بازی وسیله است نه هدف

عصر حاضر  آمیخته ای از پیشرفت علم و تکنولوژی و زندگی ماشینی است و نیازمندی ها، احتیاجات و شرایط جدیدی را برای انسان به وجود آورده است. در همین راستا خانواده ها یا پدیده جدیدی به نام بازی های رایانه ای مواجه هستند که سلامت جسم و روح کودکان آن ها را هدف قرار داده است. هر چند اخیراً بازی های رایانه ای براساس رده های مختلف سنی و از بعد محتوایی تحت نظام (ESRA) قرار گرفته و به منظور راهنمایی و رفاه حال خانواده ها دسته بندی و نشانه گذاری شده اند، اما با این حال تهدیداتی جدی از این ناحیه متوجه کودکان خردسال و نوجوانان می باشد و موجبات نگرانی خانواده ها را فراهم نموده است. بنابراین به منظور کاهش آسیب ها و افزایش اطمینان به خانواده ها ضرورت توجه به نقش بازی و ورزش به عنوان یکی از ابزارها و راه حل های مناسب از سوی خانواده ها انتخاب مناسبی خواهد بود.

آنچه حائز اهمیت است توجه به این نکته است که بازی برای کودک هدف نیست، بلکه وسیله ای است برای پرورش قوای درونی او و آماده شدنش برای سازندگی آینده. دوران بازی کودک بهترین دوران تعلیم و تربیت  است. نباید این دوران حساس به بطالت بگذرد، یا اسباب پرورش غیرصحیح کودک را فراهم سازد. اولیا و مربیان از بازی کودکان می توانند برای پرورش صحیح آن ها نتایج ارزنده ای را به دست آوردند. بازی را نباید به صورت بیهوده و سرگرمی محض تلقی کرد، بلکه  امریست جدی که برای آینده کودک زندگی ساز است این درست نیست که ما بازی را هدف قرار بدهیم و کودکان را صرفاً به بازی و سرگرمی تشویق کنیم و وسایل بازی را در اختیارشان قرار دهیم. والدین و مربیان با توجه به زندگی آینده کودک و نوع نیازمندی هایش باید بازی های آموزنده و سودمندی را برایش انتخاب کنند و در این بازی ها کودکان را تشویق نمایند بازی هایی که سازنده باشد و کودک را برای زندگی آینده و قبول مسئولیت ها آماده گرداند، تا در ضمن تفریح و سرگرمی بهترین نتیجه را از این دوران حساس بگیرند.

بهترین بازی برای کودک، آن است که با توجه به استعدادهای درونی و زندگی آینده اش و محیط کارش و همه امکاناتش تنظیم شود تا همه نیروهای جسمانی و عقلانی او را به کار گیرد. باید به کودک آزادی داد و تشویق کرد، تا برای خودش اسباب بازی بسازد. اسباب بازی های خریداری شده را به کار گیرد، تکمیل کند، خراب کند و تعمیرش کند تا از هم بپاشد و دوباره بسازد.

لازم به یادآوری است که تمام کودکان در استعداد بازی و در انتخاب اسباب بازی یکسان نیستند. هر کودکی ذوق و استعداد مخصوصی دارد. بعضی کودکان در بعضی بازی ها استعداد و علاقه مخصوصی دارند، اما در بازی های دیگر ندارند. مربی می تواند از همین راه استعدادها را شناسایی کند و در همان جهت پرورش دهد مربی می تواند در ابتدا اسباب بازی های گوناگون را در اختیار کودکان قرار دهد و آنها را به بازی تشویق نماید ولی در انتخاب اسباب بازی و نوع بازی باید کودک را آزاد بگذارد و خود نظاره گر باشد و بدین وسیله ذوق ها و استعدادهای آن ها را تشخیص بدهد. سپس آن ها را جدا سازد و بر طبق استعداد و علاقه شان اسباب بازی های مختلف در اختیارشان قرار دهد.

والدین و مربیان باید توجه داشته باشند که هر نوع بازی و سرگرمی برای کودکان سودمند نیست. بازی هایی که خوی حیوانیت را در کودکان بیش ار حد لازم پرورش  دهد و به زندگی روحانی و معنوی آن ها لطمه وارد سازد، به صلاح آن ها نیست.

ضرورت رشد یکپارچه  کودکان خردسال

تأکید و تمرکز بر دوره خردسالی موجب می شود که کودک و خانواده در مرکز توجه قرار گیرند. کودکان معصوم و بی گناه همواره در معرض تهدیدهای مختلف قرار دارند که یکی از این تهدیدهای جدی، بازی های  رایانه ای است که در دهه اخیر به طور گسترده به خانواده های ایرانی نیز راه یافته است. روانشناسان و متخصصان تعاریف مختلف و متنوعی از بازی ارائه داده اند. در واقع می توان گفت تعاریف متعدد به ابعاد و زوایای خاصی از بازی نگریسته و تأثیر و اهمیت آن را مورد دقت قرار داده است. با همه این تعاریف، همگان بر روی ارزش ها و کارکردهای بازی نظرات تقریباً مشابهی دارند. زمانی که کودک در حین بازی اندام ها و عضلات خود را رشد می دهد، به بعد جسمی او مربوط می شود. با به کار بردن فکر و تخیل خود، قوای ذهنی اش را به کار می اندازد. وقتی که کودک در حین بازی با اشیای مختلف، شکل، اندازه و رنگ آشنا و اهمیت اشیا را درک و لمس می کند و اطلاعات گوناگونی درباره اطراف خود کسب کرده و می آموزد و مهمتر از همه بازی وسیله مفیدی برای آموزش همکاری و دوستی و رعایت قوانین و مقررات یا آشنایی با طبیعت و خیلی از اصول انسانی و تربیتی است در واقع به بعد آموزشی پرداخته است. خودبینی، خودخواهی و خود محوری کودک با انجام بازی های گروهی و دسته جمعی کاسته می شود و روش های همکاری و ارتباط با سایرین، درک اطرافیان، صبر، حوصله و به طور کلی روابط اجتماعی را به طور صحیح فرا می گیرد که این بعد اجتماعی تلقی می گردد.

همچنین به وسیله بازی می توان فشارهای روحی و استرس های کودک را تخلیه کرد و از نیازها و آرزوهای سرکوب شده او مطلع شد که به بعد درمانی کودک مربوط می شود. در دنیای کودک هیچ چیز به اندازه بازی هیجانات و احساسات مختلف را به کودک نشان نمی دهد. نشاط و شادی، بیم و امید، محبت و نفرت، عصبانیت و کنجکاوی حالاتی هسبتند که کودک حین بازی آنها را تجربه می کند و به رشد عاطفی می رسد که به آن بعد عاطفی می گویند.

نقش و تأثیر بازی بر کودک در ابعاد مختلف آنقدر واضح و روشن است .هوش او را بالا ببرد و مهارت های کلامی او را توسعه می دهد و یا قوای ذهنی او را پرورش می دهد یا مشکلات مربوط به روابط اجتماعی کودک را حل می کند. تنها چیزی که شاید کودک را ناآگاهانه و با اراده خود به سوی بازی می کشاند لذت و سرگرمی است که در خود بازی نهفته است. از آنجایی که دوران کودکی از بازی جدا نیست. بازی جز لاینفک از زندگی کودک است تا این حد که برخی بازی کردن برای کودک را همانند سخن گفتن برای بزرگسالان می دانند در واقع همان قدر که بزرگسالان نیازمند کار کردن هستند به همان میزان کودک نیز نیازمند به بازی کردن است.

والدین و مربیان می بایستی به این نکته توجه جدی نمایند که بین بازی هایی که کودک خودش انتخاب، سازماندهی و هدایت می کند و بازی هایی که والدین و مربیان برای کودک انتخاب می کنند تفاوت اساسی وجود دارد، چرا که از بازی هایی که کودک خودش انتخاب می کند بیشتر لذت می برد. بازی هایی که والدین یا مربیان انتخاب می کنند شاید لحظاتی نشاط و شادی برای کودک داشته باشد. اما به علت اینکه انتخاب توسط دیگران صورت گرفته و برآمده از تمایلات درونی کودک نیست بنابراین بسیاری از جنبه های وجودی کودک را تحت تأثیر قرار نمی دهند. البته لازم به توضیح است که بازی هایی که جنبه آموزش دارند و به نوعی به عنوان ابزار و وسیله انتخاب می شوند یا بازی هایی که بیشتر جنبه درمانی یا رشد و پرورش قوای خاصی از وجود کودک برنامه ریزی می شوند یا هم فرق دارند. لذا توصیه اکید می شود که والدین و مربیان باید فرصت هایی در اختیار کودکان قرار دهند تا آزادانه به انتخاب بازی های مورد نیاز و علاقه خود اقدام کنند. البته گاهی اوقات کودک در انتخاب بازی سردرگم می شود که در صورت درخواست کمک می بایستی او را یاری رساند. فراموش نکنیم که بازی حق کودک است و بازی زندگی کودک است.

پس این فرصت و  دوران طلایی را از آن ها دریغ نکنیم، زیرا که بازی بچه ها در ابتدا برای:

1- آشنایی با محیط است.

2- تجربه برای کارگیری و کاربردهاست.

3- فرهنگ پذیری است.

4- بالاخره هم تعلیم است و هم تربیت.

باید به کودک آزادی بدهیم و او را تشویق کنیم تا برای خودش اسباب بازی بسازد. اسباب بازی های خریداری شده را به کار گیرد، تکمیل کند، خراب کند و تعمیرش نماید، تا از هم بپاشد و دوباره بسازد. با ماشین های برقی می تواند بار ببرد، مسافر کشی کند، تعمیر و تکمیلش نماید .دختر بچه را تشویق کنیم تا برای عروسکش لباس بدوزد و به او بپوشاند، لباس هایش را بشوید، حمامش ببرد، به مهمانیش ببرد، با او سخن بگوید، در گهواره اش بگذارد و خوابش کند، بیدارش کند و غذا و آبش بدهد و امثال این کارها که نیروی فکری کودک را پرورش خواهد داد و او را به کار و کوشش علاقه مند خواهد ساخت. شرایط امروزی ایجاب می کند که کودکان همراه با سایر پیشرفت ها، همزمان از پیشرفت تکنولوژی در جهت رشد و تعالی بهره مند گردند. پاتریک از اولین کسانی بود که بین بازی بچه ها و بازی بزرگسالان تفاوت قائل شد او متوجه شد که بازی بچه ها حالت و جنبه استراحت ندارد اما از لحاظ رشد اجتماعی و تخلیه تمایلات غریزی عامل بسیار مهمی می باشد.

پاتریک تعریف معتبری از بازی در زندگی مدرن ارائه می دهد. او شدیداً بازی را از کار که دارای هدف و منظور خارجی است و الزاماً کوشش های عضلانی را به همراه دارد جدا کرده است. این تقسیم بندی قاطع بین کار و بازی مورد قبول کارشناسان نهضت توسعه تفریحات سالم قرار گرفت و در اثر آن بود که به حمایت از نیاز انسان به بازی پرداخته و چنین عنوان کردند که تنها به وسیله بازی است که انسان می تواند از اثرات مضر و زیان آور خستگی ناشی از کار جلوگیری کند و با پرداختن به آن خود را برای کار مجدد آماده و مهیا سازد.