در این منطقه بنا نهادند. محوطه این آبشارها مجموعه‌ای است از سدها، تونل‌ها، كانال‌های فرعی و آسیاب‌های آبی.

هرچند آبشارهای شوشتر را با هدف كشاورزی بنا نهادند، اما اهداف صنعتی، بازرگانی، دفاعی و معماری هم به راحتی در سایه كشاورزی به دست آمد. در منطقه شوشتر ده‌ها آسیاب ساخته شده كه بزرگترین مجموعه صنعتی تا پیش از انقلاب صنعتی به شمار می‌رود.

رودی که خندق بود

شوشتری‌ها از رودخانه دور شهرشان به عنوان خندقی برای دفاع هم استفاده می‌كردند. استفاده‌ای كه شوشتر را برای دوره‌ای در تاریخ غیرقابل تسخیر كرده بود. رودخانه ساخته دست بشر «گرگر» قابل كشتی‌رانی بود و برای تجارت و بازرگانی از آن استفاده می‌شد. در سایت پایگاه میراث فرهنگی منطقه شوشتر از پل و سد شادروان در منطقه، به عنوان معدود راه‌های عبور از رودخانه پهناور كارون نام برده شده كه گمان می‌رود جاده شاهی نیز از همین پل عبور می‌كرد.

برخی تاریخ‌دانان معتقدند شوش و شوشتر را شوشیندخت (شوش) زن یزدگر پسر شاپور ساخت. اما برخی دیگر می‌گویند این نام در اصل «شش‌در» است چون شهر شش در یا شش دروازه داشت.

در زمان افشاریه به دلیل شورشی كه در این شهر علیه حكومت مركزی انجام شد، نادرشاه به شوشتر لشكر كشید و پس از فتح شهر دست به فجایع زیادی زد. به طوری بسیاری از بزرگان شهر را كشتند. بعد از مرگ نادرشاه اوضاع شوشتر مانند سایر نقاط كشور دچار هرج و مرج شد. در زمان كریم‌خان زند نیز به دلیل شورش‌هایی كه در شوشتر صورت گرفته و انواع شر و درگیری،كشاورزی و كسب و كار در این شهر از رونق افتاد.

پل بند «گرگر» بر فراز مجموعه آسیاب‌ها و آبشارها قرار دارد كه مسیر رودخانه «گرگر» را مسدود كرده و عملكردی مانند سدهای امروزی دارد كه منجر به هدایت آب به تونل‌های مجموعه «آسیاب‌ها» می‌شود. پیشینه ساخت این پل بند را به دوره صفوی نسبت می دهند.

آسیووا !

در «مجموعه آسیابها و آبشارها» تعداد قابل توجهی آسیاب وجود دارد و نمونه كامل و بزرگی از به كارگیری نیروی آب برای چرخاندن آسیاب ها را می توان در این مجموعه مشاهده كرد. در شوشتر به آسیاب «آسیو» (Asyo) و مجموعه آسیاب‌ها «آسیووا»(Asyova) می‌گویند. در مجموعه آسیاب‌های شوشتر آسیاب‌ها از نوع تنوره‌ای (پره‌ای) و شیبی (چرخی) بودند.

پل بند شادروان روی شاخه شطیط ساخته شده و یكی از اساسی‌ترین بخش‌های تأسیسات آبی شوشتر است. این پل بند در فهرست آثار ملی هم ثبت شده است. پیشینه ساخت این پل بند مربوط به دوره شاپور ساسانی است و بر اساس شواهد و مدارك، در زمان شاپور ساسانی پی‌ریزی و ساخته شده است. پل بند شادروان در 300 متری جنوب بند میزان، در شمال غربی شوشتر، ساخته شده است و در حال حاضر بقایای آن در كنار پل آزادگان به چشم می‌خورد.

گروه گردشگری تبیان- الهام مرادی

برگرفته از همشهری آنلاین