بایدها و نبایدهای تغذیه‌ای در سکته مغزی

سکته مغزی شایع‌ترین شکل بالینی بیماری‌های عروق مغزی در کشورهای توسعه یافته محسوب می‌شود.

سکته مغزی، سومین علت شایع مرگ در آمریکا و پس از آلزایمر، دومین علت شایع ناتوانی‌های مغزی محسوب می‌شود. سن بالا مهم‌ترین عامل خطر این بیماری است.

پرفشاری خون و استعمال سیگار، مهم‌ترین عوامل خطر قابل کنترل این بیماری محسوب می‌شوند. سایر عوامل خطر عبارتند از: بیماری‌های عروق کرونر قلبی، فیبریلاسیون شریان‌ها، دیابت، کلسترول بالا، داروهای خوراکی پیشگیری از بارداری (در زنان سیگاری)، BMI (شاخص توده بدن) بیشتر از 27 کیلوگرم بر مترمربع و افزایش وزن بیشتر از 11 کیلوگرم در طول 16 سال در زنان و نسبت دور کمر به باسن بیشتر از 92/0 در مردان و فعالیت بدنی کم.

85 درصد سکته‌های مغزی در اثر به وجود آمدن لخته خون ایجاد می‌شوند که بیماری‌های آترواســـــکلروز، دیابــت، پرفشاری خون و نقرس این خطر را تشدید می‌کنند.

حمله آمبولیک (انسداد یک شریان توسط پلاک‌های کلسترول که بخشی از ذخیره اکسیژن مغز را از بین می‌برند)، زمانی رخ می‌دهد که یک پلاک کلسترول از رگ پروگزیمال جدا شود و به سوی مغز حرکت کند. در بیماران با عملکرد غیرطبیعی دهلیز قلبی، لخته‌ها ممکن است از این قسمت جدا شوند و آمبولی را تشکیل دهند. 15 درصد حمله‌ها نیز به صورت خونریزی‌های درون مغزی است که در بیشتر مواقع کشنده است. دو نوع خونریزی وجود دارد که هر دو در افراد مبتلا به افزایش فشارخون رایج‌تر است. اولی خونریزی درون پارانشیمی است که شیوع افزایش فشارخون در بیماران مبتلا به این خونریزی 80 درصد است و زمانی رخ می‌دهد که یک رگ درون مغز قطع شود. نوع دوم خونریزی درون مغزی خونریزی زیر عروق عنکبوتی در مغز است که معمولاً در اثر ضربه به سر ایجاد می‌شود، اما گاهی اوقات در اثر اتساع شریان جدا شده از رگ ایجاد می‌شود.

نقش تغذیه در پیشگیری از بروز سکته مغزی

پیشگیری اولیه، اساس مبارزه با حمله مغزی است و به طور عمده شامل اصلاح رژیم غذایی و اصلاحات مربوط به شیوه زندگی است. عوامل مربوط به تغذیه اثرات مفیدی در کاهش بروز حمله مغزی دارند.

مطالعات مختلفی اثر تغذیه را بر روی بروز سکته مغزی مورد بررسی قرار داده‌اند. در یک مطالعه کوهورت آینده نگر روی زنان و مردان دانمارکی، دریافت بالای میوه‌ها (به ویژه مرکبات) و سبزیجات خطر بروز سکته ایسکمیک را کاهش داد. در مطالعات دیگر، دریافت بالای آنتی اکسیدان‌ها (به عنوان مثال، ویتامین C، بتا- کاروتن و فلاوونوئیدها)، پتاسیم و فیبر با کاهش خطر سرطان همراه بوده است. احتمالاً اثر محافظتی میوه‌ها و سبزی‌ها به دلیل فراوانی این مواد مغذی در آن‌ها است.

در مطالعه آینده نگر ARIC، در طول 10 سال پیگیری در زنان و مردان آمریکایی، دریافت بالای غلات کامل به طور معکوس با میرایی و خطر سکته ایسکمیک رابطه داشت. به طور کلی افراد مصرف کننده غلات کامل، عادات غذایی و شیوه زندگی سالم‌تری دارند؛ نظیر فعالیت فیزیکی بالا، نکشیدن سیگار، دریافت کم گوشت قرمز و دریافت بالای میوه و سبزی؛ درحالی‌که، دریافت غلات تصفیه شده به طور عمومی با شیوه زندگی ناسالم‌تر مرتبط است.

در مطالعه‌ای دیگر، یک رژیم حاوی سویای زیاد نسبت به یک رژیم عادی به طور معنی‌دار در بهبود علائم سکته مغزی موثر بود. به نظر می‌رسد که فیتواستروژن‌های سویا، اثرات بالقوه محافظت کننده از نورون‌های مغز را داشته باشند. رژیم حاوی سویای بالا، به طور معنی‌داری وسعت منطقه بافت مرده بعد از انسداد رگ مغزی را کاهش داد. در واقع رژیم با سویای بالا، مرگ برنامه ریزی شده سلول‌ها را بعد از وقوع سکته تضعیف می‌کند و از طرف دیگر، موجب افزایش بیان فاکتور بقای سلول (bcl-xcl) می‌شود.

در مطالعه‌ای در فنلاند، دریافت بالای ویتامین E از منابع غذایی، به طور معکوس با خطر مرگ ناشی از سکته مرتبط بود. در مطالعات دیگر، دریافت دوزهای بالای ویتامین E (اغلب به شکل مکمل) روی کاهش خطر مرگ ناشی از سکته مغزی اثر معنی‌داری نداشت. این یافته که فقط دریافت ویتامین E از طریق غذاها اثر محافظتی دارد، پیشنهاد می‌کند که ممکن است وجود دیگر اجزای غذاها نظیر استرول‌های گیاهی و انواع خاصی از اسیدهای چرب غیر اشباع و یا دیگر توکوفرول‌ها (به عنوان مثال، گاما”‘ توکوفرول) علاوه بر ویتامین E موجود در غذاها، موجب چنین اثر محافظتی گردد.

همچنین در مطالعات دیگر مصرف مرکبات (که حاوی ویتامین C بالایی هستند)، رابطه معکوسی با بروز سکته داشت.

در مطالعات دیگر، اثر دریافت اسیدهای چرب امگا-3 به ویژه انواع بلند زنجیر آن‌ها (EPA و DHA) بر کاهش بروز سکته مغزی و نیز کاهش میرایی بعد از وقوع سکته به اثبات رسیده است. این اسیدهای چرب بلند زنجیر به طور عمده در ماهی‌های چرب نظیر ساردین، قزل‌آلا، آزاد، کولی و قباد یافت می‌شوند؛ چنانکه، در یک مطالعه آینده نگر مصرف بالای ماهی در زنان سفید پوست و سیاه پوست و مردان سیاه پوست نقش پیشگیری کننده داشت.

از طرف دیگر، در مطالعه‌ای در فنلاند، مردان میانسالی که قربانی سکته شده بودند، در مقایسه با مردانی که سکته نکرده بودند، سطوح پایین‌تری از آلفا لینولنیک اسید (ALA) که از دسته اسیدهای چرب ضروری امگا-3 و با تعداد پیوندهای کمتری است داشتند.

نتایج مطالعات مختلف آینده نگر جمعیتی دیگر نشان داده است که دریافت متناسب چربی از طریق غذا (30 درصد کل کالری رژیم روزانه) و دریافت زیاد فلاوونوئیدها از جمله چای سبز نیز می‌تواند نقش پیشگیری کننده داشته باشد.

توصیه‌ها

با توجه به نتایج مطالعات پیشین، توصیه‌های کلی برای پیشگیری از بروز سکته شامل موارد زیر است.

1- مصرف حداقل 8 واحد در روز از انواع میوه‌ها و سبزی‌ها

2-مصرف حداقل سه بار در هفته از ماهی‌های چرب و نیز مصرف بالای منابع گیاهی غنی از اسیدهای چرب آلفالینولنیک اسید ALA نظیر روغن بذر کتان، گردو، روغن کلزا، دانه سویا و روغن جوانه گندم.

3- افزایش مصرف پروتئین‌های گیاهی نظیر حبوبات و سویا و کاهش مصرف گوشت قرمز

4- افزایش مصرف منابع غذایی غنی از ویتامین E

(روغن‌های گیاهی مثل روغن سویا، ذرت، آفتابگردان، پنبه‌دانه، کلزا و سبزیجات دارای برگ سبز سرشار از ویتامین E)

5- پرهیز از مصرف غذاهای شور شامل غذاهای کنسرو شده و آماده مصرف، کنسرو سبزیجات در آب نمک، فرآورده‌های گوشتی و غذاهای دودی به منظور جلوگیری از افزایش فشار خون

6- مصرف بالای فلاوونوئیدها نظیر مصرف 5 فنجان چای سبز در روز

تغذیه درمانی پزشکی بعد از وقوع سکته

در هنگام بروز سکته، کاهش دریافت کلسترول (نظیر جگر، کله پاچه، گوشت امعا و احشا و چربی‌های حیوانی)، چربی (به ویژه چربی‌های اشباع نظیر روغن‌های حیوانی و روغن‌های نباتی هیدروژنه شده) و نمک (غذاهای کنسرو شده و آماده مصرف، کنسرو سبزیجات در آب نمک، فرآورده‌های گوشتی و غذاهای دودی) در رژیم غذایی ضروری است. تلاش‌ها باید در جهت حفظ سلامتی بیمار و کنترل وضعیت تغذیه‌ای وی باشد.

برای پیشگیری از بروز مجدد سکته، منابع غذایی حاوی آلفا- لینولنیک اسید (نظیر روغن بذر کتان، گردو، روغن کلزا، دانه سویا و روغن جوانه گندم) مفید هستند

مشکلات تغذیه‌ای، به وسیله ارزیابی شدت حمله مغزی و محل تأثیر در مغز مشخص می‌شود. اختلالات غذا خوردن (دیسفاژی) که معمولاً همراه با سکته مغزی اتفاق می‌افتد، باعث تشدید مشکلات بیمار و بروز نتایج نامطلوب از جمله سوء تغذیه، عفونت ریوی، ناتوانی و افزایش طول مدت بستری شدن در بیمارستان می‌شود. این افراد باید فوراً از نظر دیسفاژی و رژیم غذایی ارزیابی شوند.

در بسیاری موارد حمایت‌های تغذیه ای (تغذیه از راه لوله بینی- معده‌ای) به طور موقت مورد نیاز است تا زمانی که بیمار توانایی غذا خوردن از طریق دهان را بیابد. همزمان با بهبود عملکرد حرکتی بیمار، خوردن طبیعی و سایر فعالیت‌های وابسته به زندگی روزانه نیز آغاز می‌شود.

برای پیشگیری از بروز مجدد سکته، منابع غذایی حاوی آلفا- لینولنیک اسید (نظیر روغن بذر کتان، گردو، روغن کلزا، دانه سویا و روغن جوانه گندم) مفید هستند. به افراد سیگاری و مصرف کننده مشروبات الکلی نیز توصیه می‌شود به ترک آن‌ها مبادرت ورزند.

بخش تغذیه و آشپزی تبیان

منبع: ماهنامه دنیای تغذیه – شماره 89 - آرزو رضازاده، کارشناس ارشد تغذیه