تبیان، دستیار زندگی
میزان تأثیر قرآن کریم در نوع تفکر آن چنان که در مورد فلسفه اسلامی ....
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

حرف تازه ای برای گفتن دارد؟

سیب

یکی از مهم ترین سؤالاتی که درباره فلسفه اسلامی مطرح می شود آن است که آیا می توان ادعا نمود که فلسفه اسلامی فلسفه ای جدید و تازه است؛ فلسفه ای که با فلسفه یونان بسیار متفاوت است؟! به بیان دیگر آیا می توان ادعا کرد که فلسفه اسلامی حرف تازه ای برای گفتن دارد؟ حرفی تازه غیر از آنچه در سایر فلسفه ها گفته شده است؟! برای پاسخ دادن به این پرسش مهم می خواهیم به میزان تأثیر قرآن كریم در شكل گیرى حكمت متعالیه به عنوان نماینده فلسفه اسلامی، بپردازیم. در واقع باید گفت قرآن كریم مهم ترین ركن در ساختار حكمت متعالیه و عمود خیمه این مكتب و نظام فلسفى است و از نقشى قابل توجه برخوردار است. مهم ترین كتاب صدرالمتألهین در حكمت متعالیه كتاب شریف اسفار است که با نگاهى گذرا در آن درمى یابیم كه قرآن كریم تا چه حد در شكل گیرى حكمت متعالیه اثر داشته است. مرورى اجمالى نشان مى دهد كه بیش از 980 بار در اسفار به آیات قرآن كریم اشاره شده است. از این حیث مى توانیم ادعا كنیم هیچ كتاب فلسفى دیگرى در میان كتاب هایى كه در طول تاریخ فلسفه اسلامى نگاشته شده، تا این حد به قرآن كریم رجوع و ارجاع نداشته است. در اینجا براى نمونه به پاره اى از این موارد اشاره مى كنیم:

1. ملاصدرا وقتى نظریه اى را از افلاطون در باب تجرّد نفس نقل مى كند، اشاره مى كند كه این نظریه با قرآن كریم، براى مثال «و طُبِعَ على قلوبِهِم»(1)، «كلاّ بَل رانَ على قُلوبهم»(2) موافق است.(3)

قرآن كریم مهم ترین ركن در ساختار حكمت متعالیه و عمود خیمه این مكتب و نظام فلسفى است و از نقشى قابل توجه برخوردار است.

2. در پاره اى موارد وى به آراء مفسران اشاره دارد; مثلا در توضیح «روح» مى گوید برخى از مفسران «قل الروح من أمر ربى»(4) را چنین تفسیر كرده اند كه امر خداوند كلام اوست و هر موجود زنده اى بااین كلام الهى كه «كن حیاً» زنده خواهد شد. آن گاه وى مى افزاید براساس این نظریه، روح در جسد نخواهد بود; چرا كه روح كلام الهى است و كلام الهى قائم بذات خداوند متعال است، نه قائم به جسد.(5)

3. در بحث اشكال بقاى نفس پس از بدن، مى گوید نفس انسانى داراى مقامات و نشئه هاى ذاتى است كه پاره اى از آن مقامات ونشآت از عالم امر و تدبیر و برخى از عالم خلق و تصویر است. آنگاه در باره شق اول به آیه «قل الروح من امر ربى»(6) استشهاد و در مورد شق دوم به آیه «منها خلقناكم و فیها نعیدكم و منها نخرجكم»(7)استشهاد مى كند.(8)

4. در همین باره، ضمن توضیح ترقیات و تحولات نفس انسانى از یك نشئه به نشئه دیگر به این آیه اشاره مى كند: «و لقد خلقناكم ثمّ صوّرناكم ثمّ قلنا للملائكة اسجدوا لآدم(9).»(10)

مهم ترین كتاب صدرالمتألهین در حكمت متعالیه كتاب شریف اسفار است که با نگاهى گذرا در آن درمى یابیم كه قرآن كریم تا چه حد در شكل گیرى حكمت متعالیه اثر داشته است. مرورى اجمالى نشان مى دهد كه بیش از 980 بار در اسفار به آیات قرآن كریم اشاره شده است.

آنچه در این جا ارائه شد، تنها نمونه اى از صدها مورد استناد و استشهاد و یا حضور قرآن كریم در متن مباحث فلسفى بود. سید جلال الدین آشتیانى از بزرگان محقق در فلسفه اسلامی می گوید(11): «ملاصدرا بواسطه تسلط كامل به فلسفه اشراق و مشاء و بررسى در كلمات عرفا و تفكر در كلمات و آیات و روایات رسیده از طریق وحى و تنزیل، با حسن ابتكارى كه مخصوص او ست فلسفه اسلامى را بصورت تازه اى درآورده و مسائل مهم و غامض فلسفه الهى را تحقیق كرده است.»( 12) بدین ترتیب می توان گفت فلسفه اسلامی در عرصه تفکر و اندیشه سخنی نو و تازه را در بر دارد و هم فلسفه است و هم اسلامی! در مقالات آینده بیشتر درباره این موضوع سخن خواهیم گفت و نشان خواهیم داد که در طول تاریخ تفکر اسلامی وحی الهی همواره به عنوان هادی و رهنمای عقل مطرح بوده است و فلسفه که ثمره عقل بشری است با قرآن و روایات آمیخته و عجین است و همین مسأله رمز تازگی و جذابیت آن بوده است!

پی نوشت ها:

1. توبه، 87.

2. مطفّفین 14.

3. اسفار، ج 8، ص 309.

4. اسراء، 85.

5. اسفار، ج 8، ص 312.

6. اسراء، 85.

7. طه، 55.

8. اسفار، ج 8، ص 392.

9. اعراف، 11.

10. اسفار، ج 8، ص 393.

11- مقدمه استاد آشتیانى بر شرح رساله المشاعر، ص 26 .

12- تأثیر قرآن كریم در شكلگیرى حكمت متعالیه،  مصطفى بروجردى.

مقالات مرتبط :

حرف های عاقلانه یک مسلمان!

یک سؤال مهم!

غفلت کنی کلاهت پس معرکه اس!

اگر کلاف زندگی ات سردرگم شده ...

حاکمیت خدا بر روی زمین!

استعداد خدایابی مردم!

حرف های خدا را بفهمیم!


رادفر ـ کارشناس فلسفه اسلامی

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.