تبیان، دستیار زندگی
تصویری که از برده و برده داری در ذهن ما وجود دارد تصویری است درد آور و ناراحت کننده اینکه انسانی هم نوع خود را چون حیوانی در بند کند و او مجبور باشد بدون هیچ اعتراضی انواع و اقسام آزار و اذیت ها را تحمل کند.
بازدید :
زمان تقریبی مطالعه :

نگاه اسلام به برده داری

برده داری

تصویری که از برده و برده داری در ذهن ما وجود دارد تصویری است درد آور و ناراحت کننده اینکه انسانی هم نوع خود را چون حیوانی در بند کند و او مجبور باشد بدون هیچ اعتراضی انواع و اقسام آزار و اذیت ها را تحمل کند.

منشا این تصور تنفرآمیز نوع رفتار ستمگرانی است که تاریخ آن را برای ما نقل می کند. افرادی که با تکیه بر زر و زور این اجازه را به خود می دادند که انسانی دیگر را در بند کرده و او را با عنوان برده به دارائی های خود اضافه کنند.

این پدیده زشت انسانی که زاییده حد نشناسی و زیاده خواهی برخی انسان نماها بود با طلوع اسلام با چالش جدی مواجه شد. اسلام که دین آزادی و آزادگی است و بندگی را فقط در برابر خداوند متعال روا می داند از همان آغاز ظهور عَلَم مخالفت با این رفتار غیر انسانی را برافراشت و با شعار ضد تبعیض نژادی به مبارزه ای جدی، ضربتی و قاطعانه با انواع و اقسام برده گیری و برده داری پرداخت.

مسلم است دینی که تنها ملاک برتری افراد بر یکدیگر را تقوای الهی می داند و عبودیت و بندگی را مخصوص خدای متعال اعلام می کند نمی تواند حتی یک روز هم بردگی و بندگی انسانی برای انسان دیگر را تحمل کند. از این رو یکی از گناهان نابخشودنی در اسلام سلب آزادی از انسانها و تبدیل آنها به یک متاع است.

رسول مکرم اسلام(صلی الله علیه و آله) فرمودند: «بدترین مردم کسانی هستند که کارشان خرید و فروش انسانهاست.» (کافی، ج5/114) و نیز فرمودند: «خداوند هر گناهی را می‏بخشد جز (سه گناه): کسی که مهر همسرش را انکار کند، یا حق کارگری را غصب نماید، و یا انسان آزادی را بفروشد.» (بحارالانوار، ج100/129) بر اساس این حدیث، غصب حقوق زنان و حق کارگران و سلب آزادی از انسانها سه گناه نابخشودنی در اسلام شمرده می شود.

یک برداشت و انتساب غلط

برخی بی توجه به معارف و احکام اصیل اسلامی در نگاهی سطحی و غیر کارشناسانه و بعضا مغرضانه به دین، متوجه دسته ای از احکام اسلام شده اند که چشمشان را خیره کرده به گونه ای که سر تاسف تکان می دهند و زبان به طعن و ایراد می گشایند.

آن بخش مورد توجه ایشان احکام مربوط به اسیران کافری است که در جنگ با مسلمانان به اسارت سپاه اسلام در می آیند.

اندک شباهتی که بین رفتار اسلام با این اسیران و رفتار برده داران (که بحثش گذشت) وجود دارد (مانند نامی که بر روی هر دو هست) سبب شده تا عده ای گمان کنند که اسلام نیز برده داری را پذیرفته و برای آن نیز قوانینی وضع کرده است. اینجاست که دشمنان حمله می کنند و دوستان پرسش که اگر اسلام مخالف بردگی انسانهاست پس این احکام و قوانین برای چیست؟ و اگر مخالفتی با آن ندارد پس چرا این همه دم از آزادی و آزادگی بشر و مخالفت با تبعیض نژادی می زند؟

همانگونه که اشاره شد این سخن از تطبیق و یکی دانستن دو موضوع بیگانه از هم ناشی می شود. با کمی دقت در این دو موضوع (اسیر کافر در اسلام – برده داری در غیر اسلام) کاملا روشن می شود که در اسلام چیزی به معنای برده و برده داری به همان معنای معروف و مشهور وجود نداشته و ندارد. هیچگاه اسلام بردگی انسانی برای انسان دیگر را امضاء نکرده است.

مسلم است دینی که تنها ملاک برتری افراد بر یکدیگر را تقوای الهی می داند و عبودیت و بندگی را مخصوص خدای متعال اعلام می کند نمی تواند حتی یک روز هم بردگی و بندگی انسانی برای انسان دیگر را تحمل کند. از این رو یکی از گناهان نابخشودنی در اسلام سلب آزادی از انسانها و تبدیل آنها به یک متاع است

احکام اسیر کافر در اسلام

دیدگاه اسلام در برده داری

اسیر کافر به نامسلمانی گفته می شود که عملا در مقابل نظام اسلامی قد علم کرده و از پذیرفتن سرپرستی نظام عادلانه اسلامی سر باز می زند. او نه اسلام را قبول دارد و نه نظام اسلامی را بلکه برای سرنگونی و یا حداقل تضعیف آن نیز دست به کار شده  و اقدام عملی می کند.

چنین کسی وقتی به چنگ مسلمانان افتاد و اسیر آنها شد سه کار در مورد او می توان انجام داد. 1. کشتن او 2. آزاد کردن او     3. نگهداری او

در اسلام کشتن اسیر ممنوع است. آزاد کردن او هم به صلاح نیست چرا که فایده ای جز ضرر ندارد؛ بر می گردد و با دادن اطلاعات به همدستان خود با توان و جرأت بیشتری به سپاه آنها ملحق شده و دوباره به جنگ مسلمانها می آید. می ماند یک راه و آن هم نگهداری او.

از آنجایی که اسلام دین رشد و تربیت الهی است؛ مکتب  تزکیه و تعلیم است با برنامه ای دقیق و حساب شده از این «نگهداری» در راستای تبلیغ، تزکیه و تربیت اسلامی اسیران جنگی به بهترین وجه ممکن بهره جست. تا هم کنترل و حفظ اسیران جنگی شده باشد و هم آیین تبلیغ و تربیت اسلامی پیاده شود.

در این نظام پیشرفته اسیرداری، اسیران ناآشنا با اسلام تحت سرپرستی خانواده های مسلمان قرار می گیرند. آنگاه از نزدیک و به صورت عملی با اسلام و زندگی اسلامی آشنا شده و در نهایت پس از انس با اسلام و تربیت اسلامی آزاد می شوند و به این ترتیب دوران اسارت آنها خاتمه می یابد.

از همین کلیاتی که بیان شد به خوبی روشن می شود که احکام اسیر کافر در نظام اسلامی کاملا با نظام برده داری مرسوم در دنیا متفاوت است و هیچ ربطی به هم ندارند و متهم کردن اسلام به برده داری و برده کشی یا از سر جهل است و بی اطلاعی و یا از روی عناد است و دشمنی.

برای از بین بردن هرگونه شک و تردید و نیز روشن تر شدن فرق این دو نظام به نکات تکمیلی تری اشاره می کنیم:

1. روش به کارگیری اسیران

باید توجه داشت که در صورت پیروزی در جنگ، به کارگیری اسیران در خانواده های مسلمانان الزامی نیست؛ بلکه دستور اسلام در این مورد این است که بعد از پایان جنگ با کفار، به چند صورت با افراد اسیر برخورد شود:

الف. از آنان فدیه گرفته شده، آزاد شوند.

ب. با اسیران مسلمان مبادله شوند.

ج. با انجام اموری نظیر آموختن خواندن و نوشتن به مسلمانان آزادی خود را به دست آورند.

در مواردی که راه های قبلی به صلاح یا ممکن نباشد، به جای این که آنها را بکشند برای خدمت، به کار بگمارند و بین مردم تقسیم کنند.

برخی بی توجه به معارف و احکام اصیل اسلامی در نگاهی سطحی و غیر کارشناسانه و بعضا مغرضانه به دین، متوجه دسته ای از احکام اسلام شده اند که چشمشان را خیره کرده به گونه ای که سر تاسف تکان می دهند و زبان به طعن و ایراد می گشایند

2. چگونگی رفتار با اسیران

اسیر

نحوه رفتار با اسیر در بینش اسلام برخلاف رفتار دیروز و امروز غرب، رفتاری تکریمی است.

امام علی(علیه السلام) به غلام خود «قنبر» می‏فرمود: «من از خدای خود شرم دارم که لباسی بهتر از تو بپوشم، زیرا رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می‏فرمود: از آنچه خودتان می‏پوشید بر آنها بپوشانید و از آنچه خود می‏خورید به آنها غذا دهید.(بحارالانوار، ج74/144)

امام صادق(علیه السلام) می‏فرماید: «هنگامی که پدرم به غلامی دستور انجام کاری می‏داد ملاحظه می‏کرد اگر کار سنگینی بود بسم اللَّه می‏گفت و خودش وارد عمل می‏شد و به آنها کمک می‏کرد.» (همان/142)

در صدر اسلام پیامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) در مورد مخاطب قرار دادن بردگان به مسلمانان توصیه فرمودند كه:

«هیچ كس در خطاب به بردگان خود، از كلمه «عبد» و «امه‏» استفاده نكند بلكه از كلمه «فتی‏» (جوانمرد) و «فتاة‏» استفاده كند.» (زبدة الاحکام/376)

در سراسر روایات اسلامی توصیه به استحباب آزادی بردگان و احسان به آنان است. و خداوند در قرآن كریم، احسان به بردگان را در كنار احسان به والدین و دیگر بستگان و ذوی الحقوق توصیه فرموده است.(نساء/36)

پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) روزى مردى را سوار بر مركبش دید كه غلامش پشت سر او پیاده در حرکت بود. آن حضرت فرمود: «غلامت را هم سوار كن، او برادر تو است و روح او مثل روح تو». (به نقل از تاریخ بردگى، ص 74)

اسیر کافر به نامسلمانی گفته می شود که عملا در مقابل نظام اسلامی قد علم کرده و از پذیرفتن سرپرستی نظام عادلانه اسلامی سر باز می زند. او نه اسلام را قبول دارد و نه نظام اسلامی را بلکه برای سرنگونی و یا حداقل تضعیف آن نیز دست به کار شده و  و اقدام عملی می کند

3. جایگاه حقوقی و اجتماعی بردگان در اسلام

دیدگاه اسلام در برده داری

در دوران تربیت اسلامی که بردگان مسیر خود را طبق برنامه حساب شده اسلام به سوی آزادی می‏پیمایند، اسلام برای احیای حقوق آنها اقدامات وسیعی کرده و شخصیت انسانی آنان را احیاء نموده است تا آنجا که از نظر شخصیت انسانی هیچ تفاوتی میان بردگان و افراد آزاد نمی‏گذارد و معیار ارزش را همان تقوا قرار می‏دهد بر این اساس به بردگان اجازه می‏دهد همه گونه پستهای مهم اجتماعی را عهده‏دار شوند، تا آنجا که بردگان می‏توانند مقام مهم قضاوت را بر عهده بگیرند.(شرایع الاسلام/کتاب القضاء)

اعتراض: اگر اینگونه است پس چرا این عده مانند برده ها دارای محدودیتهایی در زندگی هستند.

پاسخ: فراموش نشود که اینها انسانهایی مظلوم و بی گناه نیستند. اینان اسیران جبهه جنگند که اگر به دست غیر مسلمانها افتاده بودند الان یا اعدام شده بودند و یا در زندانهای تنگ و تاریک و در بدترین وضعیت زیستی مشغول دست و پنجه نرم کردن با مرگ بودند.

4. راه های آزادی این اسیران

به غیر از تشویقهای فراوانی که اسلام برای آزادی اسیران دارد دستوراتی نیز برای رهایی آنها صادر کرده است: کفاره برخی گناهان شایع بین مردم (92/نساء،89/مائده،3/مجادله)؛ از راه قراردادی که با سرپرست خود می بندد.(33/نور)

خلاصه بحث:

با توجه به روح قوانین فوق و رفتار پیامبر و امامان علیهم السلام با بردگان متوجه می شویم که فلسفه آنچه که آن را بردگی می خوانند این است که کفاری که به اسارت نظام اسلامی در می آیند دوره اسلام شناسی را تحت تربیت افراد مسلمان بگذرانند. پس از گذراندن این دوره اگر به واقع ایمان آوردند و یا حداقل دست از عناد و دشمنی با اسلام برداشتند از طریق یکی از روشهایی که دین تعیین کرده برای همیشه آزاد می شوند. به همین جهت‏ به نظر فقها، كافرى كه به كلى منكر خداوند است آزاد کردن او صحیح نیست. (الروضةالبهیة/243)

امید پیشگر – گروه دین و اندیشه تبیان

مشاوره
مشاوره
در رابطه با این محتوا تجربیات خود را در پرسان به اشتراک بگذارید.