کهکشان ها

کهکشان به مجموعه ستارگان،گاز و غبار گفته می‌شود که توسط نیروی جاذبه در کنار یکدیگر قرار گرفته اند.این اجرام، تعداد زیادی از ستارگان و مواد غیر ستاره ای را شامل می شوند که درخشندگی جرم فراوانی دارند . کوچک ‌ترین کهکشان ها دارای عرضی برابر با چند صد سال نوری هستند و بزرگ ‌ترین کهکشان ها تا ? میلیون سال نوری عرض دارند و شامل بیش از ۱۰۰۰ میلیارد ستاره هستند.منظومه شمسی ما در کهکشانی به نام راه شیری قرار گرفته است.

تنها 3 کهکشان خارج از منظومه شمسی را می توان با چشم غیر مسلح از روی زمین مشاهده کرد.کهکشان آندرومدا که 2 میلیون سال نوری دورتر از ما قرار دارد در نیمکره شمالی قابل رؤیت است و مردمان نیمکره جنوبی می توانند ابرماژلانی بزرگ در فاصلۀ 160.000 سال نوری و ابر ماژلانی کوچک در فاصلۀ 180.000 سال نوری مشاهده کنند.

ستاره شناسان دریافته اند که ماده تاریک در شکل گیری کهکشان ها, جرم واندازه آنها بسیار موثر است.بیشتر کهکشان ها طی زمانی نسبتاً کوتاه بعد از شکل گیری کیهان به شکل کنونی خود رسیده اند وشکل گیری ستارگان در آنها آغاز شده است.

کهکشان ها به طور نامنظم در فضا توزیع شده اند. بعضی از آنها هیچ همسایه ای ندارند و بعضی به صورت جفت بوده و حول یکدیگر در گردشند. البته بیشتر آنها در گروه هایی به نام خوشه تجمع کرده اند.یک خوشه ممکن است از ده ها تا چندین هزار کهکشان را در بر گیرد.

کهکشان ها دارای طبقه بندی های مختلفی هستند که عواملی مانند ساختمان، تراکم، رنگ، نوع، نورانیت و... در این طبقه بندی مؤثرند. از جمله ی این طبقه بندی ها می توان به طبقه بندی ادوین هابل(ستاره شناس آمریکایی) اشاره کرد که در این طبقه بندی کهکشان ها به سه دسته اصلی تقسیم می شوند:

1. کهکشان های مارپیچی: دارای بازوهایی هستند که شکلی مارپیچ آنها در اطراف برآمدگی مرکزی، قرصی ایجاد می کند که چرخش هسته با چرخش بازوهای آن همراه می شود.از جمله ی این کهکشان ها، می توان به کهکشان فرفره ای اشاره کرد.

2. کهکشان های بیضوی: از شکل بیضی گون(شبیه توپ فوتبال آمریکایی) تا شکل کروی متغیر هستند و اشکالی مابین این دو نیز در میان این کهکشان ها یافت می شود.برخلاف سایر کهکشان های دیگر که نوری آبی از ستاره های فروزان و کم عمر منعکس می کنند، کهکشان های بیضوی زردرنگ به نظر می رسند.

3. کهکشان های نامنظم: هیچ شکل یا ساختار منظمی ندارند. آن ها دارای جرم بیشتری از کهکشان های دیگر هستند و بیشتر ستاره های موجود در آنها دارای طول عمر کم و درخشان می باشند. حدود 5 درصد از هزار کهکشان درخشان را کهکشان های نامنظم تشکیل می دهند.

از تمام کهکشان ها میزان معینی تشعشع الکترومغناطیسی ساطع می شود.برخی کهکشان ها به طرز غیرعادی، مقادیر زیادی تشعشع تابش می کنند.این کهکشان ها،«کهکشان های فعال» نامیده می شوند.

در اثر انفجار کهکشان، نور و امواج رادیویی بسیار شدیدی ساطع می‌شود و ستارگان کهکشان مزبور نیز نابود می‌شوند. ولی هنوز علت دقیق انفجار کهکشانها مشخص نشده است. حدود چندین سال پیش، اخترشناسان رادیویی برای نخستین بار کهکشان های انفجاری را کشف کردند.

خانه ما در یکی از این کهکشان ها به نام راه شیری قرار گرفته است. این کهکشان از مرکز انفجار بزرگ، در حدود۸ تا۱۰ میلیارد سال نوری فاصله دارد. تعداد ستارگان آن بین۲۰۰ تا۴۰۰ میلیارد عدد تخمین زده شده که بیشتر آنها از زمین قابل رؤیت نیستند.

بیشتر کهکشان ها از کهکشان های همسایه خود صدهزار سال نوری فاصله دارند. اما به هرحال، بعضی از کهکشان ها تا اندازه ای به یکدیگر نزدیک می شوند که این نزدیکی بیش از حد کهکشان ها ممکن است، توام به تصادم آنها گردیده و به دنبال این عمل یک تغییر شکل بنیادی در شکل ظاهری آنها صورت پذیرد.

دو نوع تئوری اصلی در مورد منشاء کهکشان ها مطرح است که سرآغاز هر دو نوع تئوری انفجار بزرگ است. انفجاری که ۱۰ تا ۲۰ بیلیون سال پیش رخ داد و سرآغاز جهان شد. اندکی پس ازآن انفجار، مقادیری از گاز به یکدیگر پیوستند. سپس گرانش به آرامی آنها را به کهکشان ها تبدیل نمود. تفاوت این دو تئوری در بیان نحوه رشد کهکشان ها است. تئوری نوع اول بر این اساس است که ابتدا اجرام کوچک شکل گرفتند و از پیوستن این اجرام کهکشان ها به وجود آمدند. بر اساس تئوری نوع دوم نخست کهکشان ها و خوشه های کهکشانی به وجود آمده اند. سپس ستارگان و اجرام کوچک در دل این کهکشان ها پدیدار شدند. با اینحال همه تئوریهای مربوط به تشکیل کهکشان ها پس از انفجار بزرگ به این نتیجه رسیده اند که پس از شکل گیری نخستین کهکشان ها، این روند متوقف شده و هیچ کهکشان جدیدی به وجود نیامده است یا دست کم تعداد بسیار اندکی کهکشان جدید ایجاد شده است.

گردآوری:

سپیده بید مشکی پور (عضو انجمن نجوم تبیان)

تنظیم برای تبیان:

ا.م.گمینی