جرم چیست؟
لایحه جدید و قانون فعلی
در راستا ی تکمیل وعده خودمان و نیز وظیفه بخش حقوق وقوانین سایت تبیان در ادامه تحلیل و بررسی لایحه بسیار مهم قانون مجازات که بررسی مقدمه آن طی سه مقاله:
و
و
ارایه گردید.
اکنون در پاسخ به استقبال خوب شما و جدیت طرح مباحث جدید در حقوق کیفری ایران همچون کیفر زدایی و جرم شناسی پست مدرن ،عدالت ترمیمی و...؛ طی مقالاتی تحلیلی ،مقایسه قدم به قدم اصل و متن این لایحه با قانون فعلی را به تدریج تقدیم شما می نماییم ".
بر این اساس بهتر است پیش از این مقایسه نگاهی به این دو ماده نسبتاً مشابه در لایحه جدید و قانون فعلی بیندازیم:
مطابق لایحه جدید:
ماده111-2 :جرم عبارت است از فعل یا ترك فعلی كه قانون آن را ممنوع كرده و برای آن مجازات در نظر گرفته باشد و از طرف شخص مسئول ارتكاب یابد. شرایط و موانع مسئولیت را قانون مشخص می‌كند.
درحالیکه برابر قانون مجازات کنونی:
ماده 2 - هر فعل یا ترك فعلی كه در قانون برای آن مجازات تعیین شده باشد جرم محسوب می شود .
با وجود شباهت این دو، با دقت نظر تفاوت هایی را می توان میان این دو یافت؛
اولین تفاوت در این مطالعه مقایسه ای :
دوگانگی در الفاظ به ظاهر مشابه این دو در تعریف جرم است؛ زیرا لایحه سه شرط برای مفهوم جرم آورده حال آنکه قانون کنونی به یک شرط اکتفا نموده است ؛این امر فی نفسه از منظر جرم شناسی می تواند گامی مثبت در مسیر جرم زدایی تلقی گردد ؛جرم زدایی که قید و شرط آن از نظر اینکه تا کجا پیش می رود و آیا در چهار چوب شرع قرار گرفته است یا ساختار غربی آن مثل جرم زدایی از شراب خواری و... را _آنگونه که مارک آنسل در کتاب دفاع اجتماعی خود آورده_الگو قرار می دهد، محل سوال و ابهام فراوان می باشد؟!
دومین تفاوت در این مطالعه مقارنه ای
نگارندگان لایحه جدید برای " تعریف جرم" سه شرط جداگانه قرار داده اند ،1- قانون آن را ممنوع كرده 2- برای آن مجازات در نظر گرفته باشد 3-از طرف شخص مسئول ارتكاب یابد حال آنکه در قانون مجازات اسلامی کنونی چنین اقدامی صورت نگرفته بلکه تنها شرط دوم آمده است.
بر این پایه به آسانی میتوان درک کرد که که نگارندگان می خواهند بسیاری از موارد را علی رغم ممنوعیت آن با پاسخ های اجتماعی ،عملاً از گستره جرم و حوزه کیفری خارج نمایند و نگرانی گفته شده در تفاوت پیشین را دوباره مطرح می نماید.
سومین تفاوت در این مطالعه مقایسه ای
بنا به تعریف قانون مجازات اسلامی جرم می تواند توسط شخص مسوول یا غیر مسوول تحقق یابد (البته مسسولیت در قانون کنونی نیز شرط هایی دارد لکن جزء تعریف جرم نیست ) حال آنکه در لایحه جدید مسوول بودن مرتکب جرم ؛جزیی از تعریف جرم و از اجزای تشکیل دهنده آن است؛ صرف نظر از دلایل مفصل و تخصصی که جای خود را دارد در اینجا متذکر می شویم که این مساله با مبانی و اصول تکلیف و قانون نگاری نه در شیعه و اسلام که در حقوق بسیاری کشورهای اروپایی همچون فرانسه نیز ناسازگار است.در انتها یاد آور می شویم : عبارت "تدوین این لایحه كه حاصل تلاش های بشری است و مصون از عیب و نقص نبوده" بیانگر منصف و پذیرای انتقاد بودن نگارندگان، البته همراه اغماض ایشان از جنبه الهی بسیاری از مواد و جرایمی است که در این قانون وجود دارد!
________________________________________زهرایی
سطح خارج حوزه
وکارشناس ارشد حقوق جزا وجرم شناسی
