مردی سرشته با علی علیه السلام

ابوعیسی عبدالرحمان بن یسار انصاری کوفی، معروف به «ابن ابی لیلی»، فقیه، قاضی و محدث شیعی قرن اول هجری قمری است.

تاریخ ولادت او معلوم نیست، اما در منابع آمده است که در زمان خلافت عمر به دنیا آمد (خطیب بغدادی، ج 10، ص 199). پدر او، ابولیلی، مدنی انصاری و از یاران پیامبر اکرم(ص) بود که همراه وی در جنگ احد و جنگ های پس از آن شرکت داشت و سپس به کوفه رفت و در کنار حضرت علی(ع) جنگید و در رکاب او در جنگ صفین شهید شد (نووی، ج 1، ص 303؛ ابونعیم اصفهانی، ج 4، ص 351).

عبدالرحمان از محدثان بنام مسلمان است که از افراد بسیاری حدیث شنید. معروف ترین کسانی که وی از آنها روایت کرده است، عبارت اند از:

علی بن ابی طالب(ع)، عثمان بن عَفّان، مُعاذ بن جَبَل، مقداد، ابن مسعود، سهل بن حنیف، عبدالرحمان بن ابی بکر، قیس بن سعد، عبدالله بن زید عبدربه، اوموسی، ام هانی دختر ابوطالب، صهیب، زبد بن ارقم، انس بن مالک، عبدالله بن عکیم، عبدالرحمان بن سمرة، ابوسعید خدری، ابوذر، ابن عمر، ابن ابی کعب، کعب بن عجزة، ابوایوب و پدر خود ابولیلی (ابی حجر، ج 6، ص 260؛ نووی، ج 1، ص 304، ابونعیم، ج 4، ص 353).

ابن ابی لیلی در مسائل فقهی و علم احکام صاحب نظر بود و در حدیث نیز شهرت بسیاری داشت و کسان بسیاری از او روایت کرده اند، از جمله پسرش عیسی، مجاهد بن جبر، حکم بن عتیبة، ثابت البنانی، سُلیمان الاعمَش، زیدبن حارث، عطا بن سائب، اسماعیل بن ابوخالد، عبدالملک بن عمیر، ابواسحاق شیبانی، یحیی بن جزار و نوه ی خود عبدالله بن عیسی (ابن حجر، ج 6، ص 260- 261؛ ابونعیم، ج 4، ص 351- 355).

اکثر رجال شناسان ابن ابی لیلی را به نیکی و پارسایی و پرهیزکاری ستوده اند و او را ثقه دانسته اند. وی از پیروان حضرت علی(ع) و از مدافعان او در برابر مخالفان بود. ابن ابی لیلی در جنگ های جمل و صفین و نهروان نیز شرکت داشت و برخی از رویدادهای صفین را نیز روایت کرده است (ابن خلکان، ج 3، ص 126؛ خطیب بغدادی، ج 10، ص 200).

وی پس از به شهادت رسیدن حضرت علی(ع) نیز در راه او پایدار بود. در روزگار فرمانروایی حجاج بن یوسف ثقفی (متوفی 95 ق) به فرمان او عهده دار منصب قضا در کوفه شد، ولی پس از مدتی حجاج بن یوسف به او خشم گرفت و او را بر کنار کرد (ذهبی، ج 1، ص 58).

گفته شده است که حجاج از او خواست که حضرت علی(ع) را ناسزا بگوید، اما وی خودداری کرد و مورد خشم حجاج قرار گرفت و به سختی تنبیه شد؛ بدین سبب هنگامی که ابن اشعث در 83 ق با حجاج جنگ آغاز کرد، این ابی لیلی نیز به یاری او شتافت. تاریخ درگذشت ابن ابی لیلی محل تردید است. چگونه درگذشت او نیز در منابع ذکر نشده است. به روایت بیشتر منابع او در 83 ق درگذشته است .