استفاده گسترده امام حسن عسکری (علیه السلام) از علم غیب

در ابتدا سؤالی مطرح می شود که آیا جز خداوند متعال کسی از غیب آگاهی دارد یا نه؟ بعضی از آیات به صراحت آگاهی از غیب را برای غیر خدا نفی می کند: قُلْ لا یَعْلَمُ مَنْ فِی السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ الْغَیْبَ‏ إِلاَّ اللَّهُ وَ ما یَشْعُرُونَ أَیَّانَ یُبْعَثُونَ ¹بگو: «كسانى كه در آسمانها و زمین هستند غیب نمى‏دانند جز خدا، و نمى‏دانند كى برانگیخته مى‏شوند!» قرآن در جای دیگر می فرماید: عالِمُ الْغَیْبِ‏ فَلا یُظْهِرُ عَلى‏ غَیْبِهِ أَحَداً ²؛ داناى غیب اوست و هیچ كس را بر اسرار غیبش آگاه نمى‏سازد.

با توجه به این دو آیه و آیات مشابه علم به غیب برای غیر خدا منتفی است. پس چگونه اخباری که درباره خبر دادن پیامبر و امامان شیعه در تاریخ و روایات آمده را توجیه کنیم؟ و یا اینکه این روایات چون مخالف نص قرآن است باید کنار گذاشته شود. در ابتدا باز به خود قرآن مراجعه می کنیم که قرآن خود را تفسیر می کند برخی از آیات با آیات دیگر توضیح داده می شود و منظورش روشن می شود. آیا آیه ای نداریم که در آن علم عیب را برای پیامبر عظیم الشأن اسلام ثابت کرده باشد؟ ذلِكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ‏ نُوحیهِ إِلَیْكَ وَ ما كُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یُلْقُونَ أَقْلامَهُمْ أَیُّهُمْ یَكْفُلُ مَرْیَمَ وَ ما كُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ یَخْتَصِمُونَ ³؛ (اى پیامبر!) این، از خبرهاى غیبى است كه به تو وحى مى‏كنیم؛ و تو در آن هنگام كه قلمهاى خود را(براى قرعه‏كشى) به آب مى‏افكندند تا كدامیك كفالت و سرپرستى مریم را عهده‏دار شود، و (نیز) به هنگامى كه (دانشمندان بنى اسرائیل، براى كسب افتخار سرپرستى او،) با هم كشمكش داشتند، حضور نداشتى؛ و همه اینها، از راه وحى به تو گفته شد.) و در همین مضمون باز قرآن دارد که:

تِلْكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ‏ نُوحیها إِلَیْكَ ما كُنْتَ تَعْلَمُها أَنْتَ وَ لا قَوْمُكَ مِنْ قَبْلِ هذا فَاصْبِرْ إِنَّ الْعاقِبَةَ لِلْمُتَّقینَ.⁴

ذلِكَ مِنْ أَنْباءِ الْغَیْبِ‏ نُوحیهِ إِلَیْكَ وَ ما كُنْتَ لَدَیْهِمْ إِذْ أَجْمَعُوا أَمْرَهُمْ وَ هُمْ یَمْكُرُونَ.⁵ از این آیات معلوم می شود که خود خداوند علوم غیبی که هیچ کس از آن مطلع نیست را به پیامبرش خبر می دهد. و یا پیش بینی هایی که خداوند به وسیله قرآنش به پیامبرش و از طریق حضرت به مسلمانان خبر داد. مانند پیروزی بر رومیان⁶ و فتح مکه ⁷ که در سالهای بعد محقق شد.

بنابراین غیر خدا اگر خدا بخواهد می تواند از غیب مطلع باشد. مطلب دیگر اینکه در آیاتی که علم غیب را منحصر به خداوند کرده بیشتر مربوط به زمان قیامت است، مانند آیه اول که ذکر شد. با مطالعه در زندگانی امام عسکری علیه السلام چنین به نظر می رسد که: آن حضرت بیش از امامان دیگر آگاهی غیبی خود را آشکار می ساخته است. براساس تحقیق یکی از دانشمندان معاصر از کرامات و گزارشهای غیبی و اقدامات خارق العاده امام قطب راوندی در کتاب خرائج جمعا چهل مورد، سید بحرانی در مدینه المعاجز صد و سی و چهار مورد، شیخ حر عاملی در اثبات الهداة صد و سی و شش مورد و علامه مجلسی در بحارالانوار هشتاد و یک مورد را ثبت کرده اند.⁸

و اما چند نمونه از آگاهی از غیب امام حسن عسکری صلوات الله علیه:

1. خبر کشته شدن معتز:

محمد بن على السمرى گفت: داخل شدم بر أبى أحمد عبیداللَّه بن عبداللَّه و پیش او نامه ای از ابى محمد(ع) بود، در آن نوشته شده بود كه من فرود مى‏آرم بلاى خداى را بر این طاغى یعنى الزبیرى و او گیرنده بود آن حضرت را و سه روز شده بود پس چون روز سوم شد بسرش آمد آنچه امام فرموده بود. و دیگر گفت كه نوشت آن حضرت بسوى من كه فتنه فرو خواهد گرفت شما را بر حذر باشید پس چون سه روز گذشت در میان بنى هاشم فتنه افتاد پس من نوشتم به ایشان كه آیا آن فتنه این بود فرمود كه نه ولیكن غیر اینست پس چون چند روز گذشت امر معتز بوقوع آمد و او كشته شد. ⁹

2. خبر از آزادی از زندان:

حَدَّثَنَا أَبُو هَاشِمٍ قَالَ‏ شَكَوْتُ إِلَى أَبِی مُحَمَّدٍ ضِیقَ الْحَبْسِ وَ ثِقْلَ الْقَیْدِ فَكَتَبَ إِلَیَّ تُصَلِّی الظُّهْرَ الْیَوْمَ فِی مَنْزِلِكَ فَأُخْرِجْتُ فِی وَقْتِ الظُّهْرِ وَ صَلَّیْتُ فِی مَنْزِلِی كَمَا قَالَ علیه السلام ... ابو هاشم جعفری می گوید: زندانی بودم از فشار زندان و سنگینی غل و زنجیر به حضرت شکایت کردم. امام در پاسخ نوشت: امروز نماز ظهر را در منزل خود خواهی خواند. طولی نکشید از زندان خلاص شدم و نماز را در منزل خواندم! ¹⁰

3. آگاهی از آنچه در ذهنها می گذرد:

از نصیر خادم روایت كرده كه گفت: بارها از حضرت عسكرى علیه السّلام شنیدم كه با غلامان‏ خود به زبان آنها سخن می گفت، و در میان ایشان ترك و رومى و صقالبى بود (و با هر كدام به زبان خودشان گفتگو می كرد) من در شگفت شدم و با خود گفتم: اینكه در مدینه بدنیا آمده و تا (پدرش) امام هادى علیه السّلام از دنیا رفت خود را به كسى نشان نداد و كسى او را ندید! این چگونه است؟! حضرت رو به من كرده فرمود: همانا خداى عز و جل حجت خود را از میان سایر مخلوق آشكار و ممتاز می كند، و علم شناسائى هر چیز را به او می دهد، و او زبانها و نسبها و پیش آمدها را می داند، و اگر چنین نباشد میان حجت و امام با رعیت و سایر مردم فرقى نخواهد بود. ¹¹

4. پیش بینی مرگ مهدی عباسی:

از احمد بن محمد روایت كند كه گفت: مهدى عباسى دست به كشتار موالیان ترك و وابستگان خود زد من نامه به حضرت عسكرى علیه السلام نوشتم كه: سپاس خداى را كه او را از ما به خود سرگرم كرد، زیرا من شنیده بودم شما را تهدید كرده و گفته است: من ایشان را از روى زمین برمی دارم، امام عسكرى علیه السلام به من نوشت: این سخن عمرش را كوتاه‏تر كرد، از امروز پنج روز بشمار و روز ششم پس از خوارى و ذلتى كه به او برسد كشته خواهد شد، و چنان شد كه فرمود. ¹²

سید روح الله علوی

بخش عترت و سیره تبیان

پی نوشت ها:

1. سوره نمل، آیه 65، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی

2. سوره جن، آیه26 ، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی

3. آل عمران، آیه 44، ترجمه آیت الله مکارم شیرازی

4. سوره هود آیه 49

5. سوره یوسف، آیه 102

6. آیات ابتدایی سوره روم

7. سوره فتح، آیه 27

8.سیره پیشوایان، مهدی پیشوایی، ص 644،ناشر مؤسسه امام صادق

9. كشف الغمة-ترجمه و شرح زواره‏اى، ج‏3، ص 295،ناشر: اسلامیه‏

10. إعلام الورى بأعلام الهدى ،شیخ طبرسى‏، ص: 373، ناشر: اسلامیه‏

11. ارشاد شیخ مفید، ترجمه سید هاشم رسولى محلاتى، ج‏2، ص: 317 و 316 ،ناشر: اسلامیه‏

12. همان،  ص 319