شب یلدا 30 آذر یا اول دی؟
یلدا از قدیمی‌ترین آیین‌های ایران زمین که بیانگر شب زایش مهر است ریشه‌ای هشت‌هزار ساله در تار و پود فرهنگ و تمدن ما ایرانیان داشته است و همه ساله مانند گذشته با شكوه هر چه بیشتر پاس داشته می‌شود.
یلدا از دید نجومی رسیدن خورشید به نقطه‌ی انقلاب زمستانی و آغاز فصل زمستان است. در واقع انحراف 23.5 درجه‌ای محور حركت وضعی زمین باعث می‌شود تا ما در عرض یك‌سال شاهد رسیدن خورشید به دو اعتدال بهاری و پاییزی و دو انقلاب تابستانی و زمستانی باشیم. در اعتدالین میزان شب و روز در نیمكره یكسان می‌شود ولی در انقلابین میزان شب و روز در نیمكره‌ی زمین متقارن خواهد بود. به طوری‌كه در شب یلدا شاهد طولانی‌ترین شب سال در نمیكره‌ی شمالی خواهیم بود و این در حالی است كه در نیمكره‌ی جنوبی طولانی‌ترین روز سال رخ می‌دهد.
اما طولانی‌ترین شب سال در زمانی روی می‌دهد كه خورشید به نقطه‌ی انقلاب زمستانی نزدیك باشد و این زمان در تاریخ یك‌شنبه 1 دی 1387 در ساعت 15:34 رخ خواهد داد. پس نزدیكترین شب به این تاریخ یعنی شب 1 دی تا بامداد 2 دی رسماً طولانی‌ترین شب سال خواهد بود. حال سوال این‌جا است كه چرا شب یلدا در سال 1387 یك روز دیرتر رخ داد؟
برای پاسخ به این پرسش بهتر است با قاعده‌ی نوروز تحویلی مقداری بیشتر آشنا شوید. اگر دقت كرده باشید تحویل سال همه ساله ممكن است بین تاریخ‌های 29 و 30 اسفند و 1 فروردین اتفاق افتد. در واقع این نشان می‌دهد كه تقویم شمسی ما دچار تغییر و تحول در تعداد شبانه روزهای هر ماه است. در این قاعده آمده است:
الف: اگر لحظه‌ی تحویل سال بین ساعات 00 تا 12 باشد همان روز را به عنوان آغاز سال جدید (1 فروردین) در نظر می‌گیرند.
ب: اگر لحظه‌ی تحویل سال بین ساعت 12 تا 24 باشد فردای آن روز به عنوان اولین روز از سال جدید (1 فروردین) در نظر می‌گیرند.
تقویم برجی:
تقویم قدیمی شمسی در ایران كه قبل از سال 1304 استفاده شده به تقویم برجی مرسوم بوده است. این تقویم میزان دقیق عبور خورشید از هر برج دایرة‌البروج را بر اساس مختصات طول دایرة‌البروجی مورد محاسبه قرار داده است. ولی با توجه به تغییرات طول ماه در طی هر سال این مسأله باعث اختلال در نظم اداری آن دوران می‌شد. لذا طی بررسی‌های صورت گرفته خورشید به طور متوسط 6 ماه اول سال را در 31 شبانه‌روز و 5 ماه دیگر را در 30 شبانه روز و برج حوت یا اسفند را در 29 شبانه روز و در سال‌های كبیسه تا 30 شبانه روز نیز طی می‌كند. لذا اكنون ممكن است شب یلدا همیشه در تاریخ مورد نظر رخ ندهد و گاهی اوقات یك شبانه روز زودتر یا دیرتر از موعد شاهد طولانی‌ترین شب سال باشیم. برای مثال در شهر تهران میزان طولانی‌بودن شب بین غروب خورشید در 30 آذر تا طلوع خورشد در 1 دی، 12 ساعت و 45 دقیقه و 55 ثانیه است و در شب 1 دی تا صبح 2 دی این میزان 1 ثانیه افزایش می‌یابد.
پس شب یلدای واقعی اول دی ماه است نه 30 آذر. زیرا یک ثانیه از شب قبل و بعد خود بلندتر است.
تألیف:
علی ابراهیمی سراجی
ویرایش:
ا.م.گمینی
