رسانه روباه صفت؛ بخش دوم

بی.بی.سی» كه در «بین دو خط نوشتن» و موش‌ دواندن در عین محافظه‌كاری مهارت دارد، در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری دهم نیز سیاست‌های تأمل‌بر‌انگیزی در پوشش اخبار ایران و تحلیل رویدادهای پس از آن، در پیش گرفت.

بی‌طرفی به سبك بی‌بی‌سی!

امروزه مسؤولان شبكه‌ی اطلاع رسانی جهانی بی‌بی‌سی ترجیح می‌دهند نام پیشین بخش بین‌الملل بی‌بی‌سی یعنی "سرویس امپراتوری بی‌بی‌سی "(BBC Empire Service) را به‌ خاطر مخاطبان خود نیاورند یا آن را این‌گونه توجیح كنند: "این نام نه برای پیشبرد اهداف امپریالیستی كه برای متحد كردن مردم انگلیسی زبان كشوری كه در آن زمان امپراتوری بریتانیا نامیده می‌شد، انتخاب شده بود!" از این رو گردانندگان بخش جهانی بی‌بی‌سی، از سال 1988 نام جدید "سرویس جهانی بی‌بی‌سی" را جایگزین آن كرده‌اند.

گذشته از وابستگی سرویس جهانی بی‌بی‌سی به وزارت خارجه‌ی بریتانیا و نام تأمل‌برانگیز آن تا پیش از 1988، زمان تأسیس رادیو، تلویزیون و سایت فارسی بی‌بی‌سی، میزان استقلال و بی‌طرفی این شبكه را آشكار می‌كند. بخش فارسی رادیو بی‌بی‌سی در دسامبر 1940 درست هشت ماه پیش از سوم شهریور 1320، آغاز به كار كرد.

با توجه به نگرانی بریتانیا از نفوذ تبلیغاتی آلمان‌ در ایران، سه ماه پس از آغاز جنگ جهانی دوم ضرورت تأسیس بخش فارسی بی‌بی‌سی از سوی سِر ریدر بولارد به لندن گزارش شد. چهل روز بعد این پیشنهاد، تأیید و به بولارد ابلاغ شد كه وزارت خارجه و خزانه‌داری، بودجه‌ی لازم برای تأسیس بخش فارسی را آماده كرده‌اند. بی‌بی‌سی فارسی از ابتدای تأسیس تا پایان تابستان 1320 درگیر كارزار بی‌وقفه‌ای برای بدبین كردن ایرانیان نسبت به آلمان هیتلری و توجیه و آماده‌سازی افكار عمومی برای اشغال ایران بود.

با آغاز جنبش ملی شدن صنعت نفت، بی‌بی‌سی بار دیگر استثنایاً و بر اساس مصالح ملی بریتانیا، آشكارا با سیاست‌های تأمین‌كننده‌ی مالی خود همراه شد: نخست با تهیه‌ی گزارش‌ها و تفسیرهایی در ارایه‌ی تصویر مثبت از كارنامه‌ی شركت نفت انگلیس و ایران و سپس در همگامی كامل با دولت لندن برای مقابله با ملی شدن صنعت نفت. پرده‌ی آخر نمایش بی‌بی‌سی فارسی نیز، همكاری مستقیم این شبكه در كودتای 28 مرداد 1332 و سرنگونی حكومت مصدق بود.

در آگوست 2005، شبكه‌ی چهار رادیوی بی‌بی‌سی، برنامه‌ای از سری برنامه‌های "داكیومنت(سند)" و با عنوان "یك كودتای خیلی بریتانیایی" پخش كرد! در این برنامه كه بعدها چندین جایزه‌ی رسانه‌ای نیز دریافت كرد، تصریح شد كه گوینده‌ی خبر بی‌بی‌سی فارسی با اعلام "اكنون ساعت دقیقاً 12 نیمه‌شب است" به جای جمله‌ی همیشگی "اكنون ساعت 12 نیمه‌شب است" پیامی رمزی به شاه و همراهانش برای اطمینان‌بخشی به آنان و نشان دادن آمادگی لندن برای كودتا دادند.

در دهه‌ی 1980 سرویس جهانی بی‌بی‌سی و بخش فارسی در رقابت با شبكه‌های رقیب بین‌المللی، تا اندازه‌ی زیادی از نخبه‌گرایی دست كشید و به تولید برنامه‌های عامه‌پسند روی آورد اما دیپلماسی عمومی بریتانیا، بار دیگر سرویس جهانی بی‌بی‌سی را متأثر نمود و با آن‌كه این شبكه در اوج مشكلات اداری و مالی در حال كاستن از برنامه‌های خود بود، در اكتبر 2006 با چراغ سبز وزارت خارجه و پارلمان انگلستان، ناگهان تأسیس یك شبكه‌ی تلویزیونی فارسی زبان در سال 2008 اعلام شد.

گرچه افكار عمومی بریتانیا درباره‌ی تأسیس این تلویزیون فارسی زبان و پرداخت هزینه‌ی آن از جیب مالیات‌دهندگان آن كشور، چندان خشنود نبوده و نیستند اما "چپمن" رییس سرویس جهانی بی‌بی‌سی در نشست ژوین 2007 كمیسیون روابط خارجی مجلس عوام، از تأسیس تلویزیون فارسی زبان بی‌بی‌سی به عنوان "بالاترین اولویت در برنامه‌ی پیشنهادی به وزارت خارجه كه دارای پرونده‌ا‌ی بسیار قوی است" یاد كرده بود!

همیشه دروغ نگو!

برخی تصور می‌كنند همه‌ی كاركنان سرویس جهانی و بخش فارسی آن، موظف به نوكری روزمره و اطاعت مداوم از دستورات مقامات ارشد سیاسی بریتانیا هستند! اما واقعیت این است كه خدمت‌گذاری این شبكه به منافع ملی انگلستان تنها در مواقع حساس و سرنوشت‌ساز آشكار می‌شود. بی‌بی‌سی آن‌قدر حرفه‌ای هست كه در هر مورد ناچیزی، اعتبار رسانه‌ای خود را هزینه‌ نكند.

هر رسانه‌ای برای اعتبار یافتن نزد مخاطبان و فضاسازی برای القای موارد لازم در مواقع ضروری، نخست باید این باور را در ذهن‌ها نهادینه كند كه راست‌گو و بی‌طرف است؛ زیرا دروغ‌گویی همیشگی، اعتماد مخاطبان را سلب خواهد نمود. چرخ تبلیغات راهبردی و دیپلماسی عمومی بریتانیا نیز با دروغ‌پراكنی مستقیم و مداوم نمی‌چرخد. بنابراین بی‌بی‌سی نیازی به دروغ‌گویی همیشگی ندارد و با ارایه‌ی گزارش‌های نسبتاً درست، همواره در جلب اعتماد مخاطبانش می‌كوشد. ارایه‌ی تصاویر نادرست و ناقص به مخاطبان، تنها در بزنگاه‌ها صورت می‌گیرد.

دیپلماسی عمومی انگلستان نیز برای اهداف گوناگون راهبردی و درازمدت خود، به بخش جهانی بی‌بی‌سی نیازمند است. بنابراین نباید توقع داشت كه لحظه به لحظه فعالیت‌های كوتاه‌مدت و روزمره این شبكه، منطبق بر سیاست‌های اعلام شده دولتی بنماید. رسیدن به هدف نهایی در شكار افكار عمومی، تنها در میان‌مدت و درازمدت است كه باید تأمین شود.

به كه اعتماد كنیم؟

از كارنامه‌ی بی‌بی‌سی چنین برمی‌آید كه این شبكه هیچ‌گاه گامی بیرون از حیطه‌ی تأمین منافع ملی انگلستان در آن سوی مرزهای بریتانیا برنداشته است. نمایش گاه‌گاه صداقت و بی‌طرفی این رسانه نیز برای جلب اطمینان و همراهی مخاطبان و استفاده از آن در بزنگاه‌های آینده است.

برخی تحلیل‌گران سیاسی انگیزه‌ی دولت انگلستان را از سامان‌دهی‌ها و برنامه‌سازی‌های كنونی رسانه‌ای علیه ایران، همراهی با آمریكا برای براندازی جمهوری اسلامی ایران و دست‌كم تضعیف قدرت رو به فزونی ایران و امتیازگیری در مسایلی چون انرژی هسته‌ای و حقوق بشر می‌دانند.

30 سال پس از این، كه اسناد وزارت خارجه‌ی بریتانیا منتشر شود، بی‌شك بخشی از این انگیزه‌ها و تلاش‌ها برای افكار عمومی فاش خواهد شد اما مردم ایران در آستانه‌ی دهه‌ی عدالت و پیشرفت، نیازی به این‌همه انتظار ندارند. درك دشمنی‌ها و كارشكنی‌های قدرت‌های بیگانه در راه دشوار و البته در گام‌های نهایی ایران اسلامی برای تبدیل شدن به قدرت اول منطقه، چندان دشوار نیست.

‌در عین حال و در دنیایی كه راه‌های گوناگون دسترسی به اطلاعات برای بیشتر مردم هموار شده است، مخاطبان رسانه‌هایی چون بی‌بی‌سی، بهتر است با بهره‌گیری از منابع گوناگون خبری و مقایسه‌ی اخبار و تحلیل‌ها، درك درست‌تری از همه‌ی ابعاد واقعیت‌های اجتماعی ایران و جهان داشته باشند. رسانه‌ها و منابع خبری داخلی، اگرچه با اشتباه‌ها و كاستی‌های فراوانی از جمله برخی ملاحظات محافظه‌كارانه و گاه سیاسی‌كاری در پوشش و پردازش اخبار ایران و جهان درگیرند اما هنوز هم انتظار حركت در چارچوب منافع ملی ایران، از آن‌ها خردمندانه‌تر به نظر می‌رسد تا بنگاه سخن‌پراكنی انگلیس!

منبع: تابناک

مطلب مرتبط: رسانه روباه صفت، قسمت اول