کتاب دیگر قرآن!

اشاره:

برخى از مفسران گفته اند: سوره مباركه حمد جامع همه معارف قرآن كریم است و معارف این سوره نیز در آیه كریمه (بسم الله الرحمن الرحیم )و معارف بسم الله در حرف باء آن جمع شده است و حضرت امیرالمؤ منین (علیه السلام ) نقطه باى بسم الله است (1):

«عن اءمیرالمؤ منین (علیه السلام ) انا نقطة تحت الباء (2)ان كل ما فى القرآن فى الفاتحة و كل ما فى الفاتحة فى بسم الله الرحمن الرحیم و كل ما فیه فى الباء و كل ما فى الباء فى النطقة و اءنا نقطة تحت الباء (3)»

بعضى از مفسران این سخن را نامعقول و نوعى غلو دانسته اند (4) و برخى نیز اشتمال باى بسم الله بر معارف قرآن را همانند جاى گرفتن نظام كیانى با زمین و آسمان خود، در پوست تخم مرغ بدون بزرگ شدن تخم مرغ یا كوچك شدن كیان پنداشته اند (5)

در پاسخ این مفسران باید گفت:

« قرآن كریم جامع همه حقایق و اسرار عالم است؛ اما این معارف گسترده تنها از ظواهر آن استفاده نمى شود، بلكه مستفاد از خواص حروف یا بطون فراوان قرآن كریم است كه تنها در دسترس پیامبر اكرم صلى الله علیه و آله و سلم و عترت طاهرین (علیهم السلام ) است. سخن حضرت امیرالمؤ منین (علیه السلام ) نیز كه فرمود: علم آینده و حدیث گذشته در قرآن است و من سخنگوى قرآنم. اشارتى به همین واقعیت است:  ذلك القرآن فاستنطقوه و لن ینطق و لكن اءخبركم عنه. اءلا ان فیه علم ما یاءتى و الحدیث عن الماضى و دواء دائكم و نظم ما بینكم (6)

خداى سبحان براى قرآن كریم كه تنها تنزیل و ظاهرش در دسترس ماست، كتاب دیگر و مقام مكنونى بیان مى دارد: انه لقرآن كریمَ فى كتاب مكنونَ لا یمسه الا المطهرون (7). پس این كتاب در كتابى دیگر است و قرآن در ظواهر آن خلاصه نمى شود .

راه فهم این گونه معارف روایى باز و شواهد آن نیز آشكار است و آنان كه توفیق فهم چنین اسرار و حقایقى را نیافته اند، نباید به آن بپردازند، بلكه باید علمش را به اهلش واگذارند تا به ورطه انكار نیفتد .

اما داستان قرار گرفتن زمین در پوست تخم مرغ، چون سؤ ال كنندگان از قدرت خدا بر چنین كارى، در یك سطح نبودند، پاسخهایى كه به آنان داده شده مختلف است: در یك پاسخ، حضرت امام رضا (علیه السلام ) مى فرماید: خداوند آسمان و زمین را در ظرفى كوچكتر از تخم مرغ جاى مى دهد و آن هنگامى است كه تو با گشودن چشم خود آسمان و زمین را مشاهده مى كنى:  جاء رجل الى الرضا (علیه السلام ) فقال:  هل یقدر ربك اءن یجعل السماوات و الاءرض و ما بینهما فى بیضة ؟ قال:  نعم و فى اءصغر من البیضة و قد جعلها فى عینك و هى اءقل من البیضة لاءنك اذا فتحتها عاینت السماء و الاءرض و ما بینهما ولو شاء الله لاءعماك عنها (8)

این گونه پاسخها تنها براى متوسطان از انسانها نافع است. در پاسخى دیگر، حضرت امیرالمؤ منین (علیه السلام ) مى فرماید: خدا عاجز نیست، اما آنچه تو پرسیدى ناممكن است:  قیل لاءمیرالمؤ منین (علیه السلام ): هل یقدر ربك اءن یدخل الدنیا فى بیضة من غیر اءن تصغر الدنیا اءو تكبر البیضة ؟ قال:  ان الله تبارك و تعالى لا ینسب الى العجز و الذى ساءلتنى لا یكون. (9)

قدرت بى كران خداى سبحان به هر چیز (كل شى ء) تعلق مى گیرد: (ان الله على كل شى ء قدیر ) (10)، اما محالات و ممتنعات "شى ء" نیست تا قدرت خدا به آنها تعلق گیرد .

تذكر: نقد سخن منقول از حضرت امیرالمؤ منین (علیه السلام ) به این كه خط رایج عصر نزول، خط كوفى بود و خط مزبور فاقد نقطه است، چنین پاسخ داده مى شود كه بر فرض پذیرش هر دو مقدمه یاد شده و قبول آن كه به دست خود حضرت على (علیه السلام ) اعجام و اعراب حاصل نشد، بالاخره براى امتیاز حروف از یكدیگر علامتهاى ویژه اى وجود داشت تا مثلا (خر) را از جر و حر امتیاز دهد و براى حرف باء نیز علامت ویژه اى بود كه آن نشانه مخصوص در حدیث مزبور بر فرض ‍ صحت آن، مراد بوده است. »(11)

_____________

1- بیان السعاده، ج 1، ص 29؛ نیز ر.ك تفسیر سوره حمد امام خمینى (قدس سره )، ص 203 .

2- مشارق اءنوار الیقین، ص 21؛ منهج الصادقین، ج 1، ص 90؛ روح البیان، ج 1، ص 7؛ اسفار، ج 7، ص 34.

3- ینابیع الموده، ج 1، ص 68 .

4- المنار، ج 1، ص 35 .

5- الكاشف، ج 1، ص 26 .

6- نهج البلاغه، خطبه 157، بند 2 .

7- سوره واقعه، آیات 77 79 .

8- بحار، ج 4، ص 143 .

9- همان؛ نورالثقلین، ج 1، ص 38 .

10- سوره نور، آیه 45 .

11- تفسیر تسنیم، جلد اول، جوادی آملی