فراسوی ترجمه

سیری در ترجمه های فارسی قرآن (11)

اشاره:

سلسله نوشتار " فراسوی ترجمه " تلاش دارد تا با مطالعه مورد پژوهانه، گزارشی توصیفی و تاریخی از ترجمه های قرآن به زبان فارسی و سیر تحول ترجمه نگاری قرآن را ارائه نماید. در هر شماره از این سلسله، به تفکیک هر قرن، ترجمه های قرآن مربوط به همان سده، معرفی و تبیین می شود.

عبد المحمد آیتی ( 1367 ش )

استاد عبد المحمد آیتی (متولد 1305)یکی از برجسته ترین مترجمان و ادبای امروز ایران و عضو فرهنگستان زبان و ادبیات فارسی است. ترجمه او از قران کریم در سال 1367 به چاپ رسید و با استقبال خوانندگان و توجه ویژه منتقدان عرصه ترجمه مواجه شد. به اعتقاد یکی از ترجمه پژوهان معاصر این اثر ارزش ادبی فراوان دارد و از جمله آثار ماندنی و جاوید به شمار می رود. وی سلامت و استحکام جمله بندی، پرهیز از سره نویسی فارسی، اجتناب از عربی گرائی افراطی و دوری از هر گونه حشو و زوائد را از ویژگی های این ترجمه ارزشمند می داند. البته همین ترجمه پژوه، بیش از صدو هفتاد اشکال خرد و کلان نیز بر این ترجمه گرفته است.[1] این ترجمه از جهت گزینش معادل های زیبا برای کلمات موجود در قرآن ستوده شده است. به دلیل اهمیت و ارزش ترجمه آیتی ،مقالات متعددی در نقد آن به رشته تحریر در آمده است و این ترجمه را از جهت ساختار نحوی و صرفی عبارات، واژه گزینی، عدول از قرائت مشهور و میزان دخالت عنصر تفسیر بررسی کرده اند.

ابو القاسم امامی (1370 ش)

دکتر ابوالقاسم امامی از اساتید دانشکده الهیات دانشگاه تهران دارای ترجمه ای است از قرآن مجید که در سال 1370 ش منتشر گردید. در این اثر مترجم سعی نموده با استفاده از توانایی های زبان فارسی دری و ترجمه های کهن فارسی ترجمه ای استوار ارائه دهد، که از جهت بلاغت و شیوایی همخوان و هماهنگ با قرآن باشد.[2] از این جهت ترجمه ای محتوایی با در نظر گرفتن قواعد زبانی و مراعات شر ایط ساختاری جملات در زبان فارسی ارائه شده و افزوده ها و توضیحات و سیعی در آن به چشم نمی خورد و موارد اندکی که موجود است بدون پرانتز در داخل متن ذکر شده است.علاوه بر این آنچه از آیات به ضرورت بلاغت حذف گشته در پاورقی توضیح داده شده تا متن کلام دچار از هم گسیختگی نشود.یکی دیگر از نکات مثبت ترجمه این است که برای بسیاری از کلمات قرآنی که عین عربی آنها در ترجمه های دیگر ذکر گشته معادل یابی شده است.[3] یکی از ترجمه پژوهان معاصر این ترجمه را بهترین ترجمه قران تا زمان حاضر دانسته است و برای آن ویژگی هائی مانند: معادل یابی کلمات قران بر پایه فارسی روان، نشان دادن توانایی زبان فارسی در ارائه پیام الهی، ارائه هنر زیبا شناختی لفظی و معنوی زبان فارسی و درآمیختن اسلوب ادب و شیوه هنر بر شمرده است.[4]

سید جلال الدین مجتبوی ( 1372 ش )

استاد سید جلال الدین مجتبوی (1378ـ1307 ه ش) که چندین سال ریاست دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران را به عهده داشت آثار متنوعی در زمینه ترجمه از زبان انگلیسی و عربی تألیف کرده است.یکی از ارزشمندترین آثار ماندگار استاد، ترجمه و توضیح قرآن حکیم است که توسط حسین استاد ولی ویرایش شده و در سال 1372 چاپ و شده است.[5]

این ترجمه از دقیق ترین و صحیح ترین ترجمه های معاصر می باشد. مترجم تأکید بسیاری بر رعایت دقت و همگامی ترجمه با متن داشته است.

روش مترجم مطابقت دقیق ترجمه با متن آیات بوده که اضافات و توضیحات تفسیری را برای درک و فهم معانی آیات همراه ترجمه آورده است.

مترجم در مؤخره اعلام می كند که در این برگردان تا آنجا که میسر بوده از کلمات فارسی استفاده کرده ولی اعتقادی به نوشتن فارسی سره نداشته است.یکی از خصوصیات ممتاز این ترجمه آن است که مترجم سعی کرده از کلمات عربی کمتر استفاده کند و برای آنها معادلهای فارسی در نظر بگیرد و دیگر اینکه در برگرداندن واژه های قرآنی و ترکیب آیات دقت زیادی به کار گرفته است.[6]

ترجمه تفسیر بیان السعاده (1372 ش)

تفسیر بیان السعاده از حاج سلطان محمد تابنده گنابادی معروف به سلطانعلیشاه از علمای صوفی است.همت مفسر در ارائه مباحث عرفانی و فلسفی با گرایش شیعی و بهره گیری از اقوال معصومین(ع) است. ترجمه آیات توسط مترجمین محمد رضا خانی و حشمت الله ریاضی به زبان ساده و روان و تا حدی تحت اللفظی اما با رعایت ساختار زبان فارسی ارائه شده است از این رو با اندکی تسامح می توان آن را در شمار ترجمه های معادل قرار داد. در ترجمه برخی از آیات توضیحات بسیار کوتاه تفسیری نیز وجود دارد که از متن جدا نشده است.[7]

احمد کاویا نپور ( 1372 ش )

احمد کاویانپور سرهنگ ارتش و از خاندان علم و دین است وی پس از آنکه در سال 1357 از خدمت ارتش باز نشسته شد به تحقیق و پژوهش روی آورد و از جمله قران را به زبان آذری و فارسی ترجمه کرد.ترجمه کاویان پور در سال 1372 از سوی انتشارات اقبال منتشر گردید.

این اثر که ترجمه ای ادبی و شیوا همراه با توضیحات و زیر نویس است با استفاده از تفسیر ابو الفتوح رازی و کشف الحقایق نگارش یافته است.در تقریظی که آیت الله وحیدی بر این اثر نگاشته است آن را ترجمه ای دقیق نامیده که در آن سعی شده است هیچ چیز و لو یک حرف در ترجمه از متن قران زیاد کم نشود. همچنین ایشان این ترجمه را از جهت روان و ساده بودن و دقت در واژه گزینی ستوده است.[8] گفتنی است این ترجمه توضیحات و اضافات زیادی دارد که شامل نکات تفسیری،شرح آیات و واژگان و ذکر مخدوفات می شود که اکثر آنها داخل پرانتز قرار گرفته و بخش از آن نیز در زیر نویس ارائه شده است.

ترجمه کاظم پور جوادی ( 1372 ش )

دکتر کاظم پور جوادی از مترجمین و قرآن پژوهان معاصر است. ترجمه ایشان از قرآن سلیس و روان است که بر اساس قواعد نحوی زبان فارسی و به تعبیر مترجم از انتخاب برابر نهاده های فارسی و حداقل کلمات و واژه های دخیل نگارش یافته است.آقای بهاء الدین خرمشاهی كه ویراستار این ترجمه می باشند آن را چنین معرفی می کند:«این ترجمه یکی از روان ترین و خوشخوان ترین ترجمه های عصر جدید است. اما همواره میزان دقت علمی اش و مطابقه اش با نص مقدس قرآن، به اندازه روانی و خوشخوانی اش نیست.»[9] روش ترجمه ،روش معادل است و دارای توضیحات مختصری در داخل پرانتز می باشد. بر ترجمه پور جوادی انتقاداتی مانند عدم دقت در ترجمه آیات اعتقادی، عدم دقت در معادل گزینی، ایجاز مخل، رعایت نشدن همسانی در ترجمه و ابهام در ترجمه ذکر شده است.[10]

اکبر یزدان پناه ( 1378 ش )

ترجمه اکبر یزدان پناه از قرآن کریم به انضمام ترجمه انگلیسی و با عنوان« القرآن الکریم عربی فارسی انگلیسی» عرضه شده است.[11] اثر ترجمه ای محتوایی معادل بوده و به سبکی ساده و روان نگارش یافته است. معادل گزینی مترجم مطابق با نثر معیار می باشد و سعی او در آن بود که حتی الامکان ترجمه ای شیوا و ادبی از آیات الهی ارائه دهد که اما توفیق چندانی در این زمینه نیافت. مترجم توضیحات اندک تفسیری را متمایز از متن و با پرانتز ارائه داده است.

ترجمه گرمارودی ( 1383 ش )

ترجمه دکتر سید علی گرمارودی از قران کریم در سال 1383 منتشر شد.مؤلف ادیب این اثر برای نگارش آن که یکی از دقیق ترین و ادبی ترین ترجمه های قران است حدود پنچ سال تلاش نموده است.دکتر خرمشاهی که مقدمه مفصلی بر این ترجمه نوشته است شیوائی ، امانت و زیبائی آن را ستوده است.[12] مترجم در مؤخره ترجمه چند ویژگی مهم را برای آن بر می شمارد از جمله آنکه زبان ترجمه، نثر معیار با اندک چاشنی باستان گرائی است. در این اثر مترجم برای برخی از کلمات معادل هائی را از کلماتی که در زبان معیار یا در متون کهن بکار رفته برگزیده است مانند ترجمه جبار به "کام شکن". ایشان در ترجمه واژگان به وجوه و نظائر هر کلمه توجه داشته و برای کلماتی که دارای چند معنا است در هر جا معنای متناسب آورده است. افزون بر این نکات ویرایشی در متن ترجمه به طور کامل رعایت شده است.[13] یکی از امتیازات مهم این اثر، زیر نویسهای بسیار سودمند و علمی آن است که در آنها گزینش برخی از واژه ها به منابع فارسی قدیم و جدید مستند شده است.

ترجمه تفسیر راهنما (1385 ش)

یکی از کارهای ارزنده مرکز فرهنگ و معارف قرآن تدوین نخستین تفسیر قرآن با روش ترکیبی است. جلد نخست این تفسیر 20 جلدی که با ساماندهی و تکمیل یادداشت های قرآنی اندیشمند قرآن پژوه آیت الله هاشمی رفسنجانی شکل گرفته است با عنوان تفسیر راهنما منتشر شد. این تفسیر نخست ترجمه آیات را به همراه نداشت اما پس از انتشار هفت جلد مرکز بر آن شد که ترجمه ای برآن بیافزاید. در سال 1385 ترجمه آیات بطور مستقل چاپ شد.

ترجمه تفسیر راهنما یکی از ترجمه های گروهی از قرآن است که با همت گروهی از پژوهشگران مرکز فرهنگ و معارف قرآن به ویژه حجج اسلام صالحی نجف آبادی ، انصاری محلاتی و طالبی به رشته تحریر آمد است.

مولفان این ترجمه تلاش کرده اند تا با رعایت نثر معیار ترجمه ای مطابق و معادل ارائه نمایند. بنابر آنچه در موخره ترجمه آمده است در این ترجمه به معنای اصلی واژه ها توجه ویژه ای شده و از ذکر لازم معنی یا مراد تفسیری اجتناب شده است. توضیحات تفسیری بسیار اندک بوده و افزوده های تفسیری در قلاب قرار گرفته است تا در مرز میان ترجمه و تفسیر رعایت گردد.[14]

ویژگی ممتاز این ترجمه واژه گزینی آن است. مترجمان تلاش کرده اند معانی واژه ها را آنگونه که هست منعکس کنند و ساختار عبارات نیز به گونه ای مورد توجه قرار گیرد که ترجمه از معنای مراد آیه فاصله نگیرد.[15]

ترجمه محمد مهدی فولادوند ( 1373 ش )

محمد مهدی فولادوند فرزند مرحوم محمد حسین بختیاری است.فولادوند در چندین انجمن علمی چون انجمن فلسفه ایران و علوم انسانی یونسکو و انجمن شعرای فرانسه و نویسندگان فرانسه زبان عضویت دارد.از ایشان نزدیک به 30 جلد کتاب به فارسی و فرانسه منتشر شده است.[16] مهمترین اثر وی ترجمه قرآن کریم به فارسی است که در سال 1373 با ویرایش محمد رضا انصاری و سید مهدی برهانی چاپ ونشر یافته است.[17] ترجمه استاد فولادوند ترجمه ای است به فارسی امروزی و سرراست و ساده و بدون سبک و فاقد گرایشهای خاص و افراطی است یعنی نه فارسی گرایی مفرط دارد و نه عربی گرایی: نحو عبارات، پیچیده نیست و بسیار مفهوم است. مهمترین ویژگی این اثر دقت بی نظیر مترجم در مطابقت آن با متن مقدس قرآن کریم است به گونه ای که حتی تأکید هایی را که در نثر و زبان عربی و نیز قرآن کریم فراوان و در فارسی بسیار کمیاب است به نحوی ظاهر کرده اند در مواردی(حدود 2 یا 3 در صد)[18]

این ترجمه دارای توضیحاتی می باشد که در داخل دو قلاب قرار گرفته است. روش مترجم در ترجمه میانه ای از ترجمه تحت اللفظ و ترجمه محتوایی می باشد یعنی دقت و مطابقت ترجمه با اصل آیه و همچنین خوشخوانی و روانی آن هیچکدام فدای دیگری نشده است. علاوه بر این یکی از ویژگیهای کم نظیر ترجمه حاضر،همت مترجم در ارائه یک ترجمه آهنگین در سوره های مکی انتهای قرآن است.

بدون اغراق این ترجمه یکی از دقیق ترین و شیواترین ترجمه های معاصر است،آقایان ملکیان،مهدوی راد،خرمشاهی،خانی در مؤخره ترجمه،آن را از حیث صحت و امانت و به کار گیری معادلهای مصطلح در فارسی امروزین و در عین حال روانی،شیوایی و سادگی بهترین ترجمه در میان ترجمه های منتشر شده در پنجاه سال اخیر می دانند.[19]

نویسنده: محمد خامه گر

فرآوری: جهرمی زاده_گروه دین و اندیشه تبیان

[1] - كوشا، محمد علی، وقف میراث جاویدان، بهار 1375.

[2] - دكتر امامی، ابوالقاسم، ترجمه های جدید، بینات شماره 2 سال اول.

[3] - اهتمام ایرانیان به قرآن، ص 63.

[4] - كوشا، محمد علی، وقف میراث جاویدان، شماره 6، نقدی بر ترجمه ابوالقاسم امامی.

[5]- مجتبوی، سید جلال الدین، قرآن حكیم، انتشارات حكمت، 1372 اثر، تهران.

[6] - اهتمام ایرانیان به قران، ص 128.

[7] - ترجمه تفسیر بیان السعاده فی مقامات العباده، مترجم: محمدرضا خانی، حشمت الله ریاضی، چاپ اول، 1372، مركز چاپ و انتشارات دانشگاه پیام نور.

[8] - كاویان پور، احمد، ترجمه قرآن كریم، انتشارات اقبال، چاپ اول، 1372، تهران.

[9] - دانش نامه قرآن و قرآن پژوهی، ص 551.

[10] - محمد خوان، نقدی بر ترجمه قرآن پورجوادی، بینات، شماره 49 و 50، ص 205.

[11] - القرآن کریم عربی فارسی انگلیسی، ترجمه سی جزء کامل، خطاط: عثمان طه، مترجم: اکبر یزدان پناه نوبت چاپ : اول سال 1378 انتشارات پیک فرهنگ.

[12] - گرمارودی، سید علی، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، تهران، انتشارات ثریانی، 1383 پی گفتار بهاء الدین خرمشاهی، ص 682 - 692.

[13] - همان، پی نگاست مترجم، ص 642-634.

[14] - مركز فرهنگ و معارف قرآن، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، قم، انتشارات بوستان كتاب، 1385 درباره این ترجمه، ص 610.

[15] - بینات، شماره 49 و 50، ص 426.

[16] - اهتمام ایرانیان به قرآن، ص 184.

[17] - فولادوند، محمد مهدی، ترجمه قرآن كریم، چاپ اول، 1373، انتشارات دفتر مطالعات تاریخ و معارف اسلامی.

[18] - قرآن پژوهی، ص 344، بهاء الدین خرمشاهی، نشر فرهنگی مشرق، 1372.

[19] - اهتمام ایرانیان به قرآن، ص 185.