بررسی کاربرد نجومی بنای کعبه ی زرتشت

در دو مقاله ی پیشین (1) و (2)، نظریه ی آقای رضا مرادی غیاث آبادی، پژوهشگر اخترباستانشناسی، درباره کاربرد نجومی بنای کعبه ی زرتشت، به عنوان یک رصدخانه ی خورشیدی، به طور خلاصه معرفی شد. دکتر نعمت الله ریاضی، اخترشناس دانشگاه شیراز، به همراه خانم مرضیه تنها، در کنفرانس فیزیک ایران در سال 1384 مقاله ای در زمینه ی نقد و بررسی این نظریه ارائه داده اند. طبق این مقاله، این نظریه از صحت و سقم کافی برخوردار نیست. قضاوت درباره ی نظرات دکتر ریاضی و آقای غیاث آبادی را به عهده ی خوانندگان محترم می گذارم.

نقد و بررسی نظریه ی غیاث آبادی

این نظریه از چند جنبه توسط دکتر ریاضی و همکارشان، مورد نقد قرار گرفته است:

* جابجایی مکان طلوع خورشید

با استفاده از مثلثات کروی می توان محل طلوع و غروب خورشید را در اول هر ماه بدست آورد. مثلاً در عرض جغرافیایی بنای کعبه ی زرتشت که برابر با 9ر29 درجه شمالی می باشد، محاسبات نشان می دهد که انحراف نقطه ی طلوع خورشید از نقطه ی شرق در اول تیرماه برابر است با 3ر27 درجه. آقای غایث آبادی تغییرات میل خورشید نسبت به استوای سماوی را به جای انحراف محل طلوع خورشید گذاشته است. در حالی که مثلا درباره ی اول تیرماه میل خورشید 5ر23 درجه است ولی انحراف محل طلوع خورشید نسبت به نقطه ی شرق جغرافیایی 3ر27 درجه می باشد. ایشان مقدار اول را بجای مقدار دوم در نظر گرفته است که بر اساس محاسبات ساده ی نجوم کروی اشتباه است.

* زاویه ی انحراف مغناطیسی

جهت شمال جغرافیایی هر منطقه ممکن است با جهت شمال مغناطیسی متفاوت باشد. زاویه ی انحراف شمال مغناطیسی از شمال جغرافیایی در منطقه ی نقش رستم برابر است با حدود 5ر2 درجه. زاویه ی انحراف مغناطیسیِ بنا طبق اندازه گیری اشمیت برابر 18 درجه ی غربی  نسبت به شمال مغناطیسی است، بنابراین انحراف بنا نسبت به جهت شمال جغرافیایی حدود 5ر15 درجه خواهد بود، در حالی که جناب غیاث آبادی همان مقدار 18 درجه را به عنوان انحراف بنا از شمال جغرافیایی در نظر گرفته اند.

1- بررسی نظریه ی غیاث آبادی با استفاده از پلانهای موجود

حالا با استفاده از تصحیح این دو مقدار (جابجایی مکان طلوع خورشید و انحراف جغرافیایی بنا)، مقادیر جدیدی بدست می آید: بنابر محاسبات جدید همان پلان پنجره ها و جهت پرتوهای خورشید در پنجره ها در شکل مقابل نشان داده شده است.

نتیجه اینکه نه تنها سایه ها درون پنجره ها، آنطور که آقای غیاث آبادی پیش بینی می کند، قرار نمی گیرند، بلکه سایه های روی پله ها نیز از این قاعده سر پیچی می کنند و هر کدام روی نقطه ای نامربوط می افتند. چنانکه در دو شکل زیر دیده می شود.

   

نویسندگان مقاله، علاوه بر تصحیح محاسبات و اندازه گیریهایی که در نظریه ی آقای غیاث آبادی استفاده شده است، خود شخصاً در محل بنا حضور یافته اند و از سایه های تشکیل شده درون پنجره ها عکس برداری کرده اند، و بدینوسیله این نظریه را بطور مستقیم مورد آزمایش قرار داده اند. در قسمت بعدی، تصاویر تهیه شده توسط ایشان را خواهید دید.

منابع:

مرادی غیاث آبادی، رضا، رصدخانه خورشیدی نقش رستم، 1378

ریاضی، نعمت الله؛ تنها، مرضیه، بررسی کاربرد نجومی بنای کعبه زرتشت، کنفرانس فیزیک ایران، 1384

تألیف:

ا.م.گمینی