تبیان، دستیار زندگی
ملاصدرا تصریح دارد که قیامت، ساعت خوانده شده است زیرا ساعت از سعی اشتقاق یافته و به معنی آن است که نفوس در جهت مبدا اولی تلاش و سعی می‌کنند و از نظر کمالی مراتب را طی می‌نمایند و به این ترتیب قیامتشان برپا شده و ساعت‌شان فرا می‌رسد.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

قیامت از نظر ملاصدرا

تفكر

در نظام فلسفی صدرالمتألهین قیامت امری زمانمند آن گونه که از ظاهر آیات بر می‌آید نیست. بدین معنی که زمانی در تاریخ فرا رسد که نشانه‌های قیامت آشکار گردد و خورشید تیره و ستاره‌ها پراکنده شوند(1) و زلزله‌ای فراگیر شود(2) و شواهدی از این قبیل ظهور و بروز یابد. بلکه قیامت دارای مراتبی است که منطبق بر مراتب وجودی انسان است. در توضیح آن که از حضرت احدیث اقدس حقیقت حقایق اشیاء تجلی نموده که همان فطرت اولیه و سرشت انسان‌ها است که حقیقت توحید است. (3) آن‌طور که قرآن کریم می‌فرماید: «فطرة الله التی فطر الناس علیها، لا تبدیل لخق الله.»(4)؛ (سرشتی که خداوند انسان‌ها را با آفرید،خلق خداوند تغییر ناپذیرست.)

ملاصدرا تصریح دارد که قیامت، ساعت خوانده شده است زیرا ساعت از سعی اشتقاق یافته و به معنی آن است که نفوس در جهت مبدا اولی تلاش و سعی می‌کنند و از نظر کمالی مراتب را طی می‌نمایند و به این ترتیب قیامتشان برپا شده و ساعت‌شان فرا می‌رسد.

پس از این مرتبه اشیاء و نیز انسان در قوس نزولی از ساحت امکان به وجود وارد می‌شوند یعنی حادث می‌گردند.(5) ملاصدرا از این روند به سقوط اول در مورد انسان تعبیر می‌کند: سقوط اول انسان از فطرت اولی به وجود است که همان جنتی است که قرآن بدان اشاره دارد و می‌فرماید: «یا  ادم اسکن انت و زوجک الجنه»(6)؛ (ای آدم تو و همسرت در بهشت ساکن شوید.) در واقع این جنت شامل دو عالم است: عالم ملکوت روحانی و عالم ملکوت صوری که عالم ملکوت روحانی عالم ارواح عقلی و اعیان ثابته است و عالم ملکوت صوری عالم نفوس و خیال کل می‌باشد.(7)

پس از آن، سقوط دوم انسان هبوط به دار دنیاست، «اهبطوا منها جمیعاً(8)؛ (همه شما از آن پایین بیایید) که عالم ماده و اجسام است که پایین‌ترین مرتبه وجود از نظر کمالات وجودی است. بدین ترتیب قوس نزولی موجودات تحقق می‌یابد. امّا از سوی دیگر همه موجودات در سیر بازگشت و عود به مبدا اولی و همان جایی هستند که از آن هبوط نموده‌اند و همگی قدس صعود را به سوی فطرت اولی طی می‌کنند.(9) که این همان معاد و قیامت ایشان است. آنطور که قرآن کریم می‌فرماید: «کما بداکم تعودون»(10)؛ (همانطور که آغاز کرده‌اید باز می‌گردید.) به بیان دیگر نفس با صعود از مرتبه ماده و دنیایی وارد مرتبه خیال می‌گردد که همان برزخ است و پس از آن هنگامی که به مرتبه عقلی روحانی دست یافت نشأه اخروی آن متحقق می‌گردد.(11)

در نظام فلسفی صدرالمتألهین قیامت امری زمانمند آن گونه که از ظاهر آیات بر می‌آید نیست. بدین معنی که زمانی در تاریخ فرا رسد که نشانه‌های قیامت آشکار گردد و خورشید تیره و ستاره‌ها پراکنده شوند و زلزله‌ای فراگیر شود و شواهدی از این قبیل ظهور و بروز یابد.

ملاصدرا تصریح دارد که قیامت، ساعت خوانده شده است زیرا ساعت از سعی اشتقاق یافته و به معنی آن است که نفوس در جهت مبدا اولی تلاش و سعی می‌کنند و از نظر کمالی مراتب را طی می‌نمایند و به این ترتیب قیامتشان برپا شده و ساعت‌شان فرا می‌رسد.(12) در واقع نفس و نیز همه عالم مدام در حال صیرورت و حرکت است و وقتی به مرتبه عقلی کامل رسید یعنی قوس صعود را طی کرد به اطمینان و سکون عقلی می‌رسد. «یا ایتها النفس المطمئنه إرجعی الی ربک راضیة مرضیة»(13)؛ (ای نفس مطمئنه به سوی پروردگارت راضی و خشنود بازگرد.) بدین ترتیب نفس انسانی با طی هر مرحله به مرتبه وجودی بالاتر صعود می‌کند و قیامت آن مرتبه وجودی برای او برپا می‌شود.(14) لذا می‌توان نتیجه گرفت قیامت از نظر ملاصدرا دارای مراتبی است که با مراتب تکامل نفس در قوس صعود هماهنگی دارد.از این رو تبیین صدرالمتألهین از قیامت براساس آیات قرآنی است اگرچه از ظواهر آنها گذر کرده و به تفسیری مبتنی بر باطن آیات دست یازیده است.

پاورقی‌ها:

1- اذا الشمس کورت و اذا النجوم انکدرت. (تکویر/1و2)

2- إذا زلزلت الارض زلزالها. (زلزال/1)

3- صدرالدین شیرازی، محمد، مفاتیح الغیب، ص 626.

4- روم/30 .

5- صدرالدین شیرازی، محمد، الشواهد الربوبیه، ص 172.

6- بقره / 35

7- صدرالدین شیرازی، محمد، اسرارالآیات، صص 66- 65.

8- بقره / 38 .

9- صدرالدین شیرازی، محمد، اسرارالآیات، ص 22.

10- اعراف/ 29 .

11- صدرالدین شیرازی، محمد، مفاتیح الغیب، ص 171.

12- صدرالدین شیرازی، محمد، اسرارالآیات، ص 167.

13- فجر/ 28- 27.

14- صدرالدین شیرازی، محمد، اسرارالآیات، ص 94.

سایت تبیان

نجمه السادات رادفر

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.