بازی پیچیده احمدی نژاد

مقدمه:

طرفداران و منتقدان رییس جمهور، اگرچه در بسیاری موارد با یکدیگر اختلاف نظر دارند، اما حداقل، یک مطلب، مورد وفاق آنان است: آقای احمدی نژاد همواره در سیاست، غیر منتظره عمل می کند و هیچگاه قابل پیش بینی نیست.این پیش بینی ناپذیری، چه در عرصه سیاست داخلی و چه در عرصه سیاست خارجی از مختصات دولتهای نهم و دهم بوده است. این بار نیز یکی از موضع گیری های مهم و در عین حال غیر منتظره دولت دهم، روی داد که از اهمیت بسیار فراوانی در عرصه سیاست خارجی و به تبع آن  اقتصاد و سیاست داخلی ایران را تحت تاثیر قرار خواهد داد. این تصمیم، دستور ایشان، درباره آغاز غنی سازی بالای 20 در صد، برای تهیه اورانیوم مورد نیاز راکتور تحقیقاتی تهران بود.

آقای احمدی‌نژاد در مراسم افتتاح نمایشگاه دستاوردهای مرکز علوم و فنون لیزر ایران، گفت: من به آقای دکتر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی اعلام کرده‌ام غنی‌سازی 20 درصد را در کشور آغاز کند " و دکتر اکبر صالحی رییس سازمان انرژی اتمی نیز در مصاحبه پس از خبر بیست و سی  شنبه شب شبکه دو، اعلام کرد، غنی سازی بیست درصدی از روز سه شنبه آغاز خواهد شد، به این نحو که روز دوشنبه صبح، نامه ای رسمی برای آژانس ارسال شده و در آن نامه، آغاز رسمی عملیات غنی سازی 20 درصدی به اطلاع آژانس خواهد رسید.

چرا غیر منتظره؟

شاید این تصمیم آقای احمدی نژاد با فرایندی که از هفته گذشته در جریان پرونده هسته ای شروع شد، ظاهرا ناهمخوان  باشد. این ناهمخوانی دلیل اصلی غیر منتظره بودن این سیاست جدید است. اگر پی گیر اخبار و اطلاعات مرتبط با حوزه سیاست خارجی ایران باشید می دانید که پس از به بن بست رسیدن مذاکرات ژنو، ایران پیشنهاد غنی سازی مشترک با غرب در داخل کشور، ارسال مرحله به مرحله و 800 کیلو از 1200 کیلو اورانیوم و یا انبار آن را در جزیره کیش مطرح می کرد. در مقابل طرفهای غربی ضمن رد این درخواست، ضمن تعیین انتهای دسامبر 2009 به عنوان آخرین مهلت، خواستار انتقال 1200 کیلوگرم اورانیوم سه و نیم درصد غنی شده به خارج از ایران برای باز غنی سازی برای مصارف تحقیقاتی شده بودند. آنان در نهایت مساله انبار این اورانیوم را در ترکیه مطرح کردند. ایران ضمن رد این در خواستها آنرا غیر عملیاتی می دانست.

اما در متن مصاحبه روز 13 بهمن 1388 آقای احمدی نژاد با شبکه 1 سیما،  نکاتی وجود داشت که هم از سوی برخی منتقدان اصول گرای وی و هم از طرف برخی محافل سیاسی و رسانه های غربی به عنوان چراغ سبز و انعطاف ایران برای مذاکرات انتقال سوخت تعبیر شد، رییس جهمور در این مصاحبه اشاره کردند :

"بعضی از كشورها واقعاً همكاری با ایران را پذیرفته اند كه این موجب ناراحتی بعضی ها همچون انگلیس و رژیم صهیونیستی شد و گفتند كه اگر تقابل به تعامل تبدیل شود، كار تمام است" در ادامه آقای احمدی نژاد با اشاره به روند گفت وگوهای چند ماه اخیر ایران با آژانس درباره تبادل اورانیوم غنی شده زیر 4درصد با اورانیوم غنی شده 20درصدی كه مورد نیاز رآكتور تهران است گفت؛ «اخیراً دوباره پیغام هایی از سوی این كشورها داده شده كه گفتند بیایید بنشینید صحبت كنیم و حتی سوخت شما در ایران بماند و ما سوخت مورد نیاز شما را درست می كنیم و با شما مبادله می كنیم، هر چند اگر ما سوختمان را بدهیم واقعاً مشكلی ندارد كه بعضی ها بی خودی سرو صدا كردند... بعضی ها در كشورمان گفتند كه سوخت را از ما می گیرند و دیگر به ما نمی دهند ولی باید دید اگر سوخت را از ما بگیرند و به ما سوخت ندهند، حرف چه كسی در دنیا اثبات می شود و آن وقت معلوم می شود كه حرف آژانس و امضاكنندگان این قرارداد بی اعتبار است و این موجب می شود كه كارهایمان را خودمان انجام دهیم." این سخنان بویژه بخش پایانی آن، که تعریضی به منتقدان داخلی انتقال سوخت داشت به عنوان یکی از نکات مهم این مصاحبه مد نظر رسانه ها قرار گرفت.

حسین شریعمتداری در سرمقاله کیهان با اشاره به اظهارات رئیس‌جمهور مبنی بر اینکه "بنده مطمئن شدم كه این كشورها می خواهند این تقابل را به تعامل تبدیل كنند"، ضمن اظهار تعجب می‌افزاید:"معلوم نیست جناب احمدی نژاد عزیز در برخورد آژانس و 1+5 با برنامه هسته ای ایران، چه نشانه و قرینه ای ملاحظه فرموده اند كه با اطمینان از تصمیم آنان برای تبدیل تقابل به تعامل سخن می گویند؟ شواهد و اسناد موجود نه تنها از چنین اطمینانی حكایت ندارد بلكه نقطه مقابل آن را اثبات می كند." کیهان در پایان توصیه می‌کند که «برادر عزیز و گرامی و رئیس جمهور انقلابی و مردمی، مبادا خدای نخواسته، در كنار حضرتعالی كسانی یافت شوند كه به جسم در میان شما و به دل در حلقه دیگران باشند!

علی لاریجانی نیز با لحنی انتقادی گفت: آن‌ها می‌گویند باید با همان مسیری که ما تعیین می‌کنیم شما سوخت رآکتور تهران را تامین کنید و اگر این مسیر را دنبال نکنید شما را مجازات می‌کنیم ولی خود آن‌ها بهتر می‌دانند که این یک نوع کلاهبرداری سیاسی است و به دنبال گرفتن مواد غنی شده ایران هستند.

روزنامه جمهوری اسلامی نیز نهایتا نوشت: سیاست نظام جمهوری اسلامی در این موضوع که توسط رهبر معظم انقلاب مشخص شده، اینست که ایران با تبادل همزمان اورانیوم در خاک ایران به مقدار مورد نیاز موافق است.

بازی پیچیده احمدی نژاد: چماق و هویج هسته ای

اگرچه از سوی برخی محافل سیاسی داخلی و یا خارجی، تصمیم به ظاهر ناگهانی آقای احمدی نژاد درباره غنی سازی 20 درصد با نگاهی بدبینانه و غیر منصفانه به عقب نشینی از رویکرد مصالحه گر قبلی به خاطر فشارهای داخلی سیاسی مثلا از سوی اصولگرایان تعبیر گردید. اما به نظر می رسد بازی از این شکل ساده خارج بوده و احتمالا شکل پیچیده تری دارد و در واقع از پیش طراحی شده است.

همانطور که در سرمقاله روزنامه جمهوری اسلامی خواندید مساله هسته ای از جمله مواردی است که صرفا رییس جمهور تصمیم گیرنده نبوده و مقام معظم رهبری دارای نقش اساسی می باشند.لذا با توجه به این امر، امکان تصمیم گیری کلان بدون هماهنگی با ایشان بسیار پایین است.

اما این سوال مطرح است که در آستانه وقوع توافقی هسته‌ای با غرب چرا باید از گزینه غنی سازی بیست درصدی استفاده کرد؟

این گونه به نظر می‌رسد که ایران به غنی سازی اورانیوم به عنوان ابزار موازی با مذاکره می‌نگرد و می کوشد همراه با آغاز و ادامه گفتگوها، موقعیت بالاتر را با آغاز غنی سازی بیست درصدی اورانیوم در طول مذاکرات داشته باشد و به این وسیله، زمینه و شرایط  مذاکره را به سود خود تمام کند. از مدتی قبل تهران گروه 5 به علاوه یک را تهدید کرده بود که در صورت اصرار بر روش غیر منطقی خود در ارسال سوخت، گزینه دیگر می‌تواند تولید سوخت در داخل از طریق غنی سازی بیست درصد باشد.

 

این بدان معناست که ایران آمادگی خود را برای ورود به توافق با غرب در قالب بحث تبادل سوخت مطرح و در عین حال به غنی سازی بیست درصدی در داخل کشور متوسل می‌شود تا به این ترتیب مانع از حیله گری، مانع تراشی، تاخیرهای ظاهرا فنی و در عمل سیاسی غرب شود.

در واقع تیم سیاست خارجی آقای احمدی نژاد با هماهنگیهای انجام شده با مراجع مرتبط به دنبال ایجاد سیاست چماق و هویج با غرب هستند که در واقع طرف غربی از یک سو با گزینه غنی سازی هسته ای درایران با خلوص بیست درصد روبرو است و از سوی دیگر پشت میز مداکره با شرایطی برای توقف این جریان و احیای مذاکرات انتقال اورانیوم به ایران اما با شرایط ایران است .

چماق وهویج هسته ای: به آن معناست که ایران آمادگی خود را برای ورود به توافق با غرب  در قالب بحث تبادل سوخت مطرح و  در عین حال به غنی سازی بیست درصدی در داخل کشور اقدام می کند تا به این ترتیب مانع از حیله گری،مانع تراشی،تاخیرهای ظاهرا فنی و در عمل سیاسی غرب شود.

بعضی تحلیلگران غربی قبل از اعلام این دستور و با اعلام آمادگی احمدی نژاد برای دست یابی به توافق اتمی معتقد بودند که ایران قدم دیگری در مسیر خرید زمان برداشته است، عده ای دیگر به نتیجه مذاکره با تهران نگاهی مردد داشتند ودر این مقطع زمانی با دستور آغاز غنی سازی بیست درصدی در کشور مشخص نیست واکنش‌های دول غربی به این تصمیم ایران چه خواهد بود.

نتیجه گیری:

به نظر می رسد که ایران به استفاده از سیاست چماق و هویج در برابر گروه 5 به علاوه یک دست زده است؛ به این گونه که  تهران در کنار تمایل به ادامه مذاکره و تلاشهایی که در مسیر توافق، اما با شرایط مورد علاقه اش برمی‌دارد، آغاز غنی سازی بیست درصد را نیز در دستور کار قرار می دهد تا طرف مقابل را برای دستیابی به نتیجه، در طول مذاکرات تحت فشار قرار دهد.

نکته قابل توجه :

به نظر می رسد طرف ایرانی و طراحان این بازی دیپلماتیک، باید به این نکته توجه کنند که  ابزار فشاری به نام غنی سازی 20 درصد، گر چه  با توجه به اعمال "سیاست چماق و هویج" توسط کشورهای متخاصم، که پیشتر و در بحران های گوناگون کشورمان  شاهد آن بوده ایم ،می تواند مناسب ترین راه تعامل با آنان باشد، اما احتمالاً مانع توافق و استمرار دیپلماسی میان ایران و گروه 5 به اضافه یک است .به این دلیل که  نفس فرایند غنی سازی 20 درصد در مقیاس صنعتی، خط قرمز دول غربی و برانگیزاننده حس خطر کشورمان برای آنان از ابتدای مساله هسته ای میان دو طرف بوده است. طراحان این بازی باید توجه کنند تداوم بازی دوگانه،  به انعطاف، خلاقیت در مذاکرات ،هوشیاری بسیار بالا و قدرت چانه زنی احتیاج دارد. اما از سوی دیگر باید توجه داشت که پیام‌های مختلفی که از تهران برای غرب ارسال می‌شود، آنها را گیج و مشکوک به وقت کشی کرده است، موضوعی که شاید منجر به یکدست شدن طرفین برای سخت گیری بر ایران و اعمال تحریمها به صورت منسجم علیه ایران شود. در هر حال برای سیاستمداران ایران در این مرحله حساس آرزوی موفقیت در پیگیری منافع ملی مان می نماییم.

 سید حسین زرهانی

گروه جامعه وسیاست تبیان