پیشینه ی عزاداری در اسلام(1)

عرب قبل از اسلام

آن چه از روحیه ی عرب قبل از اسلام برمی آید، پیروی از تعصبات قبیله ای، تفاخر جاهلی و مسائلی از این قبیل است كه طبعا منجر به جنگ ها و كشمكش های طولانی بر سر این موارد شده و خسارت هایی همواره به طرفین وارد شده است.

هنگامی كه قوم و قبیله ای شكست می خورد، جلوه هایی از عزا و ناراحتی بر ایشان به ظهور می رسید از جمله آن كه رخت و لباس های رنگی را از تن بیرون كرده و لباس های تیره می پوشیدند.

گاهی تا گرفتن انتقام ، از زن و زناشویی كناره می گرفتند و جالب است بدانیم كه گاهی برای زنده نگاه داشتن روحیه انتقام ، از گریه خودداری می كردند تا مبادا سكنی و آرامش پیدا كنند. این روحیه ، حتی به اوایل دعوت اسلام و سپس تشكیل حاكمیت اسلامی در مدینه نیز مربوط می شود . مسلمانان در اولین برخورد مسلحانه و طی نبردی كاملا نابرابر و با امدادهای الهی توانستند ، در جنگ موسوم به بدر مشركین را شكست دهند . این شكست برای مشركین چنان گران تمام شد كه به دستور ابوسفیان و زن جنایت پیشه وی، یعنی هند جگرخوار، هرگونه گریه سر دادن ممنوع شده و مشركان، تا شكست دادن مسلمانان ، زن و بوی خوش را بر خود حرام كردند. 1

پیامبر(ص) و عزاداری

دستمایه ی عزا و حزن در انسان ها، ابتلائات و مصیبت های است كه به ایشان می رسد. پیامبر گرامی اسلام (ص) قبل از تولد با چنین مسیری رفیق راه بود ، زیرا كه مردان بزرگ ، وجود نابشان در كوره ی حوادث گداخته و سرشت واقعی شان نمودار و عیان می گردد . آن حضرت ، وقتی مادرش آمنه (س) به وی حامله بود ، پدرش عبدالله (ع) را از دست داد و غم جانكاهی بر عبدالمطلب و عروسش آمنه (س) وارد شده و خاندان هاشمی را عزادار كرد. 2

بعد از تولد پیامبر (ص) در سالی موسوم به عام الفیل و سپس در سن شش سالگی ، غم یتیمی مضاعفی با از دست دادن مادر به آن حضرت وارد گردید و این نوگ ل هاشمی نسب به داغ مادرش نیز سوگوار شد . 3

غم ها و عزای پیامبر (ص) تمامی نداشت و پس از مدت كوتاهی ، عبدالمطلب(ع) كه در واقع پدر و سرپرست حضرت محمد(ص) بود ،به سرای باقی شتافت و گرد عز ا، مجدداً بر چهره ی نازنین یتیم قریش افشانده شد. 4

پس از عبدالمطلب (ع)، سایه ی پرمهر حضرت ابوطالب (ع) و همسر فداكارش، حضرت فاطمه ی بنت اسد (س) بر زندگی پیامبر (ص) گسترده شده و تا زمان نبوت و پس از آن نیز ادامه پیدا كرد . محمد جوان، از حمایت بی دریغ سید قریش یعنی حضرت ابوطالب (ع) و هم چنین حما یت مالی همسر وفاداری وی كه با رؤ یت سیمای نورانی وی شیفته و عاشقش شده بود، بهره مند گشت. حضرت خدیجه (س)، آینه ی تمام نمای یك همسر حقیقی و بی بدیل برای پیامبر اسلام (ص) بود كه افتخار به دنیا آوردن و مادری فرزندان رسول خد ا(ص) ، قاسم، طیب، طاهر، ام كلثوم، رقیه ، زینب و در ر أس همه ی آن ها، گل سرسبد عالم آفرینش حضرت فاطمه ی زهرا(س) را دارا گردید.

خدیجه(س) این همسر و مادر نمونه، سرانجام و با تحملسختی های جانك اه، به فاصله ی اندكی از رحلت حضرت ابوطالب (ع)دار فانی را وداع كرده و غم جانكاهی بر دل رسول خدا(ص) و فرزندانش وارد نمود و این سال معروف به عا م الحزن یعنی سال اندوه و عزا گردید. 5

پیامبر(ص) با ناله ی جانسوزی كه در غم مصیبت فقدان عموی با وفایش، مؤمن بزرگ به اسلام (كه مانند مؤمن زمان فرعونیان ، ایمان خود را آشكارا ابراز نمی كرد ولی اسوه ی مؤمنان بود )، یعنی حضرت ابوطالب(ع) داشت، این واقعه ، یعنی فقدان همسر را نیز بایستی تحمل می كرد و نقل است كه فاطمه (س) كه دختر پنج ساله ای بیش نبود و انس فراوان با مادرش خدیجه داشت ، در غم هجران مادر با نا له و گریه «!؟ مادرم چه شد » : به دور پدر می چرخید و می پرسید ای »: در این حال ، جبرئیل به حضرت نازل شده و عرض كرد رسول خد ا(ص)، به فاطمه (س) خبر بده كه بهترین جایگاه بهشت و این مژده ، فاطمه ی(س) « برای مادرش خدیجه (س) مهیا شده است عزادار را اندكی آرام كرد.6

در سال چهارم هجری، پیامبر اسلام(ص)، امیرالمومنین(ع) و همسرش زهرا(س) داغ دیگری دیده و عزادار شدند، فاطمه بنت اسد(س) كه عمری در خدمت به حقیقت و فضیلت گذرانیده بود، در مدینه ، جان به جان آفرین تقدیم كرد . علی (ع) نالان و گریان به مسجد آمده و خبر رحلت مادر را به رسول خدا(ص) رسانید. پیامبر(ص) در عزاداری و ابراز وفا به فاطمه بنت اسد (س)، نهایت بزرگواری را از خود بروز داد . وی به خانه ی زهر ا(س) و علی (ع) رفته و با عزاداری همراه ایشان در غم فقدان مادر همراهی نمود. زیرا می فرمود: « فاطمه(س)، مادر من نیز بود ».7  پیامبر(ص) نماز میت را بر این مادر خوانده و دستور داد كه او را در لباس خودشان كفن نمایند تا قبر به بركت لباس پیامبر (ص) با فاطمه(س) مدارا كند . حتی آن حضرت قبل از دفن پیكر فاطمه بنت اسد(س)، لحظاتی در قبر خوابیده و فضای آن را مرافق و مأنوس با فاطمه (س) نمود و آنگاه دست به آسمان برداشت و عرض كرد : « خدایا، مادرم فاطمه(س) را بیامرز » یكی دیگر از جلوه های عزاداری در جنگ احد و شهادت حمزه(ع) آن عموی وفادار و نامدار پیامبر (ص) پیش آمد. در این جنگ سخت، حمزه به دسیسه ی هند جگرخوار ، به شهادت رسیده و جنازه اش توسط همین زن ناپاك مثله شد. این واقعه با توجه به شدت علاقه ای كه پیامبر (ص) به این عموی بزرگوار داشت، بر او گران آمده و زمانی كه در مدینه و برای شهدای اُحد نوحه سرایی و عزاداری می کردند پیامبر فرمود: «عمویم حمزه ، گریه كننده و عزادار ندارد» مسلمانان وقتی این مطلب را شنیدند، همگی دست از عزا برای شهدای خود كشیده و برای حمزه به نوحه سرایی و عزاداری پرداختند. 8

شدت انس و مودت حمزه با خاندان رسول خد ا(ص) به نحوی بود كه فاطمه (س) شب های جمعه بر مزار وی رفته و برای آن حضرت ندبه و گریه می نمود. 9

از جلوه های دیگر عزاداری در شهادت جعفر بن ابی طالب (ع) در جنگ سهمگین موته با رومیان بود كه در گرماگرم نبرد منجر به مجروحیت و قطع شدن دست های جعفر (ع) شده و به شهادت آن بزرگوار انجامید. وقتی خبر شهادت جعفر (ع) را به مدینه آوردند، خاندان رسول خد ا(ص) و امیرالمؤمنین(ع) ، مجلس سوگواری برپا نموده و خو د پیامبر (ص)، شخصاً به منزل جعفر (ع) رفته و به اسماء بنت عمیس ، همسر جعفر (ع)  تسلیت گفت و آن گاه دستور داد كه سه روز خانه ی جعفر (ع)، فرزندان و اطرافیان وی و همچنین اشخاصی كه برای تعزیت و تسلیت به منزل جعفر می آمدند، اطعام شوند و در این امر، فاطمه(س) نیز پیش‌قدم بود. 10

ادامه دارد...

پی نوشت ها:

1- الطبری ، محمد بن جریر ،تاریخ الامم و الملوك ، حوادث سال دوم و سوم هجری.

2- سیره ی ابن هشام، طبع قدیم، مجلداول ، ص 189 ، بحارالانوار، ط بیروت، مؤسسه ی محمودی ، . ج 15 ، ص 242

3- همانجا.

4- اثبات الوصیه، مسعودی، ص130

5- طبری، حوادث سال دهم بعثت.

6- بحارالانوار ، مناقب حضرت زهرا(س).

7-  همانجا.

8- طبری، حوادث سال سوم هجری.

9- همانجا.

10- سیره ابن هشام ج اول ص 336 ، بلاذری ، احمد بن جابر، انساب الاشراف چاپ اعلمی بیروت. 1394 ق ص 43

منبع:

مباحثی پیرامون عزاداری، بهاءالدین قهرمانی نژادشایق