قربانی تب انقلابی خاورمیانه

موج نارضایتی‌‌های مردمی کماکان به نقاط مختلف خاور میانه گسترش می یابد. ولی این موج تنها در جایی به انقلاب واقعی تبدیل می‌شود که نخبگان حاکم واکنش نادرستی از خود نشان می دهند که بعضی کارشناسان این کار را «اشتباه مهلک» می دانند.

موج  نارضایتی های  مردمی  کماکان  به نقاط  مختلف خاور  میانه گسترش می یابد. ولی این موج تنها در جایی به انقلاب واقعی تبدیل می شود که نخبگان حاکم واکنش نادرستی از خود نشان می دهند که بعضی کارشناسان این کار را  اشتباه مهلک  می دانند. احمد داووداوغلو وزیر امور خارجه ترکیه اظهار داشت:  رهبران دوراندیش و بصیر کشورهای منطقه ای در رأس روند اصلاحات قرار گرفته و از آن ممانعت نمی  کنند. ولی کسی که از این روند ممانعت کند، با مشکلاتی بیشتر از لیبی روبرو خواهد شد .

بشار  اسد  رئیس  جمهور  سوریه  اول  از  همه  این  نصیحت وزیر  ترکی  را  گوش  کرده  و  به  مورد  اجرا  گذاشت.  با  وجود  این  که  ناآرامی  های  مردمی  در  این  کشور  رخ  می  دهد،  رهبر  سوریه  از  همتایان  لیبیایی،  تونسی  و  مصری  خود  الگو  نگرفته  و  راهبرد  دیگر  آرام  کردن  مردم  طغیان  کرده  را  انتخاب  نمود.

اگر  راهبرد  او  موفقیت آمیز  باشد،  بشار  اسد  می  تواند  نه  تنها  ثبات  سوریه  را  حفظ  کند  بلکه  مقام  ریاست  جمهوری  را  در  اختیار  خود  باقی  بگذارد.  در  این  صورت  او  می تواند  به  راحتی  از  گارد  قدیم  پدرش  که  مانع  از  اجرای  سیاست  داخلی  و  خارجی  مستقل  وی  می  شوند،  رها  گردد.

سوری  ها  می  گویند:   حافظ  اسد  از داخل  قبرش  به  حکومت  ادامه  می  دهد .  ولی  آن ها  همیشه  تا  این  حد  بدبین  نبوده اند.  در  سال  2000  که  یک  مرد  جوان  به  ظاهر  خوش برخورد  و  با  ملاحظه  مقام  ریاست  جمهوری  را  از  پدرش  به  ارث  برد،  مردم  از  او  انتظار  سیاست  جدید  و  اصلاحات  را  داشتند.  در  مرحله  اول  به  نظر  می آمد  که  بشار  این  امیدها  را  برآورده  می  کند.  او  اجازه  داد  در  این  کشور  بحث  اجتماعی  درباره  مسایل  سیاست  داخلی  شروع  شود  و  صدها  نفر  زندانی  سیاسی  را  از  زندان  ها  آزاد  کرد.  ولی   بهار  دمشق کوتاه مدت  بود.  در  سال  2001  همه  رهبران  مخالفان  به  پشت  میله  های  زندان  باز  گشتند  و  باشگاه  های  بحث  و  مباحثه  تعطیل  گردیدند.  گفته  می شود  که  رفقای  سابق  حافظ  اسد  که  نگران  مقام  خود  بودند،  بر این  امر  پافشاری  کردند.

بشار  اسد  بعد  از  آن،  از  این  تلاش  ها  دست  کشید  و  سوریه از آن زمان  مانند  سابق  در  شرایط  یک  رژیم  شدید  خودکامه  زندگی  می کند.  در  این  کشور  رژیم  حالت  فوق  العاده  اعمال  شده  است،  سرویس  های  ویژه  دستشان  کاملاً  باز  است  و  آزادی  بیان  وجود  ندارد.  مردم  به  اینترنت  دسترسی  دارند  (این  یکی  از  معدود  دستاورد  های  بهار  دمشق  است  که  از  بین  نرفته  است)  ولی  طبق  قانون،  صاحبان  و  اپراتورهای  کافه نت  ها  باید  دفتر  الکترونیکی (لوگ)  همه  نوشته  های  کاربران  در  فروم  های  اینترنتی  را نگهداری  کنند.

فضای  سیاسی  پاکسازی  شده  است،  به  گونه ای  که  تنها  حزب  سوسیالیست  بعث در  آن  فرمانروایی  می کند.  همه  نیروهای  سوریه  که  به  حزب  حاکم  ابراز  اطاعت  نکرده  و  به  خط  ساخت  سوسیالیسمِ  پایبند  نشده  باشند،  ممنوع  اعلام  شده اند.  و  این  در  حالی  است  که  حکومت  فعلی  از  نظر  قومی  برای  بخش  عمده  مردم  سوریه  بیگانه  است  زیرا  75%  شهروندان  سوریه  اهل  تسنن  هستند  در حالی  که  طبقه  حاکم  عمدتاً  از  علویان  تشکیل  شده  است.

اوضاع  اقتصادی  سوریه  هم  چنگی  به  دل  نمی  زند.  واحدهای  غیر  مؤثر  بخش  دولتی،  قسمت  اعظم  اقتصاد  کشور  را  تشکیل  می  دهند.  میادین  نفتی  ته  می  کشند،  حد  اقل  20%  مردم  بیکار  هستند.  می  گویند  که  این  کشور  تنها  با  استفاده  از  امکانات  ترانزیتی  خود  امرار  معاش  می کند چرا که  صادرات  ایرانی  اسلحه  و  تجهیزات  برای  حزب الله  از  طریق  سوریه  صورت  می گیرد.

با  عنایت  به  این  وضعیت  دشوار،  تصادفی  نیست  که  سوریه  یکی  از  قربانیان   تب  انقلابی خاور  میانه  شده  است.  ناآرامی  ها،  اواخر  ماه  فوریه  شروع  شد  و  انفجار  اجتماعی  اوایل  ماه مارس  رخ  داد.  حوادث  در  شهر  درعا  یعنی  بازداشت  چند  نوجوانی  که  روی  دیوارهای شهر  شعارهای  ضد  دولتی  می  نوشتند،  باعث  تظاهرات  وسیع  مردم  شد  که  به  تدریج  شعار  لغو  حالت  فوق العاده  و  اجرای  اصلاحات  لیبرال  را  سر  دادند.  آن ها  طبق  سنت  خاور  میانه  ساختمان های  دولتی  محلی  را  به  آتش  نشاندند  که  یکی  از  آن ها  دفتر  حزب  بعث  بود.  بزودی  ناآرامی  ها  به  شهرهای  دیگر  و  از  جمله  به  دمشق  گسترش  یافت.

بشار  اسد  قبل  از  همه  بایستی  زور  به  نمایش  بگذارد  زیرا  شرقی ها  به  رهبران  ضعیف  رحم  نمی کنند.  تیپ  زبده  چهارم  تانکی  تحت  فرماندهی  ماهر  اسد  برادر  کوچکتر  بشار،  به  درعا  برای  سرکوب  قیام  کنندگان  فرستاده  شد.  معترضین  شکست  خوردند  (مخالفان  از  کشته  شدن  صدها  نفر  خبر  می  دهند).  بعد  از  آن  وقت  استفاده  از   نقاب پدر  ملت  فرا  رسید.  بشار  اسد  بر  خلاف  قذافی،  قیام  کنندگان  را   موش  های  صحرایی  و  سوسک  ها و  خائنان  جیره  خوار  غرب  ندانست  ولو  اینکه  بی  پرده  غرب  و  بعضی  شبکه  های  تلویزیون  ماهواره ای  را  به  تحریک  ناآرامی  ها  متهم  نمود.

بشار  اسد  اظهار  داشت:   مردم  درعا  مقصر  ماوقع  نیستند.  متأسفانه  هر  جایی  که  احساسات  به  خیابان  ها  می  ریزد  و  گفتگو  خارج  از  نهادهای  موجود  صورت  می  گیرد،  مردم  واکنش  تندی  از  خود  نشان  می  دهند،  اشتباهات  آنی  مرتکب  می شوند  و  در  نتیجه  خون  ریخته  می شود .  رئیس  جمهور  سوریه  به  حقانیت  نسبی  خواست های  قیام  کنندگان اذعان  کرده  و  از  خانواده  های  کشته  شدگان  عذرخواهی  کرد  و  حتی  استاندار  محلی  را  برکنار نمود.  طبیعی  است  که  شعارنویسان  جوان  آزاد  شدند.

بشار  اسد  همزمان  به  مردم  معترض  شهرهای  دیگر  سوریه  پیام  داد  و  به  آن ها  قول  آغاز  اصلاحات  بی  درنگ  و   بررسی  امکان لغو  حالت  فوق  العاده  را  داد.  او  فوراً  به  اجرای  وعده  های  خود  پرداخت:  اواخر  ماه  مارس  کابینه  وزیران  که  از  سال  2003  رتق  و  فتق  امور  کشور  را  در  دست  داشت،  استعفا  کرد.  رئیس  جمهور  برای  برنامه  تنی  چند  از  استانداران  نیز  آماده  می شود.  وی  گفت:   نظام  سیاسی  سوریه  به  خون  تازه ای  نیاز  دارد .  بدیهی  است  که  او  به  بهانه  تازه  کردن  خون  دولت،  قبل  از  همه  از  گارد  حزبی  پدرش  آزاد  خواهد  شد.  به  عقیده  بشار  اسد،  مخالفان  و  رهبران  قبایل  می  توانند  در  این  زمینه  یار  و  یاور  او  باشند.  رئیس  جمهور  از  شیوخ  و  مخالفان  برای  شرکت  در  مذاکرات  دعوت  کرد.  در  این  شرایط  هر  اقدام  گارد  قدیم  علیه  رئیس  جمهور  شکست  خواهد  خورد.  او  خود  را  به  عنوان  قربانی  توطئه  ضد  انقلابی  معرفی  کرده  و  ریاست  مقاومت  مردمی  را  بر  عهده  خود  خواهد  گرفت.  مردم  هنوز  از  دست  بشار  خسته  نشده اند  زیرا  او  فقط  11  سال  پیش  به  قدرت  رسید  که  این  مدت  به  معیار  خاور میانه  چندان  طولانی  نیست.

مخالفان  رادیکال  از  نشستن  دور  میز  مذاکرات  با  رئیس  جمهور  خودداری  می کنند.  ولی  آن ها  هم  احتمالاً  نمی  توانند  مردم  را  برای  جنگ  داخلی  بر  انگیزند.  پایگاه  اجتماعی  مخالفان  اسد  تحلیل  می  رود  و  او  موفق  می شود  روحیه  انقلابی  گروه  های  کامل  معترضین  را  خاموش  کند.  کردها،  اولین  هدف   مغازله بشار  اسد  شدند.

وی  چند  نفر  از  برادران  قومی  آن ها  را  از  زندان های  سوریه  آزاد  کرده  و  فرمانی  درباره  اعطای  تابعیت  سوریه  به  کردهای  مقیم  استان  شرقی   خاسکه را  امضا  کرد  (آن ها  قبلاً  مهاجران  غیرقانونی  از  ترکیه  محسوب  می شدند).  بدین  وسیله  گروه  جدید  جامعه  به  طرفداران  باوفای  اسد  تبدیل  شده اند:  کردها  می  فهمند  که  اگر  یک  رژیم  به  اقلیت  قومی  ضمانت  هایی  بدهد،  این  ضمانت ها  با  سرنگونی  رژیم  از  بین  می رود،  به  ویژه  اگر  رژیم  جدید  از  اقلیت  قومی  (سنی  ها)  تشکیل  شود.  مسیحیان  نیز  نگران  این  تحولات  هستند  زیرا  رژیم  علوی  اسد  برای  آن ها  حق  زندگی  تضمین  می کند.

مخالفان  سوریه  نمی  توانند  روی  کمک  فعال  خارجی  حساب  کنند.  گویا  آن ها  فقط  از  لبنان  اسلحه  دریافت  می کنند  (می  گویند  که  سعد  حریری  رهبر  سنی  های  لبنان  اینطور  از  قتل  پدرش  رفیق  حریری  توسط  سرویس های  ویژه  سوریه  انتقام  می  گیرد).  اروپا  گرفتار مسأله  لیبی  است  و  فرصت  ندارد  به  دمکرات  های  سوری  کمک  کند.  وعده  های  بشار  اسد  مبنی  بر  آغاز  فوری  اصلاحات،  کاملاً  باب  طبع  رهبران  کشورهای  اروپایی  شده  است  و  آن ها  دست  از  سر  او  برداشتند.  ایالات  متحده  هم  به  قیام  کنندگان  سوریه  کمک  نمی کنند.  باراک  اوباما  رئیس  جمهور  آمریکا  وارد  مرحله  ما قبل  انتخابات  شده  و  در  این  شرایط  به  ثبات  نسبی  در  خاور  میانه  احتیاج  دارد  که  از  این  نظر  بشار  اسد،  سیاستمدار  هوشمند،  برای  واشنگتن  رهبر  مناسبی  است.

مخالفان  نمی  توانند  روی  حمایت  از  سوی  نیروهای  قدرتمند  خارج  نزدیک  حساب  کنند.  ترکیه،  ایران  و  اسراییل  نه  تنها  با  نیروهای  معترض  سوریه  همدردی  نمی کنند  بلکه  حاضرند  به  بشار  اسد  کمک  کنند  که  در  کشور  خود  نظم  برقرار نماید.

اگر  در  سوریه  جنگ  داخلی  شروع  شود  و  رژیم  حاکم  سقوط  کند،  منافع  ترکیه  خدشه  دار  خواهد  شد.  آنکارا  در  شرایط  تضعیف  تدریجی  نفوذ  ایالات  متحده  در  خاور  میانه  سعی  می کند  موقعیت  برتر  منطقه ای  را  به  خود  بر  گرداند  که  نام  این  سیاست   سیاست  عثمانی  جدید است.

به  همین  علت  به    ثبات  و  حل  مناقشاتی  که  بتوانند  خروج  آمریکایی ها  از  منطقه  را  به  تعویق  بیاندازند،  احتیاج  دارد.  لغو  توافقات  قبلی  بین  سوریه  و  ترکیه  از  جمله  در  باره  تحدید  حدود  بین  دو  کشور،  از  جمله  پی آمدهای  بالقوه  سرنگونی  رژیم  دمشق  است.  مقامات  جدید  سوریه  به  منظور  مشروعیت  بخشیدن  به  قدرت  خود  می  توانند  به  یاد  نظریه   سوریه  بزرگ بیفتند  که  در  این  صورت  نظریه  ترکی   صفر کردن  مسایل  با  همسایگان به  مخاطره  خواهد  افتاد.  مسأله  کردهای  سوریه  هم  مطرح  خواهد  شد  زیرا  ممکن  است  آن ها  در  چارچوب  برقراری  دمکراسی  در  سوریه  برای  خود  خودمختاری  به  دست  آوردند  که  این  امر  بر  اذهان  جمعیت  کرد  ترکیه  اثر  خواهد  گذاشت.  ناآرامی  ها  در  سوریه  که  بازار  فروش  کالاهای  ترکی  محسوب  می شود،  بر  اقتصاد  ترکیه  اثر  منفی  خواهد  گذاشت.

رژیم  بشار  اسد  در  معادلات  خارجی  ایران  نیز  جایگاه  مهمی  دارد.  سوریه  در  زمینه  مسأله  عراق  شریک  ایران  است.  برای  تهران  دشوار  خواهد  بود  که  بدون  ائتلاف  با  سوریه،  نفوذ  خود  را  در  خاور  میانه  اعمال  کند.

از  نظر  اسراییل،  رژیم  بشار  اسد  حتی  به  عنوان  متحد  ایران  و  حزب الله،   کمترین  شر  ممکن است.  رهبر  فعلی  سوریه  شعارهای  ضد  اسراییلی  سر  می  دهد  و  با  ایران  همکاری  می کند  ولی  تل اویو  رفتار  او  را  می  فهمد  و  می  تواند  آینده  سیاست  او  را  پیشبینی  کند.  مقامات  رسمی  اسراییل  در  مصاحبه  با   اکسپرت اعلام  کردند  که  اسد  از  اینکه وابسته به  ایران  باشد،  خسته  شده  و  به  انعقاد  پیمان  صلح  با  اسراییل  رضایت  اصولی  داده  است.

طرفین  باید  وضع  حقوقی  ارتفاعات  جولان  را  هماهنگ  کنند  که  مذاکرات  در  این  مورد  در  دست  اجرا  است.  سرنگونی  رژیم  اسد  و  روی  کار  آمدن  رهبران  مردمی،  سوریه  را  دوباره  به  حریف  بی امان  اسراییل  تبدیل  خواهد  کرد. در شرایطی که در ماه سپتامبر سال جاری در مصر انتخابات دمکراتیک برگزار شده و ممکن است سازمان  اخوان المسلمین  برنده شود، اسراییل به برقراری ثبات در مرز خود با سوریه علاقه زیادی دارد.

بخش سیاست تبیان

منابع: خبرآنلاین