جایگاه تبلیغ در متون روائى
تبلیغ در لغت: به معناى رساندن پیام است، چنانچه ابن اثیر مىنویسد: بلاغ؛ عبارت است از چیزى که به سبب آن انسان به مقصود و مطلوب دست مىیابد ابن منظور نیز مىنویسد:« ابلاغ و تبلیغ به معناى رساندن است» «الَّذینَ یُبَلِّغُونَ رِسالاتِ اللَّهِ وَ یَخْشَوْنَهُ وَ لا یَخْشَوْنَ أَحَداً إِلاَّ اللَّهَ وَ کَفى بِاللَّهِ حَسیباً»
تبلیغ در لغت: به معناى رساندن پیام است، چنانچه ابن اثیر مىنویسد: بلاغ؛ عبارت است از چیزى که به سبب آن انسان به مقصود و مطلوب دست مىیابد؛ ابن منظور نیز مىنویسد:« ابلاغ و تبلیغ به معناى رساندن است».
در باره تبلیغ و مبلغ و جایگاه آنها، ارزش عالم در اسلام روایت های متعددی موجود است:
پیامبر اکرم(ص) فرمود: اللَّهُمَّ ارْحَمْ خُلَفَائِی ثَلَاثَ مَرَّاتٍ قِیلَ یَا نَبِیَّ اللَّهِ وَ مَنْ خُلَفَاؤُکَ قَالَ ص الَّذِینَ یَأْتُونَ مِنْ بَعْدِی وَ یَرْوُونَ أَحَادِیثِی وَ سُنَّتِی وَ یُعَلِّمُونَهَا النَّاسَ مِنْ بَعْدِی.
بار الها جانشینان مرا رحمت کن، و سه مرتبه تکرار فرمود؛ عرض شد: اى پیامبر خدا! شما چه کسانى هستند؟ فرمود: آنان که پس از من آمده و احادیث و سنت مرا نقل مىکنند، و به دست مردمان پس از من مىرسانند. |
اما رساندن پیام چگونه باید باشد؟ آنچه از معناى تبلیغ به دست مىآید این است که: مبلغ و پیام آورنده؛ باید علوم و معارف را به شکل صحیح و کامل کسب نموده و سپس آن را بدون زیاده و نقصان به مخاطب برساند، چرا که اگر مبلغ به احکام و معارف الهى احاطه کامل نداشته باشد؛ مىتواند به بیراهه و گمراهى بکشاند، که گفتهاند: «خطر کم دانستن بیش از ندانستن است»!.
بنابر این تبلیغ عبارت است از: رساندن پیامهاى الهى؛ در عالیترین مرتبه کمال!.
و پیامهاى الهى؛ شامل تمام دستورات و نواهى، بشارتها و انذارها، حکمتها و موعظهها مىگردد!.
ارزش عالم
پیامبر اکرم(ص) فرمود: الْعَالِمُ بَیْنَ الْجُهَّالِ کَالْحَیِّ بَیْنَ الْأَمْوَاتِ.
عالم در میان نادانان؛ مانند زنده در میان مردگان است!.
و فرمود: فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ کَفَضْلِ الْقَمَرِ عَلَى سَائِرِ النُّجُومِ لَیْلَةَ الْبَدْرِ.
برترى عالم بر عابد مانند برترى ماه شب چهارده بر ستارگان است.
امیر مؤمنان(ع) نیز می فرماید: الْمُؤْمِنُ الْعَالِمُ أَعْظَمُ أَجْراً مِنَ الصَّائِمِ الْقَائِمِ الْغَازِی فِی سَبِیلِ اللَّهِ وَ إِذَا مَاتَ ثُلِمَ فِی الْإِسْلَامِ ثُلْمَةٌ لَا یَسُدُّهَا شَیْءٌ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ
پاداش عالم، از روزهدار شبزندهدارى که در راه خدا جهاد کند بیشتر است، و هر گاه عالمى بمیرد در اسلام رخنهاى پیدا شود؛ که تا قیامت چیزى جاى آن را نمىگیرد.
مبلغ هر چه مىگوید در قیامت به او نشان داده شده و مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.امید است، طلاب، علما و فضلای گرانقدر حوزه، با الگو پذیری از پیامبر(ص) و ائمه اطهار به تبلیغ دین مبین اسلام پرداخته و با سرلوحه قرار دادن این احادیث گرانقدر، جایگاه تبلیغ را به آنچه که باید و شاید برسانند.
میثاق خدا از عالم
امیر مؤمنان(ع) فرمود: مَا أَخَذَ اللَّهُ مِیثَاقاً مِنْ أَهْلِ الْجَهْلِ بِطَلَبِ تِبْیَانِ الْعِلْمِ حَتَّى أَخَذَ مِیثَاقاً مِنْ أَهْلِ الْعِلْمِ بِبَیَانِ الْعِلْمِ لِلْجُهَّالِ لِأَنَّ الْعِلْمَ کَانَ قَبْلَ الْجَهْل.
خدا از جاهلان، زمانى پیمان دانشطلبى گرفت؛ که از دانایان پیمان گرفته بود دانش و علم را به دیگران بیاموزند، زیرا که دانایى و علم مقدم بر نادانى و جهل است.
برترین هدیه
پیامبر اکرم(ص) فرمود: مَا أَهْدَى الْمُسْلِمُ لِأَخِیهِ هَدِیَّةً أَفْضَلَ مِنْ کَلِمَةِ حِکْمَةٍ تَزِیدُهُ هُدًى أَوْ تَرُدُّهُ عَنْ رَدًى.
مسلمان به برادرش هدیهاى برتر از کلامى حکمت آمیز که بر هدایت او بیافزاید یا او را از سقوط باز دارد، اهداء نکرده است.
از جمله صدقات
پیامبر اکرم(ص) فرمود: إِرْشَادُکَ الرَّجُلَ إِلَى الطَّرِیقِ صَدَقَةٌ.
راهنمائى کسى که راه (هدایت) را گم کرده صدقه است.
و فرمود: مَا تَصَدَّقَ النَّاسُ بِصَدَقَةٍ مِثْلَ عِلْمٍ یُنْشَرُ.
مردم صدقهاى مانند نشر علم و دانش ندادهاند.
زکات علمامام باقر(ع) فرمود: زَکَاةُ الْعِلْمِ أَنْ تُعَلِّمَهُ عِبَادَ اللَّهِ.
زکات علم، آموختن آن به بندگان خداست.
نشر علم از حقائق ایمان است
امام صادق(ع) فرمود: کَانَ فِیمَا أَوْصَى بِهِ رَسُولُ اللَّهِ ص عَلِیّاً؛ یا عَلِیُّ ثَلَاثٌ مِنْ حَقَائِقِ الْإِیمَانِ الْإِنْفَاقُ مِنَ الْإِقْتَارِ وَ إِنْصَافُکَ النَّاسَ مِنْ نَفْسِکَ وَ بَذْلُ الْعِلْمِ لِلْمُتَعَلِّم.
از جمله وصیتهاى پیامبر (ص )به امام على ع این بود: اى على! سه چیز از حقایق ایمان است: بخشندگى در عین تنگدستى، انصاف در برابر دیگران، و آموختن علم به جوینده علم.
ثواب تعلیم آموزههاى دینى به دیگران
امیر مؤمنان(ع) فرمود: مَنْ کَانَ مِنْ شِیعَتِنَا عَالِماً بِشَرِیعَتِنَا فَأَخْرَجَ ضُعَفَاءَ شِیعَتِنَا مِنْ ظُلْمَةِ جَهْلِهِمْ إِلَى نُورِ الْعِلْمِ الَّذِی حَبَوْنَاهُ بِهِ جَاءَ یَوْمَ الْقِیَامَةِ عَلَى رَأْسِهِ تَاجٌ مِنْ نُورٍ یُضِیءُ لِجَمِیعِ أَهْلِ الْعَرَصَاتِ.
هر یک از علماى شیعیان ما که به آئین ما آگاه باشد؛ و شیعیان ناتوان را از تاریکى جهل به نور دانش -که ما به او بخشیدهایم- در آورد، در قیامت با تاجى از نور وارد شود، در حالى که به اهل محشر نور مىبخشد.و فرمود: فَأَبْشِرُوا مَعَاشِرَ عُلَمَاءِ شِیعَتِنَا بِالثَّوَابِ الْأَعْظَمِ، وَ الْجَزَاءِ الْأَوْفَرِ.
اى عالمان شیعه به شما بشارت باد به عظیمترین ثواب و کاملترین پاداش!.از شروط تبلیغ
یکى از شرطهاى تبلیغ این است که مخاطب توان فهم معارف و احکام را داشته و به راستى دنبال حقیقت باشد، که اگر قدرت فهم او پائین بوده و یا راه خصومت و دشمنى را داشته باشد تبلیغ اثرى نخواهد داشت.
امام صادق(ع) فرمود: قَامَ عِیسَى ابْنُ مَرْیَمَ ع خَطِیباً فِی بَنِی إِسْرَائِیلَ فَقَالَ یَا بَنِی إِسْرَائِیلَ لَا تُحَدِّثُوا الْجُهَّالَ بِالْحِکْمَةِ فَتَظْلِمُوهَا وَ لَا تَمْنَعُوهَا أَهْلَهَا فَتَظْلِمُوهُمْ.
حضرت عیسى(ع) میان بنى اسرائیل ایستاد و فرمود: اى بنى اسرائیل! گفتار حکمت را به نادانان نگوئید که به حکمت ستم کرده باشید، و از اهل حکمت نیز باز ندارید که به آنها ستم کرده باشید!.
ارزش مرکب عالم بر خون شهید
امام صادق(ع) فرمود: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ جَمَعَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ النَّاسَ فِی صَعِیدٍ وَاحِدٍ وَ وُضِعَتِ الْمَوَازِینُ فَتُوزَنُ دِمَاءُ الشُّهَدَاءِ مَعَ مِدَادِ الْعُلَمَاءِ فَیَرْجَحُ مِدَادُ الْعُلَمَاءِ عَلَى دِمَاءِ الشُّهَدَاء.
چون روز قیامت شود، خداى متعال مردم را در پهنهاى یکسان گرد آورد، و ترازوها گذارده شود، آنگاه خون شهیدان را با مرکّب عالمان در دو کفّه ترازو نهند، در این حال مرکّب عالمان بر خون شهیدان فزونى یابد.فرق عالم و عابد در قیامت
امام صادق(ع) فرمود: إِذَا کَانَ یَوْمُ الْقِیَامَةِ بَعَثَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ الْعَالِمَ وَ الْعَابِدَ فَإِذَا وَقَفَا بَیْنَ یَدَیِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ قِیلَ لِلْعَابِدِ انْطَلِقْ إِلَى الْجَنَّةِ وَ قِیلَ لِلْعَالِمِ قِفْ تَشْفَعْ لِلنَّاسِ بِحُسْنِ تَأْدِیبِکَ لَهُم.
در قیامت؛ خداوند عالم و عابد را بر مىانگیزد، و هنگامى که هر دو در برابر خدا ایستادند به عابد خطاب شود: به سوى بهشت رهسپار شو، أما به عالم ندا آید: بمان و به سبب اینکه مردم را نیکو تربیت کردى از آنان شفاعت کن.امام رضا(ع) نیز فرمود: یُقَالُ لِلْعَابِدِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ نِعْمَ الرَّجُلُ کُنْتَ هِمَّتُکَ ذَاتُ نَفْسِکَ وَ کَفَیْتَ مَئُونَتَکَ فَادْخُلِ الْجَنَّةَ أَلَا إِنَّ الْفَقِیهَ مَنْ أَفَاضَ عَلَى النَّاسِ خَیْرَهُ وَ أَنْقَذَهُمْ مِنْ أَعْدَائِهِمْ وَ وَفَّرَ عَلَیْهِمْ نِعَمَ جِنَانِ اللَّهِ تَعَالَى وَ حَصَّلَ لَهُمْ رِضْوَانَ اللَّهِ تَعَالَى وَ یُقَالُ لِلْفَقِیهِ یَا أَیُّهَا الْکَافِلُ لِأَیْتَامِ آلِ مُحَمَّدٍ الْهَادِی لِضُعَفَاءِ مُحِبِّیهِمْ وَ مُوَالِیهِمْ قِفْ حَتَّى تَشْفَعَ لِکُلِّ مَنْ أَخَذَ عَنْکَ أَوْ تَعَلَّمَ مِنْکَ فَیَقِفُ فَیُدْخِلُ الْجَنَّةَ مَعَهُ فِئَاماً وَ فِئَاماً وَ فِئَاماً حَتَّى قَالَ عَشْراً وَ هُمُ الَّذِینَ أَخَذُوا عَنْهُ عُلُومَهُ وَ أَخَذُوا عَمَّنْ أَخَذَ عَنْهُ وَ عَمَّنْ أَخَذَ عَمَّنْ أَخَذَ عَنْهُ إِلَى یَوْمِ الْقِیَامَةِ فَانْظُرُوا کَمْ صُرِفَ مَا بَیْنَ الْمَنْزِلَتَیْن.
در قیامت به عابد خطاب شود: بنده خوبى بودى، براى حفظ خود تلاش کردى و خود را نجات دادى و کارى به دیگران نداشتى، پس داخل بهشت شو، آگاه باشید که فقیه کسى است که خیرش را به همه مردم مىرساند، و انها را از دست دشمنان مىرهاند، و براى آنان رضاى الهى را حاصل مىکند، و به فقیه ندا رسد: اى سرپرست یتیمان آل محمّد، و هدایت کننده دوستداران و شیعیان ناتوان، بایست، تا هر که از تو علمى آموخته، شفاعت نمایى، پس مىایستد و گروه گروه؛ تا ده گروه را وارد بهشت مىکند، و ایشان همان علم آموختگان از او، و شاگردان علم آموختگان از او تا روز قیامتند، حال تفاوت میان دو جایگاه [عابد و فقیه] را بنگرید!.کیفر پنهان کردن علم
پیامبر اکرم(ص) فرمود: مَنْ کَتَمَ عِلْماً نَافِعاً أَلْجَمَهُ اللَّهُ یَوْمَ الْقِیَامَةِ بِلِجَامٍ مِنْ نَارٍ.
هر کس دانش سودمندى را پنهان دارد، خدا در قیامت لگامى آتشین بر دهان او مىنهد.
و فرمود: إِذَا ظَهَرَتِ الْبِدَعُ فِی أُمَّتِی فَلْیُظْهِرِ الْعَالِمُ عِلْمَهُ فَمَنْ لَمْ یَفْعَلْ فَعَلَیْهِ لَعْنَةُ اللَّهِ.
هر گاه بدعتها میان أمّت من آشکار گردید، عالم باید دانش خود را آشکار کند، پس هر که چنین نکند لعنت خدا بر او باد!
کلام آخر
تمام مطالبى که بیان شد در صورتى است که عالم و مبلغ خود به گفتههاى خویش عامل باشد؛ که مرتبه کردار از مرحله گفتار مهمتر و بسیار مشکلتر است!.
امام صادق(ع) فرمود: کُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِکُمْ لِیَرَوْا مِنْکُمُ الْوَرَعَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ الصَّلَاةَ وَ الْخَیْرَ فَإِنَّ ذَلِکَ دَاعِیَة.
با غیر زبان خویش مردم را (به راه خدا) دعوت کنید، تا مردم ورع و کوشش و نماز و خیر شما را ببینند، اینها خود دعوت کننده است!.
که اگر گفتار با کردار متناقض باشد تأثیر کلام به عکس خواهد شد؛ سعدى گوید: «عالم بى عمل به چه مانَد؟ به زنبور بى عسل»! یعنى جز نیش ثمرى ندارد!
مبلغ هر چه مىگوید در قیامت به او نشان داده شده و مورد بازخواست قرار خواهد گرفت.امید است، طلاب، علما و فضلای گرانقدر حوزه، با الگو پذیری از پیامبر(ص) و ائمه اطهار به تبلیغ دین مبین اسلام پرداخته و با سرلوحه قرار دادن این احادیث گرانقدر، جایگاه تبلیغ را به آنچه که باید و شاید برسانند.همچنین امید است، تبلیغ عملی و عمل به گفتار به عنوان بهترین شیوه تبلیغ، الگوی تبلیغی ما باشد.
نویسنده:حجت الاسلام حسن رحیمی
تنظیم برای تبیان:مجید نقدی گروه حوزه علمیه
