هدیه‌ای با بدرقه هفتاد هزار ملك
سیماى سورهى انعام
سوره انعام ششمین سوره قرآن است ، عدد آیات آن صد و شصت و پنج و در نقلى صد و شصت و شش مىباشد و نیز قاریان شامى صد و شصت هفت گفتهاند.
عدد كلمات آن : سه هزار و پنجاه و سه و عدد حروف آن دوازده هزار و چهار صد و بیست و دو است.
همهى آیاتش یك جا در مكّه و با تشریفات خاصّى نازل شده است. جبرئیل، این سوره را با بدرقهى هفتاد هزار فرشته بر پیامبر خدا (صلى اللَّه علیه و آله) نازل كرد.
در هیچ سورهاى به اندازهى این سوره، كلمهى «قُلْ» نیامده است. تكرار 44 بار این خطاب به پیامبر، شاید به خاطر آن است كه در این سوره، عقائد باطل و انحرافها و توقّعات بى جاى مشركان بیان شده و لازم است قاطعیّت در كار باشد. این مطلب بیانگر آن است كه پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) مأمور است متن وحى را بىكم و كاست بگوید.
فضیلت سوره
1- (عیاشى- جلد اول) : حضرت صادق (علیه السّلام) فرمود: سوره انعام یك دفعه نازل شد و هفتاد هزار ملك آن را مشایعت و تعظیم نمودندچرا كه در هفتاد موضع این سوره، نام الهى مندرج است، و اگر مردم فضل قرائت این سوره را بدانند ، هرگز آن را ترك نمی كنند و همیشه به قرائت آن مشغولند.
2- از امام صادق (ع) نقل شده كه فرموده است: «هر گاه نقصانى به تو رسید كه از آن ترسیدی سوره انعام را بخوان كه در این صورت دیگر آنچه مىترسى به تو نخواهد رسید».
3- از امام صادق (علیه السلام) نقل شده: «هر كه از خداوند حاجتى داشته باشد كه میخواهد بر آورده شود، چهار ركعت نماز (به دو سلام) با فاتحه الكتاب و سوره انعام بخواند و بعد از آنكه از قرائت فارغ شد، بگوید:
یا كریم یا كریم یا كریم، یا عظیم یا عظیم یا عظیم، یا اعظم من كل عظیم یا سمیع الدعاء، یا من لا تغیره اللیالى و الایام. صل على محمد و آل محمد.
و ارحم ضعفى و فقرى و فاقتى و مسكنتى یا من رحم الشیخ یعقوب حین رد علیه یوسف قرة عینه. یا من رحم ایوب بعد طول بلائه. یا من رحم محمداً و من الیتم آواه و نصره على جبابرة قریش و طواغیتها و امكنه منهم. یا مغیث یا مغیث یا مغیث ....
به خدا قسم اگر این دعا را بخوانى و همه حوائج خود را از خدا بخواهى، به تو عطا مىكند». (ترجمه مجمع البیان ج 8)
4- در تفسیر برهان از حضرت رضا (علیه السّلام) روایت شده است: سوره انعام یك دفعه نازل شد و هفتاد هزار ملك مشیع آن و به تسبیح و تهلیل و تكبیر مشغول بودند. هر كه آن را قرائت كند آن ملائكه براى او تسبیح گویند تا قیامت. (برهان، ج 1)
5- ابن عباس نقل نموده: هر كه سوره انعام را هر شب بخواند روز قیامت از آمنین باشد و هرگز آتش جهنم به چشم نبیند.(مجمع البیان ج 2)
6- پیغمبر اكرم (صلّى اللّه علیه و آله و سلّم) فرمودند: هر كس سوره انعام را از اول سوره تا آخر آیة یَكْسِبُونَ قرائت كند خداوند چهل هزار فرشته را موكل گرداند كه ثواب عبادات خودشان را تا روز قیامت براى او بنویسند.
چرا این سوره انعام (چارپایان) نامیده شد؟
سوره انعام هم، چون هر سوره دیگرى از قرآن نور توحید مىتاباند، و فروغ ایمان به خدا را در ضمیر انسان مىافكند، ولى چرا بدین نام، خوانده شد و مثلا نامهایى چون «الحى القیوم» یا «الصمد الاحد» یا «القدوس الاعلى» یا «الحمد و التسبیح» ندارد. و از میان همه نامها آن را به نام «انعام» خواندهاند.
در هیچ سورهاى به اندازهى این سوره، كلمهى «قُلْ» نیامده است. تكرار 44 بار این خطاب به پیامبر، شاید به خاطر آن است كه در این سوره، عقائد باطل و انحرافها و توقّعات بى جاى مشركان بیان شده و لازم است قاطعیّت در كار باشد. این مطلب بیانگر آن است كه پیامبر (صلى اللَّه علیه و آله) مأمور است متن وحى را بىكم و كاست بگوید
«چارپایان» در قرآن نماد بىخردى اند و انسان تصور می كند كه چنین موجوداتى نباید در حوزه ایمان و معرفت جایى داشته باشند، با وجود این خداوند این سوره را «انعام، چارپایان» نامید، به این علت كه نظر ما را درباره انعام دگرگون كند و دریابیم كه اینها نیز از نعمتهاى پروردگارند، و براى ما ایجاد مسئولیتهایى مىكنند. (در آیات 138 تا 148)
در این مورد بعضی نیز گفته اند: چون مشركان جزیرة العرب به اعتقاد خود، بعضى چهارپایان را حلال و برخى را حرام مىدانستند، قرآن در مقام مبارزه با اینگونه خرافات و باورهاى غلط، از آیهى 136 این سوره به بعد، احكامى را در مورد چهارپایان بیان مىدارد كه بدین جهت این سوره، «انعام» نام گرفته است.
انعام و بدعتهای عوام
عجیب است كه بعضى از این سوره، تنها به خواندن الفاظ آن قناعت مىكنند، و جلسات عریض و طویلى براى «ختم انعام» و حل مشكلات شخصى و خصوصى خود با تشریفات ویژهاى تشكیل مىدهند كه بنام جلسات ختم انعام نامیده مىشود، مسلما اگر در این جلسات به محتواى سوره دقت شود، نه تنها مشكلات شخصى، مشكلات عمومى مسلمانان نیز حل خواهد شد، اما افسوس كه بسیارى از مردم به قرآن به عنوان یك سلسله «اوراد» كه داراى خواص مرموز و ناشناخته است مىنگرند و جز به خواندن الفاظ آن نمىاندیشند، در حالى كه قرآن سراسر درس است و مكتب، برنامه است و بیدارى، رسالت است و آگاهى.(تفسیر نمونه ج5)
سید عبد الحسین طیب در تفسیر «اطیب البیان فی تفسیرالقرآن می نویسد: این ختم كه امروزه بین عوام متعارف شده و ادعیه ای كه در اواسط آن میخوانند آنچه فحص كردیم مدركى از اخبار بدست نیامد مثل بسیار از ختوم متعارفه بین عوام بلكه خواص مثل ختم أَمَّنْ یُجِیبُ یا بعدد اسم على یا فاطمه یا ابا الفضل، یا طلسمات یا صورت مهر نبوت یا باطل السحر یا ادعیه مجعوله از شیّادین و جادوگران و كتاب فروشان و امثال اینها و بدعتهاى زنانه كه قطعا از معصوم صادر نشده در قرآن مجید میفرماید:«فَوَیْلٌ لِلَّذِینَ یَكْتُبُونَ الْكِتابَ بِأَیْدِیهِمْ ثُمَّ یَقُولُونَ هذا مِنْ عِنْدِ اللَّهِ لِیَشْتَرُوا بِهِ ثَمَناً قَلِیلًا فَوَیْلٌ لَهُمْ مِمَّا كَتَبَتْ أَیْدِیهِمْ وَ وَیْلٌ لَهُمْ مِمَّا یَكْسِبُونَ» معذرت میخواهم تكفیرم نكنید. (اطیب البیان فی تفسیر القرآن ج 5)
نوشته آمنه اسفندیاری – گروه دین و اندیشه تبیان
منابع:
- تفسیر نور، ج 3
- تفسیر نور، ج 5
- تفسیر احسن الحدیث، ج 3
- تفسیر اثنی عشری، ج 3
- تفسیر هدایت، ج 3
- انوارالعرفان فی تفسیر القرآن، ج 12
- ترجمه مجمع البیان، ج 8
- اطیب البیان فی تفسیر القرآن، ج 5
