كارنامه درخشان پیشرفت‌های علمی ایران
بزرگداشت دهه فجر امسال، بیش از 27 سال گذشته كه جشن‌های پیروزی انقلاب برگزار می‌شد، با تاكید بر دستاوردها و پیشرفت‌های كشور در حوزه علوم و تحقیقات همراه بود.
دستاوردهایی كه حاصل تلاش چندین ساله ی دانشمندان ایرانی و مسئولان و سیاستگذاران نظام جمهوری اسلامی بوده و امروز این فرصت فراهم آمده است كه دولت، همراه با مردم، به‌بار نشستن این تلاش‌ها را جشن بگیرد. چنانكه یكی از محورهای سند چشم‌انداز20 ساله نیز، ارتقای جایگاه ایران در جامعه علمی بین المللی است.
بر اساس تازه‌ترین آمار و اطلاعات شاخص‌های اساسی علم در پایگاه مؤسسه اطلاعات علمی، رتبه علمی ایران از لحاظ میزان كل تولیدات علمی نمایه شده در مؤسسه اطلاعات علمی(ISI) با دو پله صعود نسبت به سال گذشته، به رتبه سی و هفتم جهان ارتقا یافته است.
شمار تولیدات علمی ایران در ISI در سال 2006 هم به 6761 مستند رسید كه شامل 5843 مقاله است و به این ترتیب، ایران از لحاظ میزان كل تولیدات علمی نمایه شده با عبور از كشورهای آرژانتین و مجارستان در رتبه سی و هفتم جهان قرار گرفته است.
البته ایران همچنان پس از تركیه با 14598 مقاله، در رتبه ی دوم بین كشورهای اسلامی قرار دارد و پس از ایران، مصر با 3045 مقاله سومین كشور منطقه است.
این در حالی است كه تعداد مقالات نمایه شده ی جمهوری اسلامی ایران در سال 1378 ، 350 مقاله بود که تا سال 1384 ، یعنی در عرض 6 سال، حدوداً 10 برابر شده است. به لحاظ كیفی نیز، به گفته دكتر كامران باقری لنکرانی، وزیر بهداشت، در سال های پیش بیشتر مطالعات جنبه‌ی توصیفی داشته، اما امروزه مباحث علوم پایه و مطالعات بالینی بیشتر تحقیقات را در علوم پزشکی به خود اختصاص داده‌اند.
جهش چشمگیر در تولیدات علمی
دكتر جعفر توفیقی، عضو هیأت علمی دانشگاه تربیت مدرس و وزیر سابق علوم، در گفتگو با همشهری، مسیر پیشرفت‌های علمی در نظام جمهوری اسلامی را این‌طور توصیف می‌كند: «در دهه ی اول انقلاب، به دلیل مسایلی كه كشور، ناگزیر درگیر آن بود و در اولویت قرار داشت، رشد تولید علم در كشور، چندان قابل توجه نبود، اما پس از پایان جنگ و با اصلاح زیر ساخت‌ها و فراهم شدن زمینه ی رشد، ظرف چند سال گذشته، جهش قابل توجهی را در عرصه ی تولید علم در كشور شاهد بوده‌ایم.»
دكتر جعفر توفیقی، حذف سیاست‌های تشویق مالی پژوهشگران ارائه دهنده ی مقالات و سست شدن جایگاه چاپ مقاله در مجلات ISI را از عوامل عمده ی افت 20 درصدی ناگهانی در رشد تولیدات علمی كشور در سال گذشته عنوان می‌كند.
این در حالی است كه آمارها می‌گویند، سرعت رشد تولیدات علمی ایران كه در سال‌های اخیر با شتابی چشمگیر در جریان بود، از 9/42 درصد در سال‌های 2004 تا 2005، به 3/22 درصد در سال‌های 2005 تا 2006 كاهش یافته است. به عبارت دیگر افت 20 درصدی ناگهانی در رشد تولیدات علمی كشور در سال گذشته به وجود آمده است.
دكتر جعفر توفیقی، حذف سیاست‌های تشویق مالی پژوهشگران ارائه دهنده ی مقالات و سست شدن جایگاه چاپ مقاله در مجلات ISI را از عوامل عمده این امر عنوان می‌كند و می‌گوید: «در گذشته چند سالی بود كه وزارت علوم منابع متمركزی را در اختیار داشت و كسانی را كه مقالات علمی در مجلات داخلی یا خارجی منتشر می‌كردند، تشویق مالی می‌كرد و آماری كه می‌گرفتیم تأثیر مثبت این سیاست‌های تشویقی را در افزایش آمار مقالات نشان می‌داد كه اخیراً این منابع و تشویق‌ها به هر دلیل كنار گذاشته شده است.»
گفتنی است، كاهش نرخ رشد تولیدات علمی در سال گذشته، منحصر به ایران نبوده و تركیه، عربستان و كویت هم از دیگر كشورهای منطقه هستند كه با رشد منفی در آمار تولیدات علمی‌شان مواجه بوده‌اند. در مقابل، پاكستان و عراق كه با فاصله زیادی از ایران در رتبه‌های هفتم و یازدهم منطقه قرار دارند، به ترتیب رشدی حدود 36 و 68 درصد را در تولیدات علمی خود در طی سال های 2005 تا 2006 تجربه كرده‌اند.
مسیر طولانی تا رشد علمی پایدار
در حال حاضر، به گفته ی مدیركل پژوهش وزارت علوم، سهم ایران در تولید علم نیم درصد است كه برای ایجاد نهضت تولید علم و جنبش نرم افزاری، سهم تولید علم جهانی ایران باید تا پنج درصد افزایش یابد.
به گفته دكتر سلطانی، كمبود سرمایه ی مالی و انسانی در بخش پژوهش، نبود تجاری سازی یافته‌های پژوهشی و نبود بازار برای این یافته‌ها از جمله مشكلات پژوهشی در كشور است.
در حال حاضر 60 درصد بودجه ی پژوهشی در كشور به وزارتخانه اختصاص می‌یابد و تنها 30 درصد متعلق به مراكز دانشگاهی است، در حالی كه بیش از 85 درصد پژوهشگران در مراكز دانشگاهی فعالیت می‌كنند.
از سوی دیگر، آن‌طور كه وزیر بهداشت، هفته ی گذشته در جشنواره پژوهشی ابن سینا اعلام كرد، فقط از 25 درصد ظرفیت علمی اعضای هیأت علمی دانشگاه‌های علوم پزشكی استفاده می‌شود و 75 درصد این ظرفیت بالقوه، در امور پژوهشی فعال نیست.
به گفته ی كارشناسان، فاصله بین كشورهای ثروتمند مانند كشورهای غرب اروپا و شمال آمریكا، و كشورهای فقیر مانند كشورهای خاورمیانه و آسیایی، نتیجه حركت كند آنها در زمینه علمی است.
در دهه‌های اخیر، كشورهای اسلامی به اهمیت علم و تكنولوژی در زمینه‌های مختلف آگاه شده‌اند و دانشمندان كشورهای مسلمان نیز توانسته‌اند در عرصه‌های جهانی بدرخشند. سهم ایران از این حركت نیز اگرچه قابل توجه بوده است، اما همچنان، مسیری طولانی برای رسیدن به قله‌های دانش جهان در پیش‌روست.
چنان كه در تازه‌ترین برآوردها، در بین دانشگاه‌های كشورهای اسلامی، دانشگاه های شرق آسیا، تركیه و مصر در جایگاه‌‌های اول و دانشگاه تهران، به عنوان سرآمد دانشگاه‌های ایران در تولید علم و دانش، در رتبه 25 قرار دارد.
هفته ی گذشته، انجمن فیزیك ایران نیز در بیانیه‌ای، ضمن هشدار در مورد این كه نهادهای سیاسی یا رسانه‌ای نباید نقش تعیین كننده ی ملاك‌های علمی و ارزش گذاری دانش‌پژوهان را به عهده بگیرند، تاكید كرد: «آمار علم سنجی هنوز گواه بر این نیست كه ما به آستانه رشد علمی پایدار رسیده‌ایم، به خصوص كه مفاهیمی مانند اجتماع علمی هنوز در ایران اعتبار كافی به دست نیاورده است و نهادهای علمی تبدیل به نهادهای كارآمد مدنی نشده است.»
منبع : همشهری
* مطالب مرتبط دراین سایت :
کشف داروی ایدز توسط محققان ایرانی
موفقیت ایران در درمان ضایعات نخاعی
استقلال ایران در بیوتكنولوژی دارویی
