رصد حلقه های باریک زحل
اگر اخیراً نگاهی به حلقه های زحل دومین غول منظومه ی شمسی نکرده اید بهتر است به سراغ رصد آن بروید. اکنون این حلقه ها مانند یک سوزن عظیم به نظر می رسد که از میان این غول گازی عبور کرده و از طرف دیگر بیرون آمده است. چرا که این حلقه ها از لبه از زمین دیده می شود.
آقای "وا" اهل هنگ کنک در 6 دسامبر (16 آذر) در اتفاقی نادر موفق به ثبت گذر بزرگترین قمر زحل، تیتان از مقابل ارباب حلقه ها شدند. این اتفاق از این لحاظ نادر است که در زمانی که حلقه های زحل باریک هستند این پدیده را شاهد خواهیم بود. آقای "وا" می گوید: درست است این اتفاق کمیاب است ولی چون حلقه ی زحل باریک شده است ما تا ماه ها می توانیم شاهد این پدیده باشیم.
انحراف محور وضعی زحل 26 درجه و 45 دقیقه است و لذا در مواقعی که زحل در حوالی اعتدالین باشد حلقه های آن از دید ما در یک خط قرار می گیرند. از طرفی حرکت انتقالی زحل به دور خورشید 29 سال و 6 ماه به طول می انجامد. پس هر 14 تا 15 سال حلقه ها هم راستا می شوند. فاصله ی تیتان تا زحل 380000 هزار کیلومتر (برابر با فاصله ی ماه تا زمین) است. از طرف دیگر مدار چرخش سیاره موازی حلقه های زحل است. پس با توجه به این دو مسأله می توان هر 14 تا 15 سال در چند دوره ی زمانی شاهد گذر و اختفای تیتان با زحل باشیم.
ولی با توجه به انحراف 2.5 درجه ای مدار زحل و زمین این دوره هم خط شدن حلقه ها اکنون در حال کوچک و بزرگ شدن است. به طوری که حلقه های زحل تا اواسط دیماه به کوچک شدن خویش ادامه می دهند. ولی از آن به بعد گویا تغییر نظر داده باشد باز هم بزرگ می شود و تا اواسط خرداد ماه این روند ادامه می یابد و سپس به یکباره شروع به کوچک شدن می کند تا جایی که در 5 سپتامبر 2009 (14 شهریور 1388) دقیقاً در یک خط قرار می گیرد و البته به دلیل نزدیکی زحل به مقارنه با خورشد که در 9 مهر ماه 1388 رخ می دهد به سختی قابل مشاهده خواهد بود. با توجه به موارد مطرح شده پیش از این دو بار در 11 آگوست 1995 (20 مرداد 1374) و 12 فوریه 1996 (23 بهمن 1374) این اتفاق رخ داده بود که در آن زمان زحل در حوالی اعتدال پاییزی به سر می برد. ولی سال آینده این اتفاق فقط یک بار در همان تاریخ ذکر شده یعنی 14 شهریور روی خواهد داد.
در این چرخه از هم راستا شدن حلقه های زحل، گذر و اختفای قمر تیتان در 3 دوره ی زمانی رخ می دهد. در دوره ی اول که از 28 مهر ماه تا 22 اسفند 1387 است، 10 گذر و 9 اختفا روی خواهد داد که بیشترین آن در بین 3 دوره است. وضعیت سایر دوره ها به شرح زیر است.
دوره ی 2 از 20 تیر تا 2 آبان 1388 شامل 7 گذر و 7 اختفا
دروه ی 3 از 12 فروردین تا 31 تیر 1389شامل 8 گذر و 7 اختفا
اولین گذر تیتان در 28 مهر ماه سال جاری روی داد و تاکنون 4 گذر و 3 اختفا نیز از این دوره رخ داده است. پس هر دو هفته یک بار شاهد گذر و اختفای این قمر خواهیم بود. لازم به ذکر است که در حوالی پایان چرخه اول زحل در 18 اسفند ماه به مقابله با زمین می رسد و فرصت زیبایی برای رصد و مشاهده ی این گذرها و اختفاها را فراهم می آورد.
عبور بعدی این قمر از مقابل زحل در دوشنبه 2 دی 1387 بین ساعات 23:01 تا 03:03 بامداد سه شنبه 3 دی به زمان رسمی ایران خواهد بود که با توجه به این مسأله که طلوع زحل در مرکز ایران حوالی ساعت 23:18 صورت می گیرد لذا نیمه ی شرقی ایران می توانند کل این گذر را شاهد باشند.
در انیمیشن زیر زاویه ی حلقه های زحل را به همراه زاویه ی مدار تیتان از 1 مهر 79 تا فروردین 88 ملاحظه می کنید.
نگارش:
علی ابراهیمی سراجی
منبع:
