روزی که اسرار هویدا شود!
قیامت از نظر ملاصدرا دارای مراتبی است که بر مراتب وجودی انسان منطبق است. اولین مرتبه آن با مرگ و مفارقت روح و جسم برپا می شود. این مرتبه قیامت صغری نامیده می شود. بعد از بر‌پایی قیامت صغری روح انسانی در قالب مثالی قرار می گیرد.یعنی دیگر مادی و جسمانی نیست اگرچه برخی از خصوصیات ماده را دارد. در این حالت روح در عالم واسطی قرار دارد که در تعابیر دینی برزخ نامیده می شود. چون حد فاصل میان وجود روحانی عقلانی و وجود امکانی هیولانی(عالم ماده) است. نفس به حرکت خود در قوس صعودی(1) ادامه می‌دهد و به همین دلیل آخرت او آغاز می شود. صدرالمتألهین توضیح می‌دهد که پس از جدا شدن روح انسانی از جسم و ماده احوال و مقاماتی برای آن حاصل می‌شود که به آن آخرت اطلاق می‌شود. عین عبارت ملاصدرا چنین است : « اسم آخرت یطلق علی الأحوال و المقامات التی لها بعد انقطاعها عن العلاقه الجسدانی إلی أبد الآباد .»؛ "آخرت به احوال و مقاماتی گفته می شود که روح پس از جدا شدن از جسم از آن ها عبور می کند."(2) حال اگر نفس بتواند از این مرحله و مرتبه وجودی گذر کند، وارد عالم روحانی معنوی می‌شود که عالم مجردات است. در این صورت است که قیامت وسطای او بر پا می‌شود. با قیامت وسطی اسرار نفوس برملا می شود. چون قبل از آن با ظواهر جسم پوشیده بود و اکنون در این مرحله از جسم و ماده و نیز قالب مثالی رهایی یافته است.(3)
با تحقق قیامت وسطی که مرتبه دوم از مراتب قیامت است ، نفس قالب مثالی خود را همانند قالب مادی از دست می‌دهد. اما برای از دست دادن قالب مثالی و صوری دچار یک موت و مرگی می‌شود که موت فزع نامیده می‌شود. بدین ترتیب با موت فزع قیامت وسطی برپا می‌شود. ملاصدرا آیه «و یوم ینفخ فی الصور ففزع من فی السموات و من فی الارض»(4)؛ و روزى كه در صور دمیده شود پس هر كه در آسمان ها و هر كه در زمین است به هراس افتد، را گواه بر قیامت وسطی می داند. او معتقد است قیامت وسطی با موت فزع آغاز می‌شود و آیه شریفه به این مطلب اشاره دارد. یعنی نفوس به موت فزع می‌میرند. قالب‌های صوری و مثالی خود را از دست می‌دهند. دوباره إحیاء شده و وارد مرتبه بالاتری می‌شوند. آن مرتبه بالاتر مرحله تجرد عقلانی است و از آن به نفخه فزع هم تعبیر می‌شود.(5) یعنی مرتبه ای که نفس انسانی از همه قید و بندهای مادی و مثالی رها شده است. انسانی که به این مرتبه از کمال می رسد وجود عقلانی کاملی می شود که فقط خدا را می بیند و به غیر او توجهی ندارد.
به راستی چگونه می توان در این عالم خاکی زندگی کرد و فقط او را دید؟!!
ادامه دارد...
پی نوشت ها
1_ قوس صعود در مقابل قوس نزول قرار دارد. منظور از قوس نزول همان خلق و پیدایش موجودات است. قوس صعود سیر تکاملی موجودات به سوی خداوندست. یعنی همان جایی که از آن آمده اند. ما این مطلب را مفصل توضیح داده ایم.
2_ صدرالدین شیرازی ، محمد ، مفاتیح الغیب ، ص632.
3_ صدرالدین شیرازی ، محمد ، تفسیر سوره واقعه ، ص 172.
4_سوره مبارکه نمل آیه 87.
5_ صدرالدین شیرازی ، محمد ، اسرارالآیات ، ص90.
سایت تبیان
ن - رادفر
کارشناس فلسفه اسلامی
