"شک" نقطه آغاز مسلمانی !
ضرورت پرسش های دینی و عقیدتی چیست؟
بسیاری از جوانان که سالهایی از بلوغ جنسی و عقلی آنان گذشته است، سؤال می کنند که ما بعد از چند سال عبادت و اطاعت از دستورات خدا و پایبندی به عقاید و باورهای دینی، یکباره دچار شک و دچار شک و تردید شده ایم، بطوری که نمی دانیم آیا آنچه تا به حال قبول داشته ایم، درست بوده است یا نه؟ و به سبب تردید در اصول اعتقادی مان اندک اندک در باب تکالیف دینی نیز گرفتار سهل انگاری و گاهی ترک آنان گردیده ایم، با آنکه هنوز خودمان را شیعه و بچه مسلمان می دانیم؟
در جواب باید گفت: اشتباه کار در این است که ما معمولاً بچه مسلمان بودن را برای مسلمان بودن کافی می دانیم و گو این که به صرف داشتن پدر و مادر و خانواده مسلمان، اسلام و تشیع ما برای یک عمر ضمانت شده است، در حالیکه اگر کسی بچه تاجر یا کاسب و... است، هرگز تاجر و کاسب بودن بدون یادگیری فوت و فن آن حرفه در او ادامه نخواهد یافت. گیرم پدر تو بود تاجر و کاسب، از فضل پدر تو را چه حاصل؟ علاوه بر اینکه حیطه عقاید دینی، محدوده ای کاملا فکری و اندیشه ای است. که انسان باید آنها را بفهمد و در ذهن و اندیشه اش به باور برسد، چنانچه در ابتدای تمام توضیح المسائل های مراجع دینی آمده است که حوزه عقاید دینی، جای تقلید و پیروی صرف از نظر و گفتار دیگران نیست. و تقلید در آن جایز نیست و محدوده تقلید از مراجع دین فقط مسائل و تکالیف فقهی است.
لذا ضرورت دارد که به جوانان تذکر داد که اگر در ابتدای بلوغ خود، ندانسته یا نتوانسته اند مبانی دینی و معرفتی خود را بر اساس استدلال و دلیل یقینی باور سازند و مبتنی بر آنان تکالیف شرعی خود را انجام دهند، حال که متوجه کوتاهی خود شده اند از اکنون به دنبال چرای آن برآمده و با مطالعه و پرسش بصیرت و آگاهی خود را در این زمینه کامل کنند که اگر بنیانهای فکری و عقیدتی بر ریشه های صحیح و متقن خود قرار نگیرند، تمام اندوخته ها و اعمال انسان در معرض نابودی و فساد هستند – مثل رابطه ی عقاید دینی و اعمال مذهبی همانند مثل پی ریزی های اولیه یک ساختمان و درب و پنجره های آن است که اگر ساختمانی پی ریزی اولیه اش از استحکام لازم برخوردار نباشد و با بتون و آهن پی ریزی آن محکم نشده باشد، تمام درب و پنجره و ساخت های بعدی با وارد شدن کمترین لرزه، در معرض آسیب و فروپاشی قرار می گیرد.
خانه از پای بست ویران است خواجه در فکر نقش ایوان است
بسیار بوده اند آنان که بهترین و سخت ترین اعمال و رفتار را داشته اند، اما متأسفانه با درگیر شدن به یک خلأ فکری و اعتقادی و عدم پیگیری در علاج آن، با وجود آن همه تلاش، دست خالی برگشته اند و با یک شک و تردید به تمام خرمن داشته های خود، آتش زده اند. امام صادق علیه السلام فرمود: آن کس که بدون بصیرت و شناخت، کار می کند، مانند مسافری است که در بیراهه راه رفته است که حتی سرعت او نیز جز به دوری از مسیر نمی افزاید.1
چرا و چگونه باید پاسخگو بود؟
پیامبر خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمود: «شخص دانا بین مردم نادان، مانند زنده است در میان مردگان.»2 زیرا او زنده به دانش و آگاهی است و اوست که باید با عصای معرفت و بصیرت به جان های تشنه را با حقایق سیراب کند و آنان را سرشار از روح زندگی واقعی گرداند. انسان بدون آگاهی مانند تن بدون روح است که با مردگان تفاوتش در نفس کشیدن و جنبیدن است و این است که در روایت نگاه به عالم بهتر از آزاد کردن هزار بنده دانسته شده است.3 زیرا عالم آنها از بندهای جهل و نادانی آزاد و رها می کند. که گویا رهانیدن یک نفر از نادانی بهتر از آزاد کردن هزار نفر از بندهای جسمانی است.
راههای انتقال علم اگر چه بسیار است که می تواند از راه نوشتار یا گفتار و... باشد، اما آن علمی به حال مردم نافع تر است که جواب پرسش های آنان باشد، بسیار آسان و به طور رسم متداول می توان یک طرفه برای مردم کتاب نوشت و برای آنان حرف زد، اما معلوم نیست چه مقدار از آن جزء ندانسته های آنان با دغدغه فکر و ذهن آنان باشد، اما اگر فضای سؤال و پرسش باز شود و فرصت پرسش گری به مخاطبین داده شود، حتما خلأهای موجود در ذهن و فکر مخاطبان دقیق تر بدست می آید و راه کمک و جوابگویی به خواسته آنان و مرهم زدن به دردشان راحت پیموده می گردد.
لذا پسندیده است دانشمندان، نه فقط فضا سؤال و پرسش را برای مخاطبین هموار کرده بلکه آنان را ترغیب و تشویق بدان کنند و دغدغه بی دینی و کفر را از اظهار سؤال آنان دور کنند، زیرا خیلی از جوانان فکری می کنند، فکر و یا شک و تردید در مورد مسائل دینی و خصوصا عقاید مذهبی بالاترین خطا و موجب کفر و بی دینی است. حال آنکه راه علمی برای رسیدن به یک عقیده استوار و پایدار هرگز بدون پیمودن مرحله پرسش به سرانجام نمی رسد.
و بگفته شهید مطهری "شک نقطه آغاز رشد است اما شکی که ایستا نباشد و نباید در آن ماند بلکه از آن باید برای رسیدن به یقین استفاده کرد"
بنابراین شک و تردید کردن و پرسیدن، لازمه ی رسیدن به یک نظر و عقیده صحیح است، البته به شرط آنکه بعد از پیدا شدن شبهه در فکر، انسان راه، علمی و درست آن را طی کند و بعد از ملاحظه و تأمل پیرامون آن شبهه به دنبال مطالعه پرسش از اهل علم و قبول استدلالات صحیح و رها کردن حرف های سست و بدون دلیل باشد و وقتی به نتایج یقینی رسید به آن پایبند بوده و بعد از رسیدن به واقع و مطلب یقینی به شک و تردیدها اعتنا نکنند.
برانگیختن حس پرسشگری و آموختن پی گیری راه علمی به پرسشگران و کمک و دستگیری آنان برای گذراندن این مرحله، همان نقشی است که امام باقر علیه السلام از آن چنین تعبیر کرده اند: عالم همچون کسی است که با خود شمعی همراه دارد که با آن همه جا را برای مردم روشن می کند و هر کس با شمع او، جائی را ببیند در حق او دعای خیر می کند، عالم نیز با خود شمعی دارد که تاریکی نادانی و سرگردانی را از بین می برد،4 یعنی عالم همراه خود نور دارد که با وجود آن مسیر برای او روشن است و در کنار آن راه درست را برای دیگران آشکار می سازد.
البته همواره پرسشگرانی هستند که طالب حقیقت و معرفت نبوده و در برابر استدلال خاضع نیستند، بلکه پرسش آنان از سر عناد و لج بازی است و هر چند جوابشان منطقی است، اما مبنای آنان بر نپذیرفتن حرف حق و انکار است که راه درست در برابر اینان طلب سکوت و کوتاه کردن سخن همراه با احترام است که خدای تعالی فرمود: «وَ إذَا خَاطَبَهُمُ الجَاهِلُونَ قَالُوا سَلاماً» ؛ چون جاهلان آنان را مخاطب سازند ، به ملایمت سخن گویند. 5
منبع : ره توشه راهیان نور
محمدی_ گروه دین و اندیشه تبیان
1- بحارالانوار، ج 1، ص 43 – العامل علی غیر بصیرة کالسائر علی غیر طریق لا یزیده، سرعة السیر الا بعداً.
2- بحارالانوار، ج 1، ص 172 – العالم بین الجهال کالحیّ بین الأموات.
3- بحارالانوار، ج 1، ص 204 – والنظر إلی وجه العالم خیر لک من عتق الف رقبة.
4- بحارالانوار، ج 2، ص 4- العالم کمن معه شمعة تُضیء للناس فکل من ابصر شمعة دعاله بخیر کذلک العالم مع شمعة تزیل الجهل و الحیرة.
5- سوره فرقان، آیه 63.
