رسانه روباه صفت

بخش اول

برخی بر این باورند كه رادیو بی‌بی‌سی در جریان انقلاب اسلامی بهمن 1357 نقش مؤثری در اطلاع‌رسانی به مردم درباره‌ی اخبار سیاسی ایران داشته است. این نقش تا اندازه‌ای برجسته بوده كه به تازگی مركز اسناد انقلاب اسلامی به بازنشر كتاب "انقلاب ایران به روایت رادیو BBC" به كوشش عبدالرضا هوشنگ مهدوی پرداخته است.

پس از انقلاب، باتوجه به رویكرد مزوّرانه‌ای كه بنگاه سخن‌پراكنی بریتانیا در قبال تحولات داخلی و سیاست‌خارجی جمهوری اسلامی در پیش گرفت، نام رادیو فارسی بی‌بی‌سی نیز در شمار "رادیوهای بیگانه" قرار گرفت و عملاً مخاطبان گسترده‌ی خود را در ایران از دست داد.

این روند كمابیش ادامه داشت تا آن‌كه با گسترده شدن امكانات فضای مجازی در ایران و اقبال عمومی مردم به استفاده از آن، بی‌بی‌سی بخش فارسی سایت خود را فعال كرد. در حالی كه این سایت در مدت فعالیت خود هیچ‌گاه با استقبال گسترده‌ی كاربران ایرانی- آن‌چنان كه مورد انتظار گردانندگان بی‌بی‌سی بود- مواجه نشد، در سال 1387 نسخه‌ی جدیدی از این سایت با ویژگی‌های ظاهری، فنی و محتوایی به‌روزتر و جذاب‌تر ارایه شد اما هنوز استقبال كاربران ایرانی در حد انتظار نبود.

(25 دی 1387) و در حالی كه كم‌تر از پنج ماه به برگزاری انتخابات دهم ریاست‌جمهوری در ایران مانده بود، مراحل ابتدایی راه‌اندازی تلویزیون فارسی بی‌بی‌سی نیز به اتمام رسید و این تلویزیون با پخش برنامه‌هایش بر روی ماهواره‌ی هاتبرد برای چند ساعت محدود در روز، آغاز به‌كار كرد.

كوتاه درباره‌ بی‌بی‌سی

BBC در سال 1922 بنیان گذاشته و در 1927 پس از دریافت پروانه‌ی سلطنتی تبدیل به یك شركت دولتی شد. در حال حاضر نیز بی‌بی‌سی یك شركت دولتی نیمه‌خودمختار است كه توسط یك "هیأت امنا" اداره می‌شود. بودجه‌ی تمام بخش‌های آن غیر از "بخش جهانی"، از هزینه‌ای كه مردم بریتانیا برای تماشای تلویزیون می‌پردازند، تأمین می‌شود. اما بودجه‌ی بخش جهانی بی‌بی‌سی توسط دولت و وزارت خارجه بریتانیا تأمین می‌شود. زمینه‌ی فعالیت این بخش، رادیو، تلویزیون و اینترنت است.

بخش جهانی از نظر اداری زیر مجموعه‌ی دستگاه دیپلماسی لندن به شمار می‌رود و سیاست‌های كلان آن همواره تحت نظارت مسؤولان دولتی یا نمایندگان آنان قرار دارد. گرچه مسؤولان بی‌بی‌سی اصرار بر استقلال سرویس جهانی خود دارند اما برای تصویب و اجرای برنامه‌های گوناگون، نیازمند ارایه‌ی طرح‌های خود به مسؤولان قانون‌گذاری و اجرایی و بررسی و تأیید مستقیم پارلمان از طریق بخش دیپلماسی عمومی كمیسیون خارجی و وزارت خارجه آن كشور هستند.

بنابراین به نظر می‌رسد تولید و پخش برنامه‌های بخش‌ خارجی بی‌بی‌سی در راستای "دیپلماسی عمومی" انگلستان انجام می‌شود؛ به‌گونه‌ای كه وزارت خارجه‌ی بریتانیا نام "سرویس جهانی بی‌بی‌سی" را در میان 4 محور اساسی دیپلماسی عمومی این كشور قرار داده است.

دیپلماسی عمومی شیوه‌ای نوین در راستای تحقق سیاست‌خارجی كشورهاست كه در آن بر ارتباط بی‌واسطه و تأثیرگذاری بر افكار عمومی ملت‌ها به‌جای رابطه با دولت‌ها برای پیشبرد اهداف و منافع یك كشور تأكید می‌شود. تعریف پایگاه رسمی اینترنتی وزارت امور خارجه بریتانیا از دیپلماسی عمومی، "دستیابی به اهداف سیاسی از طریق كار با عموم مردم در كشورهای خارجی" است.

این روش هزینه‌ی اجرای تصمیمات و پی‌گیری منافع در مقصد را به حداقل می‌رساند و سد مقاومت‌ها در برابر "دیگران" یا "بیگانگان" را می‌شكند. در این میان، رسانه‌هایی كه مخاطبانی بیرون از مرزهای جغرافیایی یك‌ كشور دارند، بیشترین كمك را به پیشبرد منافع ملی خواهند داشت. از همین روست كه بودجه‌ی بخش خارجی بی‌بی‌سی از سوی دولت انگلستان تأمین می‌شود.

به گفته نیكلاس كال، كارشناس تاریخ دیپلماسی عمومی، یكی از مشكلات گریبان‌گیر بی‌بی‌سی در این راستا، عدم امكان رهایی از خاطره‌ی ناخوشایند مخاطبان ایرانی از گذشته‌ی نه چندان قابل دفاع این شبكه و پرداختن صرف به آینده‌ای پر زرق و برق است. شبكه‌ی تلویزیونی بی‌بی‌سی فارسی برای جذب مخاطبان بیشتر و نشان دادن آشنایی و نزدیكی خود به فرهنگ ایرانی و فارسی، روش‌های گوناگونی را به‌كار می‌گیرد. برای نمونه شبكه‌ی تلویزیونی فارسی بی‌بی‌سی در اولین روزهای آغاز به‌كار خود، كوشید در برنامه‌هایش ذهنیت برخی ایرانیان پیرامون "دست پنهان انگلیس در سیاست ایران!" را در چارچوب توهم توطیه بازخوانی كند و عملاً تصویری قابل استناد و بی‌طرف از خود نزد مخاطبان بسازد كه در ایران امروز به دنبال هیچ منفعتی جز ارمغان صلح و حقوق بشر برای ایرانیان نیست.

بی‌بی‌سی حتی فونت فارسی جدیدی را برای نوشتار به‌كار می‌گیرد. گرچه بسیاری معتقدند این فونت تقلید ناشیانه‌ای از فونت‌های گذشته‌ی فارسی و عربی است. برخی منابع در وب می‌گویند بی‌بی‌سی طراحی و اجرای این فونت را به یك لبنانی هلندنشین سفارش داده است. یعنی سفارش انگلیسی، با سلیقه‌ی عربی، برای مخاطب فارسی!

در قسمت دوم این مقاله به بررسی نحوه پوشش اخبار ایران در انتخابات توسط بی بی سی خواهیم پرداخت.

منبع: تابناک