نرخ رسمی بیکاری ایرانیان در مرز 15 درصد

مقدمه:

بخش اجتماعی-یکی از مسائل مهم در اقتصاد ملی و در عین حال نظام اجتماعی ایران مساله اشتغال و بیکاری است.شاخصهای مربوط به اشتغال و بیکاری همانقدر که شاخصهایی اقتصادی و مرتبط به حوزه صنعت،خدمات و کشاورزی هستند ؛شاخصهایی اجتماعی و مرتبط به حوزه های خانواده،ازدواج،جرم و جنایت و آسیبهای اجتماعی می باشند.در و اقع شاخصها و آمارهای کار و بیکاری از اجتماعی ترین شاخصهای اقتصادی هستند و تغییر در آنها تغییرات مستقیمی در نظام اجتماعی و فرهنگی کشور بوجود می آورد.

متاسفانه یکی از آسیبهای مهمی که این سالها به جامعه ایران وارد می شود بحران بیکاری است که علی رغم چاره اندیشی و یا پنهانکاری مسوولین مانند بهمنی مهیب آرام و بی صدا و در عین حال مهیب و ویرانگر نظام اجتماعی ایران را در معرض تهدید قرار داده است.

موج یکساله بیکاری به روایت آمار:

مرکز آمار ایران جزئیات نتایج آمارگیری بهار امسال را بر روی سایت اینترنتی خود منتشر کرده است .آمار منتشر شده از سوی این مرجع رسمی و ملی نشان می دهد که میزان بیکاری جمعیت 15 سال به بالا با رشدی 3.5 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل، از 11.1 درصد به 14.6 درصد رسیده است. بنابر این گزارش تعداد بیکاران در بهار امسال سه میلیون و518 هزار نفر اعلام شده که دو میلیون و 90 هزار نفر آنها مرد و بقیه زن بوده اند.

افزایش 3.5 درصدی نرخ بیکاری بهار سالجاری به نسبت مدت مشابه سال قبل و رسیدن تعداد بیکاران به 3.5 میلیون نفر طی سالهای اخیر بی سابقه بوده است.

واکنش وزارت کار به این آمار:

وزارت کار بلافاصله به این آمار واکنش نشان داد و درصدد پاسخگویی برآمد. شیخ‌الاسلامی‌ وزیر کار در این رابطه  گفته است: اگر از من بپرسند که نرخ بیکاری در بهار 89 چقدر است به آمار ارائه شده از سوی مرکز آمار استناد خواهم کرد، ولی با این وجود به نظر می‌رسد که این آمار با واقعیات جامعه همخوانی ندارد و درصدی از خطا در آن دیده می‌شود. این در حالی است که تا پیش از این نرخ بیکاری اعلام شده از سوی مرکز آمار برای وزارت کار و امور اجتماعی بدون حرف و حدیث قابل استناد بوده، اما با اعلام نرخ بیکاری بهار امسال به یکباره این نرخ که زیر سئوال برده شد و شبهاتی از سوی این وزارتخانه در مورد آمار نرخ بیکاری مطرح شده است.

مبنای محاسبه این نرخ بیکاری:

نرخ بیکاری که در هر فصل توسط مرکز آمار اعلام می شود مهمترین نرخی است که از سوی این مرکز به صورت رسمی

اعلام می شود (همانند اهمیت نرخ تورم اعلام شده از سوی بانک مرکزی) و توسط دستگاههای مختلفی مورد استفاده قرار می گیرد، ضمن اینکه تغییری در نحوه محاسبه این نرخ در فصل بهار نسبت به فصول قبل صورت نگرفته است. در گزارش مرکز آمار ایران توضیح داده شده که فرد شاغل به کسی گفته می شود که "حداقل یک ساعت" در هفته کار کرده باشد. بنابر روش مرکز آمار ایران، افرادی که بدون دریافت مزد برای یکی از اعضای خانوار خود کار می کنند ولی مزدی نمی گیرند، جزو شاغلین هستند و "کارآموزان" و "محصلانی" که دوره کارآموزی را می گذرانند نیز جزو شاغلین به حساب می آیند.

در محاسبات مرکز آمار ایران، تمام افراد حاضر در نیروهای مسلح از کادر دائم و موقت نظیر سربازان جزو شاغلین به حساب می آیند.

انتقادات کارشناسان به این مبنا:

اعتماد کامل نداشتن به نرخ بیکاری اعلام شده توسط مرکز آمار موضوعی است که هر فصل بعد از اعلام این نرخ توسط این دستگاه مقامات کارگری و کارفرمایی کشور به آن اذعان می کنند.اگرچه وزارت کار همین مبنای یک ساعت کار در هفته را نمی پذیرد و آمار 14.6 درصدی بیکاری را بیشتر از واقعیت جامعه می داند عده از کارشناسان معتقدند این آمار نسبت به واقعیت جامعه پایینتر است. این روش محاسبه بیکاری با انتقادهایی مواجه است و کارشناسان می گویند که اگر از روش دقیق تری برای بررسی وضعیت نیروی کار استفاده شود، نرخ بیکاری بسیار بیشتر از نرخ فعلی خواهد بود.

دلایل افزایش جهشی بیکاری در کشور:

در باره بالا رفتن نرخ بیکاری علل مختلفی ذکر شده است اما رکود حاکم بر اقتصاد ایران و ورود متولدین دهه 60 شمسی و تحریم های بین المللی از مهمترین دلایل آن اعلام شده است

نشانه های رکود از چند سال پیش در اقتصاد ایران آشکار شده است. نمونه روشن آن بخش مسکن است که از مدتها پیش با رکود مواجه شده و تلاش دولت برای رونق بخشیدن به این بخش بی ثمر بوده  است.رشد بی رویه واردات و ورشکستگی برخی صنایع ملی و یا عدم فعالیت کامل آنها،پاسخگو نبودن و عدم موفقیت طرحهایی مانند بنگاههای زود بازده و صرف درآمدهای نفتی برای این طرح موجب شده فعالیتهای اقتصادی اشتغال زا چندان مورد توجه نبوده و توسعه نیابد. در ایام اخیر گزارشهای متعددی از مسائل بخش تولید منتشر شده است و بعضی  آمارها  حاکیست که صنایع تولیدی ایران با کمتر از نیمی از توان خود، فعالیت می کنند.

واردات گسترده کالا در سالهای اخیر نیز مشکل را دو چندان کرده است. واردات کالاهای مصرفی در شرایط تورم بالا قدرت رقابت را از تولید کننده داخلی گرفته است.

نتایج اجتماعی بحران عدم اشتغال:

توصیف و تبیین نتایج بحران اجتماعی ناشی از افزایش بیکاری در این مجال کوتاه  کاری آسان نیست و به عبارت بهتر غیر ممکن است.اما می توان به ابعادی از آن اشاره ای گذرا کرد.اما به نظر می رسد بیکاری و افزایش آن به صورت مستقیم حوزه های ذیل را تحت تاثیر قرار دهد.

الف)بیکاری و بحران ناامیدی،افسردگی

جامعه شناسان افزایش سطح بیکاری را با افزایش سطح افسردگی ،نا امیدی و نارضایتی از زندگی در ارتباط می دانند.این عدم  رضایت از زندگی ناشی ازعدم پیدا کردن شغل مناسب و درآمد حداقلی خود را یه صورت افسردگی و سرخوردگی نشان می دهد.بنا به نظر روانشناسان اجتماعی بخشی ازمیل به مصرف مواد مخدر و الکل در جامعه ناشی از این حس روانی می باشد.در اشکال حاد این نارضایتی و پریشانی در افزایش آمارخودکشی در سالهای اخیر قابل ردیابی است.

ب)بیکاری،بحران ازدواج و طلاق

مساله اشتغال از دو سو نظام خانواده ایرانی را در معرض خطر قرارداده است. از یک سو با عدم اشتغال جوانان و عدم کسب در آمد لازم برای تامین حداقل معاش بر آمار افراد در سن ازدواج اما مجرد افزوده می شود و از سوی دیگر خانواده های تشکیل شده فعلی با مشکلات مالی جدی روبرو شده و در معرض خطر و تهدید قرار می گیرند.به خاطر نتایج اجتماعی بیکاری از آمار تشکیل کاسته شده و بر آمار طلاق افزوده می شود.

ج)بیکاری افزایش جرم و بحران امنیت

وقتی بیکاری سکه رایج جامعه شد و امید به کسب درآمد از راههای سالم و حلال و کاهش یافت ،مسلما زمینه برای تامین نیازها از راههای ناسالم و بسط فضای مجرمانه بیشتر می شود.عدم توسعه مشاغل متأسفانه موجب می شود برخی افراد در آرزوی کسب درآمد و سرمایه از راههای غیرقانونی و خشونت آمیز اقدام کرده و مرتکب جرایمی مانند سرقت،کلاه برداری،اختلاس و سو استفاده شوند.هم چنین شرکتهای هرمی به واسطه میل عمومی به کسب درآمد بیشتر و عدم وجود چشم انداز اشتغال مطلوب در جامعه زمینه ظهور می یابند.

سخن آخر:

شاید بسیار از مسوولین متوجه شدت جنگ واقعی که در حوزه جامعه و اقتصاد در جریان است نباشند و پررنگ شدن جنگها و درگیریهای سیاسی و جناحی و اهمیت یافتن مسائل ایدئولوژیک و امنیتی میدان نبرد آنان را بدانجا کشیده است.اما واقعیت اینجاست که طبق آمار های رسمی میزان بیکاری در کشور از آمار بیکاری برخی کشورهای غربی در هنگام بحران جهانی اقتصاد بسیار بالاتر رفته است و زنگ خطر به صدا درآمده است.شاید هیچ اولویتی و مساله ای به اندازه اشتغال  نظم اجتماعی ما را به چالش نگرفته است.

هنگامه سهرابی

گروه جامعه و ارتباطات