اصلاح ساختار شورای امنیت

شورای امنیت چیست؟

شورای امنیت (UNSC) یکی از ارکان‌ سازمان ملل متحد است که وظیفه پاسداری از امنیت و صلح بین‌المللی را به عهده دارد. بر اساس منشور سازمان ملل متحد، حیطه قدرت شورای امنیت شامل اعزام نیروهای پاسدار صلح، تصویب تحریم‌های بین‌المللی، و اعطای اجازه استفاده از نیروی نظامی بر علیه کشورهای متخاصم است. تصمیم‌های این شورا به صورت قطعنامه‌های شورای امنیت اعلام می‌شود. در واقع شورای امنیت رکن اجرایی سازمان ملل متحد است که اجرای قطعنامه های آن برای تمام کشورهای عضو الزامی است.

شورای امنیت پنج عضو دائم و ده عضو انتخابی دارد. پنج عضو دائم این شورا در تصمیم‌ها و رای‌گیری‌های شورا حق وتو دارند. ریاست شورای امنیت نوبتی است و طول مدت آن یک ماه است. پنج عضو دائم شورای امنیت عبارتند از آمریکا، انگلستان، فرانسه، روسیه و چین. ده عضو انتخابی شورا توسط مجمع عمومی و از میان حدود 190 عضو سازمان برای یک دوره دوساله انتخاب می‌شوند. هر سال، پنج عضو جدید جایگزین اعضای قدیمی‌تر می‌شوند. ایران تا به حال تنها یک دوره 2 ساله عضو شورای امنیت بوده است.(ویکی پدیا)

حق وتو چیست؟

وتو کلمه‌ای از زبان لاتین و به معنای «من منع می‌کنم» است. این واژه نخست در مجلس‌های دوره امپراتوری روم بکار می‌رفت.

اگر در یک نظام رای‌گیری نظر مخالف یک یا چند رای‌دهنده، فارغ از نتیجه شمارش آرا، بتواند نتیجه را ملغی کند می‌گویند «رای وتو شده‌است». در منشور سازمان ملل متحد هرگز کلمه‌ای به نام وتو قید نشده‌ است بلکه لزوم جلب 9 رای موافق از مجموع 15 رای اعضای شورای امنیت که باید شامل 5 رای موافق اعضای دائم شورا باشد مطرح است ،به این ترتیب مخالفت یکی از اعضای دائم به معنای عدم تصویب قطعنامه و به اصطلاح وتوی آن است.

منشاء حق وتو چیست؟

سازمان ملل متحد در پایان جنگ جهانی دوم توسط قدرتهای فاتح جنگ شکل گرفت. این قدرتها برای خود حق ویژه ای را قایل شدند. 5 قدرت برتر ان زمان یعنی امریکا، فرانسه، انگلستان، شوروی (امروزه روسیه) و چین ضمن عضویت دائم در شورا از حق وتو برخوردار هستند. دلیل اعطای حق وتو این بود که کشورهای قدرتمند بتوانند ضمن حفظ سلطه خود در نظام بین الملل، به کمک این حق انحصاری کشورهای جهان را از درگیر شدن در جنگ مانع شده و صلح و امنیت بین الملل را محقق سازند. با نگاهی به گذشته و عملکرد 60 ساله این شورا آشکار می شود که این شورا در کاهش جنگها و نزاع های میان کشورهای کوچک و متوسطی که نفعی برای ابرقدرتها نداشته نقش مهمی را ایفا کرده است اما نتوانسته در مقابل جنگهایی که ابرقدرتها در آن ذی نفع بوده اند نقش موثری ایفا کند و حتی بعضا به روشن کردن آتش جنگ یاری رسانده است.

ضرورت اصلاح ساختار سازمان ملل

ترکیب و اختیارات شورای امنیت از 63 سال پیش تا امروز هیچ تغییری نکرده است. بارها بحث اصلاح ساختار سازمان ملل و در راس آن شورای امنیت مطرح شده که با مخالفت کشورهای دارای حق وتو روبرو شد. سرانجام پس از 10 سال بحث در اواخر سال 87، 192 کشور عضو سازمان‌ ملل متحد تصمیم به آغاز مذاکرات مربوط به اصلاح ساختار شورای امنیت گرفتند.

تاکنون دو نشست مشورتی در مورد اصلاح ساختار در مجمع عمومی برگزار شده و اکنون نیز نشست سوم در جریان است. اسحاق آل حبیب، معاون نماینده دائم کشورمان در سازمان ملل، در این نشست طی سخنانی پیشنهادات جمهوری اسلامی ایران برای اصلاح ساختار شورای امنیت را ارائه نمود. ساختار ناعادلانه شورای امنیت میراث باقیمانده از جنگ جهانی دوم است و با واقعیت‌‌های جهان فعلی سازگاری ندارد. مضافا بر اینکه دخالت‌های نابجای شورای امنیت در وظایف محوله به سایر ارگانهای اصلی سازمان ملل به ویژه مجمع عمومی و نیز دخالت شورا در امور مربوط به نهادهای تخصصی و تابعه ای چون آژانس بین المللی انرژی اتمی به بهانه حفظ صلح و امنیت، به اعتبار این شورا لطمه زده و محدود شدن شورای امنیت در چارچوب وظایف تعیین شده بر اساس منشور ملل متحد را ضروری ساخته است.

شورای امنیت در بسیاری از موارد در برخورد با نابرابری‌ها و موارد نقض فاحش صلح و امنیت در عرصه بین المللی ناکارآمد بوده و در انجام وظایف اصلی خود بر اساس منافع قدرتهای بزرگ تصمیم گیری نموده است.(خبرگزاری مهر)

پیشنهادهای اصلاح:

پیشنهادها به طور عمده حول دو محور دور می زند: یکی حذف حق وتو به عنوان حقی ظالمانه است که این پیشنهاد بعید است بتواند موافقت اعضای دائم را جلب کند. پیشنهاد دیگر افزایش اعضای دائم شورای امنیت در کنار افزایش اختیارات مجمع عمومی سازمان ملل متحد و کاهش اختیارات شورای امنیت است. کشورهای برزیل، هند، آلمان و ژاپن به عنوان قدرتهای نوظهور جهان در تلاشند که کرسی دائم را به دست آوردند و در جریان توافقی که میان خود کرده اند از درخواست کرسی دائم یکدیگر حمایت می کنند.  مقام معظم رهبری چندی پیش از ضرورت اختصاص کرسی دائم به کشورهای مسلمان خبر دادند. امید است کشورهای اسلامی با جمعیتی بیش از یک میلیارد با اتحاد و کنار گذاشتن اختلافات بتوانند لااقل به یک کرسی دائم با حق وتو دست یابند.