شهروندان نامرئی

معلولیت هیچگاه مانع رشد و پیشرفت افراد در زندگی فردی و اجتماعی نخواهد بود. اگر افراد معلول توانایی‌ها و توانمندی‌های خود را بشناسند می‌توانند پا به پای سایر اقشار جامعه حرکت کنند و به موفقیت دست یابند. تنها عامل موفقیت یک معلول می‌تواند انگیزه و باور داشتن خود وی باشد. معلولان نباید به دلیل داشتن برخی محدودیت‌ها و نقص‌ها از رشد و پیشرفت اجتماعی بازبمانند. طبق آماری که چندی پیش از سوی رییس انجمن دفاع از حقوق معلولان کشور اعلام شده، هم‌اکنون حدود سه میلیون معلول شدید و متوسط (با احتساب معلولیت‌های خفیف این رقم به حدود 10 میلیون نفر نیز می‌رسد) در کشور وجود دارد.

معلولان به دلیل شرایط خاص جسمی در ارتباطات اجتماعی خود با مشکلاتی مواجه هستند. این مشکلات معلولان در مناطق محروم و دورافتاده کشور بیشتر به چشم‌ می‌خورد زیرا امکانات رفاهی در این مناطق بسیار کمتر از شهرهای پیشرفته کشور است. بنابراین باید با طراحی فضای شهری و تعبیه و تجهیز امکاناتی که موجب ایجاد فضای راحت و آسان برای معلولان شود و در اختیار گذاشتن وسایل و امکانات، زمینه را برای حضور آنان در عرصه‌های مختلف فراهم کرد. در اردیبهشت 1383 مجلس شورای اسلامی قوانینی تحت عنوان "قانون جامع حمایت از معلولان" در شانزده ماده و بیست و چهار تبصره به منظور تأمین حقوق معلولان و ایجاد تسهیلات لازم برای آنها تصویب کرده است.

در این قانون برای معلولان کشور امتیازات ویژه‌ای در نظر گرفته شده است؛ اما وقتی به ماده‌ها و تبصره‌های این قوانیت با تامل نگریسته شود به نتیجه خواهیم رسید که باوجود گذشت 7 سال و اندی از تصویب این قوانین هنوز برخی از ماده‌های آن اجرایی نشده و یا ناقص اجرا شده است. معلولان در کشور ما از کمترین امکانات اجتماعی برخوردارند و برای دستیابی و حل و فصل ابتدایی‌ترین خواسته‌های خود نیز دچار مشکل هستند. البته مسئولان امر کمبود بودجه و عدم تخصیص اعتبارات لازم را دلیل عمده اجرایی نشدن این قانون می‌دانند زیرا در یکی از تبصره‌های این قانون اجرا شدن آن را منوط به داشتن بودجه عنوان کرده است که عملا عدم تخصیص بودجه اجرای آن را منتفی خواهد کرد.

از جمله مشکلات معلولان تردد در سطح شهر و کمبود امکانات رفاهی برای آنان است. مناسب‌سازی و تجهیز معابر عمومی برای سهولت در تردد و حرکت، یکی از ابتدایی‌ترین حقوق شهروندی برای یک معلول است. بنابراین شهرداری‌ها باید با لحاظ اصول و روشهای مهندسی شهرسازی اماکن عمومی و مسکونی را به گونه‌ای طراحی کنند تا همه اقشار جامعه بخصوص معلولان بتوانند از این امکانات رفاهی برخوردار شوند. همچنین وسایل نقلیه عمومی باید به گونه‌ای طراحی شوند که معلولان نیز به راحتی بتوانند از آنها استفاده کنند. به عنوان مثال هم‌اکنون متروها همگی پله دارند و اتوبوسها نیز متناسب با نیاز معلولان به آنان خدمات نمی‌دهند. همچنین در سطح شهر علامتهای مناسب برای رفع مشکلات و موانع سد راه نابینایان وجود ندارد.

یکی دیگر از مشکلات معلولان عدم دسترسی آسان به ساختمانهای اداری و سازمان‌های دولتی است. طراحی و معماری این ساختمانها باید به گونه‌ای باشد که معلولان به راحتی و با کمترین موانع و مشکلات بتوانند در این اماکن حضور یابند و کارهای اداری خود را پیگیری کنند. به عنوان مثال اغلب ادارات دولتی پله دارند و فاقد سطح شیب‌دار برای ورود معلولان هستند.

همچنین سرویس‌های بهداشتی مناسب معلولان در ادارات دولتی به چشم نمی‌خورد و اگر فردی کارمند آن اداره باشد که با مشکلات بسیار بیشتری مواجه است. این درحالی است که در ماده 2 قانون جامع حمایت از معلولان آمده است: کلیه وزارتخانه‌ها، سازمان‌ها و مؤسسات و شرکت‌های دولتی و نهادهای عمومی و انقلابی موظفند در طراحی، تولید و احداث ساختمان ها و اماکن عمومی و معابر و وسایل خدماتی به نحوی عمل نماید که امکان دسترسی و بهره مندی از آنها برای معلولان همچون افراد عادی فراهم نماید.

کمبود امکانات رفاهی و گردشگری یکی دیگر از مشکلات سه میلیون معلول در کشور است. اغلب معلولان به دلیل کمبود سرویس‌های بهداشتی، اماکن و غذاخوری‌های بین‌راهی نامناسب برای رفتن به سفر مشکل دارند و سازمان میراث فرهنگی و گردشگری نیز تلاش چشمگیری برای ایجاد امکانات رفاهی بین راهی برای معلولان به کار نبسته است.

یکی دیگر از مشکلات مهم و اساسی معلولان مشکل مسکن و اشتغال آنان است. در ماده نه قانون جامع حمایت از معلولان آمده است: وزارت مسکن و شهرسازی، بانک مسکن و بنیاد مسکن انقلاب اسلامی موظفند حداقل ده درصد (10%) از واحدهای مسکونی احداثی استجاری و ارزان قیمت خود را به معلولان نیازمند فاقد مسکن اختصاص داده و با معرفی سازمان بهزیستی کشور در اختیار آنان قرار دهند. این درحالی است که علی همت محمودنژاد رییس جامعه معلولان کشور اظهار کرده است که مسکن مهر جوابگوی نیاز معلولان نیست زیرا علاوه بر پرداخت پنج تا شش میلیون تومان ودیعه مسکن، اکثر معلولان با مستمری ماهی 40 هزار تومان توان پرداخت اقساط بین 150 تا 160 هزار تومان مسکن مهر را ندارند.

خوشبختانه مسئولان در سالهای اخیر توجه زیادی به رفع مشکل معلولان نشان داده‌اند و توانسته‌اند به برخی از نیازهای آنان پاسخ دهند و مشکلات و موانع را از سر راه آنان بردارند اما این اقدامات کافی نیست و نیاز به یک بسیج همگانی برای رفع مشکلات آنان دارد. مسئولان باید بکوشند مراکز استعداد یابی معلولان را تقویت کنند تا آنها با شناسایی توانایی‌ها و استعدادهای خود بتوانند در عرصه‌های مختلف رشد و پیشرفت داشته باشند زیرا تقویت و رشد معلولان موجب پیشرفت و رشد کشور و کاهش بار مسئولیت دولت در قبال آنان است. بنابراین با گسترش مراکز آموزشی و توانبخشی معلولان و حمایتهای مالی از آنان می‌توان این قشر از جامعه را به خوبی به سمت رشد و تعالی سوق داد.

از آنجا که معلولان جسمی  به دلیل نقص‌های جسمی به دلیل درگیری اعضای بدن در معلولیت فرد در معرض چند بیماری دیگر می‌شوند نیاز به حضور آنان در عرصه‌های ورزشی بیشتر به چشم می‌خورد. معلولان کشور استعدادهای خود را در عرصه‌های ورزشی به نمایش گذاشته‌اند و نشان داده‌اند که می‌توانند در این زمینه موفق باشند. تقویت مراکز و اماکن ورزشی برای معلولان. با برگزاری مسابقات و بازیهای ورزشی برای آنان می‌توان آنها را به حضور در عرصه های ورزشی ترغیب و تشویق کرد.