امان از لجبازی بچه ها
دفاع از امیال خود و مقابله با خواست های دیگران برای رشد طبیعی، اهمیت اساسی دارد. کودک برای کسب استقلال و ایجاد هویت برای خود، درسنین 3-2 سالگی به طور طبیعی رفتار منفی کارانه پیشه می کند. تکیه کلام کودک در این سن اغلب نه، خودم، من و از این قبیل لغات است. لجبازی که در حدود سنین سه تا شش سالگی بروز می کند از ویژگی های رشدی بچه ها محسوب شده و اختلال نیست. این ویژگی رشدی همزمان با شکل گیری من در کودک به وجود می آید و به مرور زمان در سنین بعدی کمرنگ تر خواهد شد. کودک در این سنین شروع به کشف خود و محیط پیرامون می کند. توجه کودک در این مرحله فقط به خودش است و به دلیل ظرفیت شناختی محدود قادر نیست خودش را جای دیگران بگذارد. در واقع لجبازی برچسبی است که دیگران به کودک می زنند و ناشی از عدم تحول شناختی اوست. آنچه ما تحت عنوان لجبازی کودکان می شناسیم عبارت است از نافرمانی کودک از دستورات پدر و مادر، سرپیچی از درخواستهایی كه حتی ممكن است مورد علاقه كودك باشد، آسیب رساندن به خود، گریه كردن، فریاد كشیدن، ناسزا گفتن، خودداری از غذا خوردن و شكستن وسایل، بی نظمی و... کودکان در این سنین سرسختانه نسبت به آنچه می خواهند اصرار می کنند. اما والدین باید بدانند که اگرچه کودکشان سرسختی می کند و موجب ناراحتی آنها می شود اما او آماده تغییر عقیده نیست.
عوامل زیادی در تداوم و تشدید لجبازی کودکان نقش دارند که عمدتا مربوط به خانواده هستند.
استبداد والدین: وقتی كودكان درخواستی دارند و یا والدین آنها را مجبور به انجام عملی برخلاف میلشان می كنند لجباز می شوند. گاهی توجه زیاد والدین به رفتارهای نامناسب كودكان سبب می شود كه رفتارهای نادرست آنان تقویت شود، طوری كه كودكان به دلیل آوردن، جرو بحث كردن، نق زدن، مجادله كردن و درخواستهای مكرر متوسل می شوند. گاهی نیز علت لجبازی كودكان آن است كه والدین در برابر لجبازی های آنها رفتار ثابتی ندارند. مثلاٌ یك روز هیچ عكس العملی در برابر لجبازی نشان نمی دهند و روز دیگر از آنها می خواهند مطابق با خواسته آنها رفتار كنند. اگر همیشه با كودكان رفتار ثابتی داشته باشیم كمتر لجبازی می كنند.
بی توجهی: بی توجهی والدین به كودك و حیات او، خود سبب آن می شود كه آنان تدریجاً بهانه گیر و لجباز شوند.
چنانچه کودکی مورد بی توجهی قرار گیرد سعی می کند از طریق منفی کاری و لجبازی توجه دیگران را به خود جلب کند. مثلا جلوی تلویزیون می ایستد، هنگام صحبت کردن دیگران داد و بیداد می کند و موقع غذا خوردن از سر سفره بلند می شود. والدین هنگام مشاهده ی چنین رفتارهایی با بحث های طولانی، خواهش و یا حتی تنبیه به رفتار منفی کودک توجه می کنند و بدین ترتیب به تدریج کودک می آموزد که برای کسب توجه دست به این رفتارها بزند.
کودک نیاز به توجه دارد، از طریق صحبت کردن ، بازی، پاسخ به سوالات او، ابراز علاقه و غیره به کودکان خود توجه کنیم.
محرومیت ها : محرومیت ها خود پدید آورنده بهانه گیری ها و لجبازی هاست. محرومیت از نوازش و مهر مادری كه گاهی ممكن است حالتی چون خرابكاری و دشمنی را به همراه آورد.
نیازهای شدید : گاهی نیازهای شدید برای كودك بهانه گیری و لجبازی بوجود می آورد. مثل كودكی كه در اثر خستگی شدید نیاز به استراحت دارد و یا به علت تحمل دردهای شدید نیاز به آرامش دارد. در چنین صورتی كودك بهانه گیری می كند.
بد آموزی ها : كودكان در مواردی می آموزند كه مسائل و مشكلات خود را از راه زور و جبر حل كنند. جنبه های اكتسابی در كودكان سبب پدید آمدن حالات روحی خاصی است كه كودكان را به انجام رفتار های آن چنانی وا می دارد.
آزمایش ها: در مواردی كودكان والدین خود را مورد آزمایش قرار می دهند و می خواهند بدانند آیا با آنها می توانند زور آزمایی كنند یا نه؟ برای در خواست و نیازشان از راه گریه و بهانه گیری اقدام می كنند .
بی صبری ها : گا هی لجبازی های كودكان ناشی از بی صبری های كودكان است. كودك صبر و تحمل لازم چون دیگران را ندارد تا به هدف یا برنامه ای دست یابد. مثلاً كودكی كه به غذا نیاز دارد و مادر او عجله ای برای درست كردن غذا از خود نشان نمی دهد و كودك نمی تواند صبر كند بنابراین جیغ و داد راه می اندازد.
فشار بر خود : در بعضی از مواقع كودكان به خود فشار می آورند كه بچه خوبی باشند. دستورات والدین را خوب رعایت كنند ، این فشار ها موجب خستگی، ملالت و احساس ناراحتی و سرانجام لجبازی را فراهم می آورند .
بیماریهای مداوم : كودكانی كه مرتب بیمار هستند، احتیاج به نوازش بیشتری دارند، كثرت دفعات بیماری سبب می شود طفل همیشه خود را با آه و ناله همدم نماید و این امر به صورت عادتی در آید و طبیعی است این كودكان حتی موقعی كه بیمار نیستند با گریه از پدر و مادر چیزی را طلب كنند .
تولدی جدید: گاهی لجبازی كودكان از زمانی آغاز می شود كه طفل جدیدی در خانه به دنیا می آید و بخش مهمی از توجه و حمایت والدین را به خود اختصاص دهد. كودك زبان آن را ندارد كه از رفتار رو به تبعیض والدین سخن بگوید و عقده های درونی خود را از طریق لجبازی و سركشی نشان می دهد. این نشان دهندة حسادت می باشد كه خود عامل مهمی برای لجبازی كودكان است.
عوامل دیگری مثل ناكامی، احساس سركوبی شدید، پروا نداشتن كودك از والدین به علت جرأت بسیاری كه آنها به او داده اند، عدم ارضای خواسته های مشروع كودك و میل به سلطه گری از دیگر عوامل می باشد.
شیوه های برخورد برای رفع لجبازی كودكان :
کودک را به دلیل رفتار خوب، تشویق کنید. دادن پاداش و امتیاز به هنگام ارائه رفتار مناسب، لجبازی در کودکان را کاهش میدهد. اگر كودكی كاری را تا به حال انجام نمی داد اما حالا یك بار حتی از روی اكراه انجام می دهد او را خیلی تشویق كنید زیرا این نشانه یك پیشرفت واقعی است. به جای مأیوس شدن از دست نیافتن به انتظارات زیاد خود، از پیشرفت های كوچك و تدریجی كودكتان خوشحال باشید. شما و همسرتان باید در مورد مشكلتان صحبت كنید و هر دو تصمیم به اصلاح اخلاق فرزندتان بگیرید. اگر حرفی می زنید هر دو با هم توافق داشته باشید، طبق تجربه، والدین خیلی زود خسته می شوند و بچه ها این را می دانند. اگر والدین مقاوم نباشند بچه ها به خواسته های آنها احترام نمی گذارند و خود را موظف به انجام وظایف محوله نمی دانند.
رشوه ندادن و حذف پاداش كودك لجباز. اگر كودك برای رسیدن به مطلوب خود چه درست و چه نادرست شروع به گریه كردن و یا داد كشیدن بكند و از این راه بخواهد به خواسته ی خود برسد و والدینی كه به اصطلاح حوصله ی ندارند با دادن امتیاز ( رشوه ) به كودك، او را ساكت می كنند، باعث پرورش لجبازی در او می شوند. پس باید پدر به خصوص مادر از دادن هرگونه رشوه و پاداش به كودك خوداری كند. البتّه تشویق برای كارهای خوب و مثبت كودك با رشوه دادن فرق دارد. تشویق باعث رشد اعمال نیك و حركت به سوی ترقِّی می شود. امّا باید توجّه داشت كه تشویق و پاداش ، باید به اندازه و درخور كار او باشد.
سعی كنید رفتار عمومی فرزندتان را با دید مثبت نگاه كنید. برخی رفتارهای او از دید شما آزاردهنده است. پس از همه رفتارهای او ناراضی نباشید. وقتی روی یك خصوصیت ناپسند او كار می كنید و در حال اصلاح آن هستید به او اطمینان دهید كه دوستش دارید. هرگز تحسین را در مورد كودكان، كم ارزش تلقی نكنید. كودك در هر مرحله سنی كه باشد تمایل شدیدی دارد كه والدینش او را بپسندند. تربیت در نظر بعضی از والدین فقط تنبیه است ولی واژه تربیت درواقع به معنای تعلیم و پرورش، شامل مجموعه ای از روشهای مثبت و منفی است. تربیت صحیح آن است كه وقتی فرزند شما نیم نگاهی به شما می اندازد تا مطمئن شود عملی كه انجام داده درست است یا غلط، به او توجه كنید یا وقتی در حال تلفن زدن كودكتان می خواهد مكالمه شما را قطع كند و با شما صحبت كند. تربیت صحیح آن است كه به او توجه نكنید. اما اگر دیدید كه تصمیم گرفت منتظر تمام شدن مكالمه شما شود، بهتر است به او توجه كنید و نگاهی مهربان به او بیندازید.
وقتی كودكی روی موضوع خاصی پافشاری دارد به او بگویید كه قصد لجبازی دارد و شما به آن اهمیت نمی دهید. از آن دسته والدینی نباشیم كه وقتی از كودكمان عمل خوبی سر زد آن را به سادگی و بدیهی تلقی كنیم و هیچ واكنشی نشان ندهیم ولی برعكس هر وقت عمل بدی از او سر زد تمام اشتباهاتش را به رخ او بكشیم. انتقاد همراه با تشویق نتایج بهتری به بار می آورد. كودك می خواهد كه شما به او توجه كنید. اگر دیدگاه شما منفی باشد او از راه های منفی به هدفش می رسد اما اگر شما روی نكات مثبت تمركز كنید در مقابل، رفتارهای خوب بیشتری دریافت خواهید كرد زیرا در این حالت كودك با رفتارهای مثبت سعی در جلب توجه شما خواهد داشت.
رفتار كودك را تحسین كنید نه شخصیت او را. همچنان كه وقتی از او انتقاد می كنید شخصیت او را زیر سؤال نبرید. به جای این كه به او بگوییم خیلی بچه بدی هستی می توان گفت: «من از طرز حرف زدن تو خوشم نمی آید.»
مؤثرترین راه برای آموزش رفتار خوب ، شكل دادن رفتار با تحسین است. این روش تربیتی باید به طور مداوم استفاده شود تا رضایت شما را از رفتارهای جدید فرزندتان نشان دهد. خیلی خوب است یادداشتی از كارهای روزانه كودك تهیه كنید و در انتهای روز این یادداشت را به او نشان دهید. این كار روش خوبی برای صحبت كردن در مورد وقایع هر روز است و با این كار هر دوی شما احساس خوبی خواهید داشت. هر چند وقت یك بار مخصوصاً در روزهایی كه یادداشت پر از كارهای خوب می شود او را تشویق كنید یا هر چه كه دوست دارد برایش تهیه كنید و عنوان كنید كه این جایزه كارهای خوب است. اگر دیدید تعریف های شما را نادیده می گیرد ولی بعداً در رفتار خود آن را تكرار می كند دریابید كه ستایش مؤثر بوده است. همیشه از یك شیوه برای انتقاد استفاده نكنید مثلاً یك بار یادداشتی را در كیفش بگذارید و از یك رفتار بدش شكایت كنید.
یكی دیگر از راه های مؤثر در برطرف كردن رفتارهای آزاردهنده نادیده گرفتن آنهاست. در این روش احساس می كنید كه درواقع كاری برای بهبود وضعیت انجام نمی دهید اما بعداً درمی یابید كه با نادیده گرفتن، رفتار ناشایست ترك می شود. برخی از والدین، این روش را دوست دارند و می توانند به طور مؤثری از آن استفاده كنند اما برای برخی به علت پایین بودن ظرفیتشان، این روش فقط فشار روانی و تنش را زیاد می كند. اگر شما هم چنین احساسی داشتید از این راه صرفنظر كنید. اگر تصمیم گرفتید كه در مورد یك رفتار از روش نادیده گرفتن سنجیده استفاده كنید به هیچ وجه به آن واكنش نشان ندهید. چه زبانی و چه غیرزبانی. وقتی كودك همان رفتار را انجام می دهد با حركات صورت به او اشاره نكرده، حتی نگاهش نكنید. وانمود كنید كه متوجه او نیستید. می توانید اتاق را ترك كنید یا رویتان را به سمت دیگری برگردانید تا وقتی كه او به عملش ادامه می دهد شما نیز این روش را ادامه دهید. این خود نوعی توجه است. به او لبخند نزنید. زیرا این عمل او را جسورتر می كند. فقط آن قدر به كارتان مشغول شوید كه به نظر آید به هیچ چیز در اطرافتان توجه ندارید.
گاهی می توانید در حضور كودك دیگر، از رفتار مثبت آن كودك ستایش كنید. این كار ممكن است به تقلید كودك شما از كودك خوش اخلاق بینجامد. سعی كنید عصبانی نشوید! زیرا عصبانیت به احساس بدی می انجامد. به علاوه هیچگاه تسلیم نشوید. اگر قبل از ناهار گفتید كه خوراكی نمی دهم باید صبر كنی موقع ناهار شود و اگر او گریه و زاری سرداد اصلاً به او اهمیت ندهید و محكم بگویید قبل از غذا خوراكی نمی دهم. هر چند كه او سماجت كند. اگر كوتاه بیایید كودك یاد می گیرد كه با گریه حرفش را به كرسی بنشاند و دیگر برای حرفهای شما اهمیتی قائل نیست.
همیشه به قولتان عمل كنید. یك كودك مخصوصاً اگر خیلی كوچك باشد به تكمیل نشدن یا به تأخیر افتادن پاداش وعده داده شده بسیار حساس است. كاری را كه از عهده انجامش برنمی آیید تعهد نكنید. وقتی قول چیزی را دادید پای آن بایستید. سعی كنید مشكلات فرزندتان را یكی یكی حل كنید نه اینكه همه را یك جا از او بخواهید. مثلاً اول مشكل مسواك زدن و بعد مشكل وقت خوابش را حل كنید. كودك را به تنبیهی كه آن را انجام نمی دهید تهدید نكنید. تهدید های پوچ و ناپایدار به رفتارهای نادرستی می انجامد كه تثبیت شده و در برابر تغییر مقاوم تر می شوند.
اگر همیشه با کودکان رفتار ثابتی داشته باشیم کمتر لجبازی می‌کنند. نحوه دستور دادن والدین نیز بسیار موثر است. والدینی که بیش از حد امر و نهی می کنند و به خاطر ایجاد نظم و ترتیب افراطی و نیازهای خود از قدرت استفاده می کنند، کشمکش بین خود و کودکان پدید می آورند که زمینه ای برای پیدایش و تشدید رفتار لجبازی فراهم می سازند. اگر والدین زیاد دستور بدهند كودكان خسته می شوند و از انجام دستورات خود داری می كنند. گاه، كودكان برای آن دستور را اجرا نمی كنند چون كسی به آنها یاد نداده است چگونه آن كار را انجام دهند. مثلاٌ كودك طرز استفاده از قاشق و چنگال را نیاموخته است اما والدین توقع دارند آداب صحیح غذا خوردن را رعایت كند.
در مورد دستوراتی که به کودک می‌دهید، فکر کنید. قوانین را مستقیم و واضح بیان کنید و به آنها در زمینه رعایت این قوانین کمک کنید. با کودک صمیمی شوید و به او توجه کنید. در کنار او بنشینید وبه چشم‌هایش نگاه کنید، نام او را به زبان بیاورید و او را به انجام کار تشویق کنید.کارهایی را که از کودک انتظار دارید به اوبگویید. در خواست‌های خود را به طور واضح و روشن بیان کنید، مثلا" لیلا موقع خواب است، برو لباس خوابت را بپوش". اگر می‌خواهید کودکتان از انجام کار خاصی خودداری کند باید قبلا یک بار مسئله را به او گفته باشید مثلا"علی روی مبل نپر" یا " روی صندلی بشین وتلویزیون نگاه کن."
به کودکان خود برای همکاری فرصت کافی بدهید. در صورت انجام دستور از او تشکر کنید.اگر می‌خواهید کار جدیدی مثل آماده شدن برای خواب را به کودکتان یاد دهید، یک بار توضیح دهید، پنج دقیقه صبر کنید سپس خواسته خود را یک بار دیگر تکرار کنید.اگر می‌خواهید کودک از انجام کار خاصی خودداری کند، باید از تکرار مرتب آن اجتناب کنید.
دلایل منطقی بیاورید. اگر کودک ظرف پنج دقیقه کار مورد نظر را انجام نداد از دلایل متناسب با موقعیت استفاده کنید. درصورتی‌که کودک باز هم دستور شما را انجام نداد و در همان موقع مشغول فعالیت خاصی مانند تماشای تلویزیون یا بازی خود بود، فعالیت او را قطع کنید (تلویزیون را خاموش کنید یا اسباب بازی را بردارید) و به کودک در مورد دلیل انجام این کار توضیح دهید. برای مثال "کاری را که از تو خواستم انجام ندادی، به همین دلیل تلویزیون تا ده دقیقه خاموش خواهد بود."
برای حذف یک فعالیت (ندیدن تلویزیون) پنج تا ده دقیقه کافی است. از شکایت، اعتراض و بحث با کودک خودداری کنید.
کودک را به فعالیت قبلی باز گردانید. درصورتی که زمان مورد نظر برای اصلاح رفتار کودک به اتمام رسید اجازه فعالیت دوباره را داده یا اسباب بازی را به کودک بدهید.اگر بعد ازشروع دوباره فعالیت یا برگرداندن اسباب بازی، لجبازی ادامه داشت دلایل منطقی خود را تکرار کنید و به او فرصت طولانی تر بدهید(مثلا بقیه روز) یا از" روش ساکت کردن کودک" استفاده کنید. در صورت لزوم از "روش ساکت کردن یا محروم کردن" استفاده کنید. گاهی اوقات می‌خواهید کودک کار جدیدی را شروع کند درحالی‌که او به راحتی آن را نمی‌پذیرد مثلا می‌خواهید کودک در ساعت معینی بخوابد درحالی‌که دیگر افراد خانواده بیدار هستند. در صورت ادامه مشکل رفتاری کودک، به او توجه نکنید. او را روی صندلی دور از دیگر افراد خانواده بنشانید و به او بگویید" برای دو دقیقه باید ساکت بنشینی" و دیگر به او توجه نکنید.اگر کودک ساکت ننشست از محروم کردن استفاده کنید و به او بگویید چون دو دقیقه ساکت نشستی به همین دلیل تو را از ... محروم می‌کنم. محروم کردن یعنی حذف کردن فعالیت خاصی که در آن زمان کودک انجام میدهد (مثلا بازی کردن با اسباب بازی یا تماشای تلویزیون). او را به یک اتاق دیگر (غیر از اتاق خودش ) بفرستید و با در نظر گرفتن سن کودک، بین سه الی هشت دقیقه اجازه ندهید از اتاق خارج شود. اگر در این مدت کودک ناراحت یا عصبانی شد به او توجهی نکنید و در صورتی که از اتاق خارج شد او را به اتاق برگردانید. درصورتی که بعد از اتمام زمان مورد نظر کودک دستورات شما را انجام داد، او را تشویق کنید. در صورت سرپیچی او از روش "ساکت کردن یا محروم کردن" استفاده کنید و تا زمانی که کودک شما به رفتار جدید عمل نکرده است، روشهای قبلی را تکرار کنید.
برای آنکه کودک مستقل شود به او حق انتخاب دهید. لازم نیست تمام قوانین و دستورات را برای کودک توضیح دهید. زیرا منجر به بحث کردن کودک با شما خواهد بود.با کودک صمیمی باشید، به او توجه کنید و به طور مستقیم و آشکار از او درخواست کنید.
زمانیکه کودک لجبازی می‌کند، سریع عکس العمل نشان دهید.
از راهکارهای مختلف مانند ارایه دلایل منطقی و روش " ساکت کردن و محروم کردن" استفاده کنید.
گروه خانواده و زندگی سایت تبیان
تنظیم و فرآوری: نسرین صفری
مقالات مرتبط
