مساحت بهشت با خط کش قرآن
برای انسانهای شایسته، بهشت، زیباترین وعده الهی است. قرآن شریف در عرصههای گونه گون، پیرامون بهشت و نعمتهای آن سخن گفته و به زیباترین وجه آن را به تصویر كشیده است. از حوریان[1] بهشتی تا به بهشت لقاء و بهشت رضوان[2] سخن گفته است كه یكی نعمت مادی است و دیگری نعمت معنوی.
در این میان، قرآن شریف از گستره و قلمرو بهشت نیز سخن به میان آورده است و به نام «عرض بهشت» آن را یادآور شد. از این روی سایت افشا به اصطلاح دست به افشاگری پیرامون تناقضات قرآنی زده و «عرض بهشت» كه در تعبیری به گستره «آسمانها و زمین» و در تعبیر دیگر به گستره «آسمان و زمین» آمده، تناقض دیده است و جمع آن را نامعقول و ناممكن دانسته است. در صورتی كه طرح تناقض خود نامعقول و ناصواب است و پاسخ آن بر همگان روشن است.
شبهه:
چه طور میشود گستره و «عرض بهشت» هم به وسعت و پهنای «زمین و آسمانها» باشد و هم به وسعت و پهنای «زمین و آسمان»؟ و این بیان همانند آن است كه گفته شود: یك قطعه زمین مساحتش صد متر مربع است و همان قطعه زمین پانصد متر مربع است و این یعنی تناقض آشكار قرآنی!. چون یك قطعه زمین نمیتواند دارای دو مساحت متفاوت باشد.
جواب:
برای ورود در قرآن شریف و برداشتهای علمیو روشمند از آن، نیاز به فراگیری یك سری علوم پیرامونی و مقدماتی است كه فراگیری آن برای ورود در قرآن شریف ضروری است. یكی از علوم پیرامونی در این راستا، فراگیری ادبیات عرب است كه با زبان قرآن یكی است.
با این بیان، از دو منظر به شبهه جواب داده میشود: 1. جواب ادبی. 2. جواب تفسیری و عرفانی.
1. جواب ادبی:
در سوره آل عمران در مورد گستره و وسعت بهشت آمده است: «و جنّه عَرضُهَا السّموات و الارض»[3] یعنی «بهشتی كه پهنای آن (به قدر) آسمانها و زمین است.» در این آیه «سماوات» با «الف و تا» جمع بسته شد و بر همگان روشن است. و در سوره حدید، همین معنا با ادبیات دیگر و با قاعده دیگر بیان شد. در سوره حدید پیرامون گستره بهشت آمده: «و جَنّهٍ عرضها كعرضِ السماء و الارض»[4] یعنی «و بهشتی كه پهنایش چون پهنای آسمان و زمین است.»
كلمه «سماء» در این آیه به صورت مفرد و با «الف و لام» جنس آمده و «الف و لام» جنس نیز دلالت بر عموم میكند.[5] بنابراین «السّماء» نیز به معنای «آسمانها» میباشد. و معنای هر دو آیه یكی میباشد و هیچ تناقض، حتّی تفاوتی بین دو آیه از نظر بار معنایی وجود ندارد.
این جواب محكم ترین جوابی است كه در كتابهای ادبی و تفسیری بیان گشته است و با آشنایی اندك به ادبیات عرب، میتوان بر این معنا دست یافت و ظرافت آن را كشف كرد.[6]
2. جواب تفسیری و عرفانی:
آن چه از مبانی و منابع دینی به دست میآید این است كه به تعداد انسانها مراتب و درجات وجود دارد. هم پیامبران و امامان نسبت به هم دارای مراتب و درجات میباشند و هم سایر انسانها نسبت به هم. هم بهشت دارای مراتب و درجات میباشد و هم بهشتیان دارای مراتب و درجات میباشند. هم دوزخ دارای مراتب و دركات میباشد و هم دوزخیان دارای مراتب و دركات میباشند ...»
با این بیان دو آیه مورد بحث در صدد بیان درجات و مراتب بهشت و بهشتیان هستند. چون در ذیل سوره آلعمران آمده: «اُعِدّتْ لِلْمتقین» یعنی بهشت با گستره و وسعت «آسمانها و زمین» برای «پرهیزگاران آماده شده است.» و در ذیل سوره حدید آمده: « اُعِدّتْ لِلّذین آمَنوا بالله و رسوله.» یعنی بهشت با گستره و وسعت «آسمان و زمین» برای كسانی آماده شده است كه به خدا و پیامبرانش ایمان آورده اند.»
بنابراین، با تفسیر عرفانی، جواب شبهه این میشود كه:
گستره بهشت «متقین» و «مؤمنین» بر اساس مراتب و درجات آنها فرق میكند. بهشت با پهنای «آسمانها و زمین» برای متقین آماده شده و بهشت با پهنای آسمان و زمین برای مؤمنین[7] چون از توصیف «جنّت» به صفت «اُعِدّتْ لِلْمتقین» كه وصف توضیحی باشد چنین به دست میآید كه بهشت، جایگاهی برای تقواپیشگان است و اگر دیگران وارد بهشت شوند به تبع خواهد بود نه با اصالت.[8]
این جواب از ناحیه كسانی بیان شد كه جواب ادبی را قانع كننده ندانستند و «السماء» را به معنای مفرد گرفته و از این روی برای تبیین دو آیه مورد بحث، مراتب و درجات، «متّقین» و «مؤمنین» را متفاوت دانسته و گستره و وسعت بهشت «متّقین» و «مؤمنین» را نیز متفاوت دانسته و با این بیان به تناقض موهومی مورد شبهه جواب گفته است.
آنچه در پایان قابل بیان است این است كه: جواب ادبی بسیار محكم، روشن و روان است و بهترین جواب برای شبهه مورد نظر میباشد. هر چند جواب دوم نیز قابل دفاع است. به هر صورت، هر دو جواب به راحتی و به آسانی به شبهه مورد نظر جواب میدهد و جای هیچ شبهه و یا تناقضی باقی نمیماند.
_____________________
[1] . سوره واقعه: 56 / 22.
[2] . سوره توبه: 9 / 72.
[3] . سوره آل عمران: 3 / 133.
[4] . سوره حدید: 57 / 21.
[5] . تفسیر المیزان، ج 19، ص 342.
[6] . ر.ك: تفسیر نمونه، ج 3، ص 92.
[7] . تفسیر المیزان، ج 19، ص 342.
[8] . تفسیر راهنما، ج 3، ص 69.
اصغر بابائی ساخمری
تنظیم برای تبیان: گروه دین و اندیشه_شکوری
