اشغال 20هکتارتهران توسط انگلیس

بزرگترین باغ شمال تهران به  تصرف انگلیسی ها در آمده است. چرا؟

مقدمه

اگر از خیابان شریعتی تهران عبور کرده باشید ، پس از تقاطع این خیابان با خیابان شهید کلاهدوز یا دولت  دیواری آجر طولانی آغاز می شود که تا  نزدیکی پل صدر ادامه می یابد. در امتداد این دیوار تابلوهای پارک ممنوع دیده می شود و بر فراز این این دیوار سیم خاردارهایی دیده می شود. با حضور پلیس دیپلماتیک در کنار درهای آهنین  این باغ متوجه می شوید این عرصه بزرگ احتمالا عمومی نبوده و در اختیار کادر دیپلماتیک یک کشور خارجی است. این باغ بزرگ همان باغ معروف قلهک است که سالیان سال از اماکن مهم تصمیم سازی استعمار پیر انگلستان درباره ایران بود. باغ قلهک، در واقع یک باغ با مجموعه ای از ساختمانها  به وسعت ”ھ بیستهکتار است که  یادگارهای بسیاری از سیاست استعماری انگلیسی  ها را در بر دارد. این باغ هم اکنون اقامتگاه کارکنان سفارت بریتانیا در تهران است و بخشی از آن نیز به دفتر شورای فرهنگی بریتانیا (British Council) اختصاص داده شده بود.هم چنین در یکی از اضلاع باغ گورستان سربازان انگلیسی کشته شده در جنگ جهانی اول و دوم  و یک کلیسا احداث شده است.

باغ قلهک کجاست؟

در تهران قدیم منطقه قلهک منطقه ای خوش آب و هوا و خارج از شهر محسوب می شده است و در واقع منطقه ای ییلاقی بوده است.  روستای  قلهك  در شمال تهران  قرار داشت و از  زیباترین روستاهای اطراف تهران  بود.  آب و هوای خنك و زندگی بخش  این منطقه، زبانزد همه مردم بوده است  تهران قدیم که دروازه های شمالی آن به دروازه شمران و دروازه دولت ختم می شد از طریق جاده شمیران به قریه قلهک متصل می شد. در سال 1251 قمری كه «سرجان كمپبل» وزیر مختار انگلیس در ایران بود، محمدشاه  قاجار این باغ را كه جزو «تیول» شاهی بوده، به دولت انگلستان اجاره داد و سفارت انگلیس ییلاق خود را در قلهك بنا كرد.  پس از چندی، شاه از درآمد اجاره آن نیز صرف‌نظر نمود و این محل را تلویحاً به طور رایگان در اختیار هیأت سیاسی انگلیس نهاد. میزان اجاره  این محل در آن زمان ماهی 30 تومان یا 15 لیره بیشتر نبود، ولی این لطف همایونی اعتبار فراوانی برای وزیر مختار انگلستان به ارمغان آورد و باعث افزایش شخصیت و اعتبار او در بین دیگر عوامل كشورهای خارجی در ایران شد.

باغ قلهک از اجاره تا تصرف

ماجرای باغ قلهک در دوران پسر محمد شاه قاجار یعنی ناصرالدین شاه وارد عرصه جدیدی شد. در سال 1286هـ ق سفارت انگلیس به شمالی ترین نقطه تهران در آن زمان (خیابان فردوسی) منتقل می شود و این كشور زمینی به مساحت 15جریب را به عنوان سفارت دراختیار می گیرد كه امروزه نیز محل اصلی سفارت دولت انگلیس در ایران است. لازم به ذکر است سفارت قبلی انگلستان در نزدیکی حرم حضرت عبدالعظیم و در مساحتی کوچک بنا شده بود.قبل از انتقال تشكیلات سفارت دولت انگلیس در سال 1278هـ ق به محل جدید، ناصرالدین شاه قاجار طی نامه ای به سفارت انگلستان "حق انتفاع" از باغ قلهك را كه قبلا تابستانها آن را اجاره می كردند به آنان واگذار می كند.

مساله " حق انتفاع " و نه "مالکیت" از موضوعات مهمی است که در ماجرای حضور انگلیسی ها در باغ قلهک باید مد توجه قرار گیرد.

نهایتا در دوره رضاشاه برای این باغ سند به نام انگلیسی ها صادر می شود.  طبق در هشتم آبان ماه سال 1309هـ.ش سفارت انگلیس طی یك برگ استشهادیه از ارباب اطلاع تقاضا می كند تا نظر خود را راجع به تصرفات مالكانه سفارت انگلستان در باغ و عمارات سفارت و قنات ملكی آن (قلهك) مرقوم نمایند و ذیل نامه را افراد معروفی چون:

الف) حسین پیرنیا (رئیس مجلس شورای ملی و از فراماسونرهای معروف)

ب) حسن پیرنیا (وزیركابینه رضاخان قلدر و از فراماسونرهای معروف)

ج) حسن مستوفی (از رجال سیاسی زمان قاجار و پهلوی و از فراماسونرهای معروف)

د) به انضمام دو فقره امضای مجهول الهویه تأیید و امضا می نمایند.

2) در برگ اظهارنامه ثبت ملك كه در تاریخ بیست و نهم تیرماه سال 1310 هـ.ش به اداره ثبت اسناد و املاك شمیرانات تقدیم شده است در ستون مربوط به مدارك مالكیت صرفاً به برگه استشهاد اشاره شده است و هیچ دلیل دیگری ارائه نشده است. اداره ثبت نیز با توجه به اظهارنامه تنظیم شده و فشار دربار رضا شاه پهلوی اقدام به صدور سند می نماید.

آیا انگلیسی ها مالک این باغ هستند؟

روزنامه کیهان در مطلبی با موضوع  جنبه های فقهی و شرعی واگذاری باغ قلهک به انگلیسی ها نوشت: در نامه مورخ هشتم رمضان المبارك سال 1278هـ ق دربار ایران به سفارت انگلیس سه نكته قابل تأمل وجود دارد:

1- تملك دولت ایران بر باغ قلهك:

در یكی از فرازهای نامه دربار ایران چنین آمده است: «باغ واقع در قریه قلهك و اراضی متصله به آن باغ با آب مخصوص آن كه ملكاً تعلق به دولت علیه دارد.»

این امر بیانگر این مسئله است كه ملكیت باغ مزبور هم قبل از نامه و هم بعد از آن با دولت ایران بوده است.

2-صدور مجوز انتفاع از باغ:

مستفاد از جمله «به جهت نشیمن ییلاقی سفارت دولت بهیه انگلیس» ذكر شده در نامه دربار شاه ایران، استفاده تامه سفارت انگلیس از باغ نبوده، بلكه حضرات اجازه انتفاع از باغی را كه معمولا تابستانها اجاره می كردند را به آنها داده است.

3- هبه یا سكنی:

فراز دیگری كه ممكن است شبهه «هبه نمودن باغ» توسط شاه را در اذهان تداعی نماید: جمله «واگذار فرمودند.» در مرقومه دربار شاه است. اما با توجه به وسعت معنایی واگذار كردن و قرار گرفتن آن پس از جمله جهت نشیمن ییلاقی حتی شبهه هبه بودن باغ را زائل می كند، اگر چه طبق فتاوای موجود شاه حق هبه انفال مسلمین را نداشته و مرور زمان نیز مشروعیتی بر تملك و تصرف آنها ایجاد نمی كند.

مجلس وارد ماجرا می شود

ابهامات موجود درباره نحوه واگذاری باغ قلهک به انگلستان و وجود شواهد جدی برای تصرف غیرقانونی این مکان توسط سفارت انگستان مجلس شورای اسلامی ، مساله باز پس گیری این باغ را در دستور کار قرار داد.

با جدی شدن موضوع بازپس گیری باغ قلهک از بریتانیا ، برای اولین بار 162 نفر از نمایندگان  دوره هفتم مجلس شورای اسلامی  در آبان ماه سال 1385 طی نامه ای به رئیس مجلس از وی خواسته اند از رئیس کل دیوان محاسبات کشور بخواهد تصرف غیرقانونی دولت انگلستان بر باغ قلهک می دانند مورد رسیدگی قرار دهد.

پس از نامه فوق، نمایندگان چندین بار در این خصوص تذكراتی را در صحن علنی به مسئولین اجرایی كشور دادند و نهایتاً طرح دو فوریتی الزام دولت به اقدام در تعیین وضعیت و تبدیل باغ قلهك به پارك استعمارشناسی و استعمارستیزی 27خردادماه با 20 امضاء تقدیم هیأت رییسه شد اما در عین ناباوری وبرخلاف آیین نامه در دستوركارجلسه علنی قرارنگرفت.

اما مساله هم چنان در کمیسیون سیاست خارجی  در حال بررسی است.

تهدید انگلیسی ها به عمل متقابل

به دنبال ارائه این طرح ،سفیر انگلیس در تهران، نمایندگان ملت را به بازپس گیری مراکز فرهنگی جمهوری اسلامی در لندن به ویژه باغ منچستر در صورت تغییر وضعیت باغ قلهک تهدید کرد.

جفری آدامز سفیر سابق بریتانیا تهدید کرده بود صورتی که طرح دو فوریتی الزام دولت به تبدیل باغقلهک به پارک موزه استعمار شناسی و استکبار ستیزی تصویب شود، دولت انگلستان اقدام متقابل را حق خود می‌داند.

سفیر انگلیس این اقدام متقابل را بازپس گیری مراکز فرهنگی جمهوری اسلامی در لندن بویژه باغ منچستر که به دولت ایران تعلق دارد، عنوان کرده است.

آخرین تحولات: شکایت شهرداری به قوه قضاییه:

در آخرین تحولات مربوط به این باغ ، شهرداری تهران این بار وارد ماجرا شد و به خاطر سوزاندن و قطع غیرقانونی در ختان این فضای سبز توسط بریتانیایی ها به قوه قضاییه شکایت کرد. قالیباف شهردار تهران  با اشاره به این که نابودی بیش از 300 درخت قدیمی در فاصله زمانی کوتاه اقدامی نیست که بتوان از آن چشم پوشی کرد ، گفت : به همکارانم در شهرداری تهران ابلاغ می کنم در کوتاه ترین زمان ممکن پرونده تخلفات سفارت انگلیس در باغقلهک را به قوه قضائیه ارجاع داده و مطمئنم دستگاه قضایی نیز با دقت ، سرعت و قاطعیت نسبت به اعاده حقوق شهروندان اقدام خواهد کرد.

حرف آخر

اما پرسشی که در اذهان نقش می بندد، این است که سفارت انگلیس کجاست؟ محوطه همجوار با خیابان فردوسی و خیابان جمهوری اسلامی یا باغ قلهک؟

آیا به نظر شما می توان به صحت و اعتبار سند ارائه شده نوسط انگلیسی ها اعتماد کرد؟  آیا به نظر شما می توان نسبت به باز پس گیری این باغ اقدامات لازم را انجام داد؟ به نظر شما چه راههایی برای بازپس گیری این باغ و تبدیل آن به یک فضای عمومی و شهری وجود دارد؟

لطفا نظرات خود را در پایین مطلب ثبت کنید و هفته آینده منتظر تحلیل نظرات باشید.